تفسير الميزان جلد 17 - علامه طباطبايي رحمه الله عليه
سوره فاطر آيه 1
ترجمه آيه
بيان آيه
بيان مفاد كلى سوره فاطر
معناى (فطر) و مراد از (فاطرالسموات و الارض )
اشاره به اينكه همه ملائكه واسطه هاى بين خدا و خلق هستند
و مراد از اينكه ملائكه داراى بالها (اولى اجنحة ) هستند
بحث روايتى
رواياتى درباره ملائكه و وصف ايشان ، درذيل آيه : (جاعل الملائكة رسلا اولى اجنحة ...)
كلام نورانى امام سجاد عليه سلام در صحيفه سجاديه درباره فرشتگان مقرب الهى
عظمت صورت واقعى جبرئيل و همچنين اسرافيل
رواياتى در ذيل آيه (يزيد فى الخلق مايشاء)
گفتارى درباره ملائكه
(اوصاف چهارگانه ملائكه در قرآن و حديث )
بيان اينكه وجود ملائكه مادى و جسمانى نيست
و توضيحى در مورد تمثل ملائكه به اشكال و تهيات جسمانى
و رد اينكه گفته شده ملك جسمى است لطيف ...
آيات 8 - 2 سوره فاطر
ترجمه آيات
بيان آيات
عطاء رزق و نعمت و منع از آن فقط با اراده خداى تعالى است
استدلال بر يگانگى خدا در ربوبيت ، با بيان اينكه فقط او خالق است
معناى جمله : (ولايغرنكم بالله الغرور)
شيطان دشمن شماست پس شما هم او را دشمن بگيريد
كافر بد را خوب مى بيند و خدا او را مجازات نمودهاضلال مى كند. پس بر ضلالت او اندوه مخور
آيات 14 - 9 سوره فاطر
ترجمه آيات
بيان آيات
تشبيه مسئله بعثت در روز قيامت و زنده شدن مردگان به احياء زمين
معناى (عزت ) و مفاد آيه : (من كان يريد العزة فلله العزة جميعا)
مراد از كلم طيب و صعود آن به سوى خدا و مقصود از اينكهعمل صالح آن را بلند مى كند (اليه يصعدالكم الطيب ...)
مراد از مكر سيئات و اينكه فرمود: (و مكر اولئك هويبور)
وجوه مختلف درباره خلقت انسان از خاك در آيه : (والله خلقكم من تراب ثم من نطفة...)
كم و زياد عمر انسانها در لوح محفوظ مضبوط است
تمثيل حال مؤ من و كافر به درياى شيرين و درياى شور
اشكال و شبهه اى در ذيل جمله : (و تستخرجون حلية تلبسونها) و جواب هايى كهبدان داده شده است
وجه تفاوت تعبير در آيه : (وترى الفلك فيه مواخر...) و آيه : (وترى الفلكمواخر فيه ...)
معناى اينكه فرمود آلهه مشركين دعايشان را نمى شنوند
بحث روايتى
(رواياتى درباره تشبيه رستاخيز به احياء زمين با باران ، و درذيل آيه : (اليه يصعد الكلم الطيب ...))
آيات 26 - 15 سوره فاطر
ترجمه آيات
بيان آيات
توضيح اينكه فقر و نياز منحصر در انسان و غنا و بى نيازى منحصر در خداى تعالىاست ...
پاسخ به اين اشكال كه چرا فقر در آيه منحصر به مردم شده است :
معناى آيه : (ولا تزروازرة وزراخرى ...)
تمثيل هايى براى بيان حال و اعمال مؤ من و كافر
سخنى پيرامون عموم انذار و اينكه هيچ امتى كه در آن پيغمبرى ظهور نكرده باشد نبودهاست (وان من امة الاخلافيها نذير)
بحث روايتى
(رواياتى در ذيل جمله : (و لا تزروازرة وزراخرى ) و آيه : (و ما انت بمسمع من فىالقبور))
آيات 38 - 27 سوره فاطر
ترجمه آيات
بيان آيات
توضيح دلالت اختلاف الوان ثمرات و...بر توحيد
خشت به معناى حقيقى كلمه فقط در علما دريافت مى شود
مراد از (كتاب ) و وراثت آن در آيه : (ثم اورثنا الكتاب الذين اصطفينا منعبادنا...)
مقصود از بندگان خاص (الذين اصطفينا) كه خداوند كتاب را به ايشان به ارثرساند
اقوال مختلف مفسرين در تفسير آيه فوق
بحث روايتى
چند روايت در ذيل جمله (انما يخشى الله من عباده العلموءا)
مراد از (ظالم لنفسه )، (مقصد) و (سابق بالخيرات ) در آيه : (ثم اورثناالكتاب الذين اصطفينا...)
چند روايت درباره مقدار عمرى كه سپرى شدن آن جاى عذرى براى آدمى نمى ماند (اولمنعمركم ما يتذكر فيه من تذكر)
آيات 45 - 39 سوره فاطر
ترجمه آيات
بيان آيات
مجتبى بر يگانگى خدا در ربوبيت و نفى ربوبيت از آلهه مشركين
استدلال و احتجاج عليه مشركين و در ردّ ارباب و آلهه موهوم آنان
استدلال بر توحيد با استناد به ابقاء موجودات و اينكه ابقاء عبارتست از ايجاد وتدبير متوالى
معناى اين كلام قريش كه پيش از بعثت پيامبر (صلى الله عليه و آله ) قسم مى خوردندكه اگر نذيرى به سويشان بيايد ... شد
اشاره به معناى اينكه فرمود مكر سّيى ء جز بهاهل آن نمى رسد
وجه اينكه فرمود اگر خدا مردم را براى گناهانشان مواءخذه كند جنبنده اى بر زمين نمىماند
بحث روايتى
(روايتى در ذيل آيه : (ولو يؤ اخذ الله الناس بماكسبوا...))
سوره يس آيات 12 - 1
ترجمه آيات
بيان آيات
غرض و محتواى سوره مباركه يس و شاءن و فضيلت آن
توضيح و تفسير آيات : (يس والقرآن الحكيم ... فهم غافلون )
معناى آيه : (لقد حق القول على اكثرهم ...)
تمثيلى كه حال كفار را در راه نيافتن و هدايت نشدنشان بيان مى كند (انا جعلنا فىاعناقهم اغلالا..)
معناى جمله : (نكتب ماقدموا و آثارهم )
بيان اينكه نامه اعمال كتابى غير از لوح محفوظ (امام مبين ) مى باشد
مراد از امام حسين و سخن ديگر مفسرين در معناى آن
بحث روايتى
رواياتى درباره نزول آيه : (وجعلنا من بين ايديهم سدا...) در ماجراى سوء قصدابوجهل و يارانش به پيامبر (صلى الله عليه و آله )
بيان عدم انطباق سياق آيات اول سوره يس با اين روايات
چند روايت درباره عمل ، در ذيل جمله : (و نكتب ما قدموا و آثارهم )
دو روايت درباره اينكه (امام مبين ) على عليه السلام است
آيات 32 - 13 سوره يس
ترجمه آيات
بيان آيات
انذار و تبشير كسانى كه (سواء عليهم ءانذرتهم ام لم تنذرهم ) به منظور اتمامحجت و رسيدن آنان به كمال شقاوت است
وجه اينكه در نقل تكذيب پيامبران توسط مشركين فرمود: (قالوا ما انتم الا بشر مثلناو ما انزل الرحمن من شى ء)
معناى جمله : (طائركم معكم ) كه رسولان (ع ) به مكذبان خود گفتند
سخن درباره مردى كه (جاء من اءقصى المدينه )
استدلال تفصيلى بر توحيد و نفى آلهه در اين دو آيه
دو حجت و برهان عليه مشركين ، در سخن مردى كه اقصاى مدينه آمد: (و مالى لا اعبدالذى فطرنى ...)
توضيحى راجع به (جنت ) در آيه (قيلادخل الجنة ) و اينكه خطاب كننده كيست
موارد استعمال وصف (مكرم - اكرام شده ) در آيات قرآن
هلاك شدن قوم مكذب با صيحه اى واحده
حسرت و ندامت بر مردى است كه رسولان الهى را استهزاء كرده اند
بحث روايتى
(رواياتى درباره داستان فرستادگان عيسى (ع ) و مؤ منى كه مردم را به پيروى آنرسولان دعوت كرد و...)
رواياتى كه مى گويد صديقين سه افضل وافضل آنان على بن ابى طالب (ع )است
آيات 47 - 33 سوره يس
ترجمه آيات
بيان آيات
توضيح مفردات و مفاد آيات شريفه اى كه آيات مربوط به تدبير امر رزق مردم رابيان مى كنند
توضيح جمله : (و ما عملته ايديهم ) در آيه : (لياءكلوا من ثمره و ما عملتهايديهم ...)
بيان مفاد آيه : (سبحان الذى خلق الازواج كلها مما تُنبِتُ الارض ...)
مراد از بيرون كشيدن روز از شب (و آية لهمالليل نسلخ منه النهار)
معناى آيه : (والشمس تجرى لمستقرلها)
مقصود از اينكه فرمود: (والقمر قدرناه حتى عاد كالعرجون القديم )
شمس و قمر تابع تدبير خدا و ملازم مسير خود هستند و خورشيد به ماه نمى رسد و شباز روز جلو نمى افتد
معناى جمله (اتقوا ما بين ايديكم و ما خلفكم ) و جواب كفار به دعوت به تقوى(پروا از خالق )
عكس العمل كفار در برابر دعوت به انفاق (شفقت و خدمت به خلق )
بحث روايتى
رواياتى در ذيل آيه : (والشمس تجرى لمستقرلها...)
و رد سخنى از آلوسى درباره روايتى از امام رضا (ع ) راجع به تقدم روز بر شب
آيات 65 - 48 سوره يس
ترجمه آيات
بيان آيات
استهزاء كفار در مقام انكار معاد و پاسخ خداوند به آنها
تحليل سخن كفار بعد از رستاخيز (قالوا ياويلنا من بعثنا من مرقدنا هذا ما وعدالرحمن وصدق المرسلون )
توضيحى در مورد اينكه فرمود: (لاتجزون الا ما كنتم تعملون - جز آنچه مى كرديدجزا داده نمى شويد)
وصف و حال اصحاب الجنة در بهشت برين
مراد از عبادت شيطان در آيه شريفه
مراد از عهد خدا با بنى آدم در آيه : (الم اعهد اليكم يا بنى آدم ان لا تعبدوا الشيطان...)
بحث روايتى
(رواياتى در ذيل آيات گذشته مربوط به قيام قيامت واحوال دوزخيان و بهشتيان و...)
آيات 83 - 66 سوره يس
بيان آيات
تهديد كفار به گرفتن چشمان و دگرگون ساختن خلقتشان
توضيح اينكه فرمود: ما به پيامبر شعر نياموختيم و شاعرى شايسته او نيست (و ماعلمناه الشعر و ما ينبغى له )
مقصود از اينكه فرمود: انسان مالك چهارپايان است
معناى جمله : (وهم لهم جند محضرون ) كه درباره احضار مشركين و آلهه شان در قيامتاست
استبعاد معاد توسط مشركين و جواب خداى تعالى به اين استبعاد
اقوال مختلف درباره خلقت مثل در آيه : (اوليس الذى خلق السموات والارض بقادر علىان يخلق مثلهم ...)
توضيحى در مورد تغير و تبدل متوالى بدن و عدم تغير وتبدل نفس و روح
توضيح مفاد آيه شريفه : (انما امره اذا اراد شيئا انيقول له كن فيكون ...) و بيان مراد از امر وقول در آن
رد گفتار بعضى كه (كن ) را از مقوله لفظ دانسته اند
معناى (ملكوت ) و اينكه ملكوت هر چيزى به دست خدا است
بحث روايتى
رواياتى درباره بيگانه بودن پيامبر (صلى الله عليه و آله ) از شعر و شاعرى
اعاده و احياء اموات
و اراده قول خداوند
سوره صافات آيات 11 - 1
ترجمه آيات
بيان آيات
وجوه مختلف درباره مراد از سه طايفه : (صافات )، (زاجرات ) و (تاليات )كه خداوند بدانها سوگند ياد كرده است
بيان اينكه مراد، سه طائفه از ملائكه كه ماءمورنزول وحى بوده اند مى باشد
سه طايفه مذكور اعوان جبرئيل در نزول وحى اند مى باشد
توضيح اينكه سوگند به صافات ، زاجرات و تاليات ، متضمناستدلال براى (ان الهكم لواحد) است
بيان آيات راجع به تزيين آسمان دنيا به زيور كواكب و حفظ آن از شياطين ماردو...
گفتارى در معناى شهاب (در ذيل آيه : (الا من خطف الخطفة فاتبعه شهاب ثاقب ))
بحث روايتى
(چند روايت در ذيل برخى آيات گذشته )
آيات 70 - 12 سوره صافات
ترجمه آيات
بيان آيات
حكايت استهزاء مشركين آيات خدا و دعوت پيامبر را و استبعادشان رستاخير خود وپدرانشان را
اشاره به وجه تسميه قيامت به (يوم الفصل )
مراد از (الذين ظلموا) در آيه : (احشرواالذين ظلموا...)
(ازواج ) و (ماكانوا يعبدون من دون الله )
وجه تعبير به هدايت در (فاهدوهم الى صراط الجحيم )
مراد از سؤ ال در (وقنوهم انهم مسؤ ولون ) سؤال از چيست ؟
اعتراض كفار به بزرگان و رهبران خود در قيامت كه شما باعث گمراهى ما بوديد وجواب رؤ ساى كفر به پيروان خود
تابع و متبوع در عذاب مشتركند
مقصود از (عبادالله المخلصين ) و اينكه (رزق معلوم ) دارند و...
توصيف شراب بهشتى و حوريانى كه براى مخلصين آماده مى شود.
گفتگوى اهل بهشت با يكديگر
شجره (زقوم ) و وصف آن
بحث روايتى
(رواياتى درباره مسؤ ول بودن انسان ، و درذيل برخى آيات گذشته )
آيات 113 - 72 سوره صافات
ترجمه آيات
بيان آيات
بيان آيات مربوط به منزلت (نوح ) عليه السلام و اجابت دعاى او
نكته اى درباره اينكه فرمود: (سلام على نوح فى العالمين )
بيان آيات مربوط به ابراهيم (عليه السلام ) و دعوت آن جناب
مراد از (قلب سليم ) داشتن ابراهيم (عليه السلام ) عدم تعلق او به غير خدا است
وجه اينكه ابراهيم (عليه السلام ) به ستارگان نظر افكند و سپس از بيمارى خودخبر داد (فنظر نظرة فى ...
سخنان ابراهيم (عليه السلام ) با بت ها!
و احتجاج او با بت پرستان
معنى و وجه اينكه فرمود خدا اعمال شما را خلق كرده (والله خلقكم و ما تعملون )
فصلى ديگر از داستان ابراهيم (ع )
مراد ابراهيم (عليه السلام ) از اينكه فرمود: (انى ذاهب الى ربى سيهدين )
گفتگوى ابراهيم و اسمعيل (عليهماالسلام ) درباره رؤ ياى ذبح و...
ابراهيم و اسماعيل عليهماالسلام سربلند از آزمايش بزرگ الهى و...
بحث روايتى
رواياتى درباره مراد از (قلب سليم ) و اينكه ابراهيم (عليه السلام ) فرمود:(انى سقيم )
حديثى از امام رضا(ع )كه مى فرمايد خدا را دو اراده و مشيت است .
چند روايت درباره داستان ذبح اسمعيل و اينكه ذبيح(اسمعيل ) بوده نه (اسحق )
آيات 132 - 114 سوره صافات
ترجمه آيات
بيان آيات
بيان آيات متضمن خلاصه اى از داستان موسى و هارون (عليهماالسلام ) و داستانالياس و دعوت او (عليه السلام )
حجتى بر توحيد كه در سخن الياس (عليه السلام ) به قوم خود، با استناد به خالقبودن خدا اقامه شده است
بحث روايتى
(دو روايت درباره مراد از (بعل ) در: (اتدعون بعلا...) و(ال ياسين ))
سخنى پيرامون داستان الياس (عليه السلام )
آيات 148 - 133 سوره صافات
ترجمه آيات
بيان آيات
مراد از اينكه فرمود: يونس به سوى كشتى فرار كرد (اذا ابق الى الفلك المشحون)
معناى اينكه فرمود: اگر نبود اينكه يونس از سجين بود تا روز بعثت در شكم ماهى مىماند
گفتارى پيرامون داستان يونس (عليه السلام )
1 - داستان آن جناب در قرآن كريم
2 - داستان او از ديدگاه اهل كتاب
موارد اختلاف داستان يونس (عليه السلام ) نزداهل كتاب ، با ظواهر آيات قرآن كريم
بحث روايتى
(رواياتى در ذيل آيات مربوط به داستان يونس (عليه السلام )
آيات 182 - 149 سوره صافات
ترجمه آيات
بيان آيات
ردّ اعتقاد مشركين به دختر داشتن خدا و خويشاوندى بين او و جنّ
رد اعتماد مشركين مبنى بر اينكه جن اولاد خداوند هستند
توضيحى درباره استثناى عباد مخلصين در آيه : (سبحان الله عما يصفون الا عباداللهالمخلصين )
و اينكه چرا خدا از وصف واصفان (جز وصف عباد مخلصين ) منزه است
بيان مفاد آيه : (فانكم و ما تعبدون ما انتم عليه بفاتنين الا منهوصال الجحيم )
ردّ و ابطال پندار مشركين درباره اينكه ملائكه دختران خدايند، با بيان موقف و موقعيتملائكه در ...
مقصود از اينكه انبياء (عليهم السلام ) منصور هستند و جند خدا غالبند
بحث روايتى
(چند روايت در ذيل آيه : (و انا لنحن الصافون ...))
آيات 16 - 1 سوره (ص )
ترجمه آيات
بيان آيات
محتواى كلى سوره مباركه (ص )
توضيح معناى آيه : (والقرآن ذى الذكربل الذين كفروا فى عزة و شقاق )
بيان سخنان اشراف و بزرگان كفار در ردّ دعوت پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله )و سفارش به ادامه پرستش آلهه
اعراض از سخنان آنان و تهديد و تحقيرشان
بحث روايتى
(رواياتى درباره شاءن نزول آيات : (وعجبوا ان جائهم منذر منهم وقال الكافرون ...) و درباره (ص ))
آيات 29 - 17 سوره (ص )
ترجمه آيات
بيان آيات
بيان آيات مربوط به اوصاف و اقوال داوود (عليه السلام ): تسبيح كوه ها وپرندگان با او و...
مراد از (حكمت ) و (فصل الخطاب ) كه به داوود (عليه السلام ) داده شده بود
معناى (خشيت )، (خوف ) و (فزع )
و توضيحى درباره فزع داوود (عليه السلام ) در ماجراى مراجعه دو خصم نزد اوبراى داورى
بيان مطلب مورد نزاع در پيشگاه داود(ع )
قضاوت و حكم داوود (عليه السلام ) و سپس استغفار و انابه او
بيان اينكه مراجعه كنندگان نزد داوود ملائكه بوده اند و داستان مرافعهتمثل بوده و حكم ناصواب در ...
مقصود از اينكه خداوند داوود (عليه السلام ) را خليفه در زمين قرار داد
عصمت باعث سلب اختيار نيست و توجه خطاب (لا تتبع الهوى ) به داوود (عليهالسلام ) بلا اشكال است
احتجاج بر مسئله معاد با بيان اينكه خلق سماء و ارضباطل نيست
احتجاج ديگرى بر معاد با بيان اينكه خداوند (متقين ) و (فجار) را در يك رديفقرار نمى دهد.
بحث روايتى (داستان مراجعه دو طائفه متخاصم نزد داوود (عليه السلام ) و...)
داستان عاشق شدن داود(ع ) به نقل از تورات
فرمايشات امام رضا(ع ) در رد موهومات نسبت داده شده به داود(ع )
آنچه درباره شخصيت و سرگذشت داوود (عليه السلام ) در قرآن آمده است
آيات 40 - 30 سوره ص
ترجمه آيات
بيان آيات
معناى (الصافنات الجياد)كه دوزاند بر سليمان (ع ) عرضه مى شده است
چند وجه در معناى سخن سليمان (عليه السلام ): (انى احببت حب الخير عن ذكر ربى...)
و توضيحى درباره علاقه آن جناب به اسب ها و بازماندنش از عبادت خدا
نقل گفتار مفسرين در معناى آيه (ردوها على فطفق مسحا بالسوق و الاعناق )
جسدى كه بر تخت سليمان (عليه السلام ) افكنده شد جنازه فرزند او بوده كه براىآزمايش و تنبيه او ميرانده شد و...
معناى اينكه فرمود: (فسخرنا الريح تجرى بامره رخاء...)
شياطين جن در تسخير و خدمت سليمان (ع )
بحث روايتى
رواياتى در ذيل آيه ! (فقال انى احببت حب الخير عن ذكر ربى ...) و درباره افتادنجسدى بر تخت او)
رد كلام فخر رازى در اشكال به رد شمس در قضيه سليمان (ع )
سخنان عجيب و غريبى كه درباره سليمان (ع ) گفته اند
آيات 48 - 41 سوره ص
ترجمه آيات
بيان آيات
مقصود از (نصب و عذاب ) كه ايوب (عليه السلام ) بدان مبتلا بود
وجه اينكه ايوب (ع ) ابتلاء خود به آن دو را به شيطان نسبت داد (انى مسنى الشيطانبنصب و عذاب ).
بيان امكان مداخله شيطان در ابدان و اموال و ديگر متعلقات مادى معصومين (عليهم السلام)
استجاب دعاى ايوب (عليه السلام ) با شفاى امراضش و بازگرداناهل او به او
وجه اينكه ابراهيم و اسحق و يعقوب (عليهم السلام ) را به داشتن دست و چشم مدحفرمود
معناى اينكه در تعليل مدح ايشان فرمود: (انا اخلصنا هم بخالصة ذكرى الدار)
گفتارى درباره سرگذشت ايوب (عليه السلام ) (در قرآن و حديث )
رواياتى در ذيل داستان ايوب (عليه السلام ) و ابتلائات او
خبرى از (يسع ) و (ذوالكفل )
آيات 64 - 49 سوره ص
ترجمه آيات
بيان آيات
وصف حال متقيان در بهشت
وصف حال طاغيان در جهنم
حكايت تخاصم و مشاجره متبوعان و تابعان در دوزخ
آيات 65 - 88 ص
ترجمه آيات
بيان آيات
تقرير احتجاجات متعدد بر وحدانيت خداى تعالى كه آيه :(قل انما انا منذر و ما من اله الا الله ...) متضمن است
توضيح درباره ارتباط آيه : (اذقال ربك للملئكة انى خالق بشرا من طين ) باقبل
وجه تسميه انسان به (بشر) و بيان مبداء خلقت انسان
وجه اينكه فرمود آدم را با دو دستم آفريدم
معناى جمله : (استكبرت ام كنت من العالين ) كه استفهام توبيخى از ابليس دربارهسجده نكردنش براى آدم است
اشاره به اينكه عين خواسته ابليس (فانظرنى الى يوم يبعثون ) اجابت نشده و او(الى وقت اليوم المعلوم ) مهلت داده شده
مبداء ارتكاب معاصى ، انكار مالكيت مطلقه خدا و حكمت او است
قضاء الهى درباره ابليس و پيروان او
قرآن ذكرى است جهانى و اخبار آن اختصاص به زمان معين ندارد
بحث روايتى
(رواياتى درباره مخاصمه ملا اعلى ، استكبار ابليس و اباء او از سجده بر آدم ، واوصاف متكلفين )
سوره زمر آيات 10 - 1
ترجمه آيات
بيان آيات
محتواى كلى سوره مباركه زمر و زمينه نزول آن
اشاره به معناى انزال و تنزيل قرآن كريم
معناى اينكه دين خالص براى خداست
بيان مبناى اعتقادى بت پرستان درباره عبادت ارباب و آلهه و مقصود از اينكه آنان غيرخدا را اولياء اتخاذ كرده اند
تقرير احتجاج بر ردّ و نفى فرزند گرفتن خدا براى خود (چه فرزندى حقيقى و چهاعتبارى ) در آيه : (لوارادالله يتخذ...
احتجاج بر وحدت خداوند در الوهيت و ربوبيت ، با بيان انحصار خلق و تدبير در اوعزوجل
تفسير آيه : (و ان تكفروا فان الله غنى عنكم ولايرضى لعباده الكفر و ان تشكروايرضه لكم ...) ...
گفتارى در معناى خشم و رضاى خدا
انسان بالفطره خداشناس است و در حال اضطرار رو به اوست ولى درحال تنعم و خوشى ، غافل از او
برابر نبودن انسان متنعم غافل از خدا با مؤ من متهجد، و عدم تساوى عالم به خدا باجاهل به او
صابران اجر بى حساب در پيش رو دارند
بحث روايتى
(رواياتى درباره اخلاص ، (الذين يعلمون )، و شاءننزول آيه : (امن هو قانت ...)، و اجر صابران )
آيات 20 - 11 سوره زمر
ترجمه آيات
بيان آيات
بيان جمله (امرت لان اكون اول المسلمين ) و اينكه پيامبر (صلى الله عليه و آله )نيز پيشاپيش ديگران مكلف و ...
مقصود از خسران نفس و اهل ، و اينكه چنين زيانى (خسران مبين ) است
مفاد جمله (الذين يستمعون القول فيتبعون احسنه ) كه در وصف بندگان خود فرمودهاست
بحث روايتى
(چند روايت درباره خسران نفس و اهل ، اطاعت جباران ، و...)
آيات 37 - 21 سوره زمر
ترجمه آيات
بيان آيات
لازمه هدايت ، شرح صدر براى اسلام ، و لازمه ضلالت ، قساوت قلب از ياد خداست
مراد از اينكه قرآن (احسن الحديث )، (كتابا متشابها) و (مثانى ) است و...
هدايت فقط كار خداست ، بدون واسطه يا به واسطه انبياء و اولياء
معنى و مراد از (افمن يتقى بوجهه سوء العذاب يوم القيمة )
مثلى براى بيان حال موحد و مشرك (ضرب الله مثلا رجلا فيه شركاء...)
مراد از كذب بر خدا و اينكه چرا مرتكب آن (اظلم ستمگرترين ) است
بيان پاداش پرهيزگاران نزد خداوند
بحث روايتى
(رواياتى در ذيل آيه : (افمن شرح الله صدره للاسلام ...)، (عند ربكمتختصمون ) و مراد از (الذى جاء بالصدق ...) و...)
دو روايت درباره مراد از (الذى بالصدق )
سوره زمر، آيات 38 - 52
ترجمه آيات
بيان آيات
احتجاج عليه مشركين بر وحدانيت خداى تعالى در خلقت و ربوبيت
معناى توفى انفس و وجه اسناد آن به خداوند در جايى ، و به (ملك الموت ) و(رسل ) در جاهاى ديگر
اشاره به تغاير نفس و بدن و اينكه مردن و خواب هر دو توفى و قبض روح است
توضيح اينكه شفاعت كننده بايد، مالك باشد، پس همه شفاعت ها از آن خدا و منتهى بهاوست كه مالك همه چيز است
اشاره به اينكه شفيع حقيقى تنها خداوند است
وصف عذابى كه ظالمان (منكران معاد) در قيامت مى بينند
ناسپاس بودن آدمى ، كه چون خدا نعمتى به او داد مى گويد: (اوتيته على علم )
دو جواب به انسان ناسپاس متنعمى كه برخوردارى مستند به خود مى داند
بحث روايتى
(رواياتى درباره توفى انفس ، خواب و رؤ يا)
آيات 61 - 53 سوره زمر
ترجمه آيات
بيان آيات
مقصود از (عبادى ) و (رحمت الله ) در آيه(قل يا عبادى الذين اسرفوا على انفسهم لا تقنطوا من رحمة الله )
توضيحاتى در ذيل جمله : (ان الله يغفرالذنوب جميعا) و اينكه مفاد آن آمرزش همهگناهان حتى شرك است ، به سبب توبه
مراد از پيروى از بهترين چيزى خدا نازل كرده (واتبعوااحسن ماانزل اليكم من ربكم )
زنهار از فوت وقت و دچار حسرت قيامت شدن
پاسخ خداوند به اين سخن كافر در قيامت كه (لؤ ان كرة فاكون من المحسنين )
بحث روايتى
(رواياتى درباره مغفرت الهى و شاءن نزول آيه : (يا عباد الذين اسرفوا علىانفسهم ...))
آيات 75 - 62 سوره زمر
ترجمه آيات
بيان آيات
اشاره به وحدانيت خدا در ربوبيت با بيان اينكه او خالق همه چيز ووكيل بر همه چيز است
اشاره به عدم منافات عصمت با اختيار و بيان اينكه نهى پيامبر (صلى الله عليه و آله) از شرك ورزيدن ، نهى حقيقى است
معناى اينكه درباره مشركين فرمود: و ما قدروداالله حق قدره )
مراد از اينكه زمين در قيامت در قبضه خداوند است
توضيحى درباره نفخه صور وصعقه آسمانيان و زمينيان
مقصود از استثناء (الا من شاءالله ) در آيه (و نفس فى الصور...)
نفخه دوم و زنده شدن مردگان در قيامت
مراد از (اشراق زمين به نور پروردگارش ) در قيامت ، و وجوهى كه در ...
كلام صاحب كشاف در معنى روشن شدن زمين به نور پروردگارش در قيامت و دواشكال به آن
حق به طلب در تفسير (و اشرقت الاءرض بنور ربها)
كافران دسته دسته به جهنم و متقين گروه گروه به بهشت هدايت مى شوند
سخن بهشتيان بعد از ورود به بهشت
طواف ملائكه گرداگرد عرش الهى در قيامت و تسبيح آنان خداونند را
بحث روايتى
(رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته )
دو روايت درباره اينكه بهشت و جهنم را درب هايى است
آيات 6 - 1 سوره مؤ من
ترجمه آيات
بيان آيات
اشاره به مطالبى كه سوره مباركه مؤ من متضمن است
وجه ذكر دو صفت (عزيز) و (عليم ) از بين صفات الهى و افتتاح سوره به آندو
بيان اينكه اساس تنزيل كتاب ، علم محيط خدا به خلق خود مى باشد
حال كفارى كه با جدال به باطل در صدد مقابله با حجت هاى حق برآمدند و خدا آنان رابگرفت
پاسخ به توهمى باطلدرباره وضعيت كافران
آيات 12 - 7 سوره مؤ من
ترجمه آيات
بيان آيات
حاملان عرش چه كسانى هستند
توضيح استفغار و دعاى ملائكه حامل عرش و پيرامونيان عرش براى مؤ منان و پدران وهمسران و فرزندان ايشان
مراد از (سيئات ) در دعاى ملائكه براى تائبين و صالحين : (وقهم السيئات ...)
دو نكته كه از دعاى ملائكه استفاده مى شود
توضيحى در مورد عدم منافات درخواست مغفرت و بهشت براى تائبين و مؤ منين ، بااينكه بر خدا واجبست تائبين ...
حكايت اعتراف بى حاصل كفار دوزخى به يقينشان به معاد و اقرارشان به گناهانشان، براى نجات يافتن از عذاب
مراد از دو اماته و دو احياء در سخن كفار در جهنم : (ربنا امتنا اثنتين و احييتنا اثنتين...) و وجوه مختلف در اين باره
آيات 20 - 13 سوره مؤ من
ترجمه آيات
بيان آيات
اقامه دو حجت بر توحيد، با بيان اينكه ارسال وانزال رزق فقط از ناحيه خداى سبحان است
معناى اينكه خداى تعالى (رفيع الدرجات ) است
مراد از اينكه خداوند بر هر كس كه بخواهد، از امر خود روح القاء مى كند
وجه تسميه روز قيامت به (يوم التلاق )
مقصود از بروز مردم براى خدا در روز قيامت
توضيحى در مورد (لا ظلم اليوم ) و تعليل آن به (ان الله سريع الحساب )
احتجاج بر توحيد با بيان اينكه خدا قضاى به حق مى كند
بحث روايتى
(رواياتى درباره (يوم التلاق )، فانى شدن دنيا به هنگام قيامت ، توبه ، و(خانة الاعين )
آيات 54 - 21 سوره مؤ من
ترجمه آيات
بيان آيات
داستان ارسال موسى (عليه السلام ) به سوى فرعون و گفتگوى فرعون دربارهكشتن او
موسى (عليه السلام ) از شرّ هر متكبرّ بى ايمان به روز حساب به خدا پناه مىبرد
مؤ من آل فرعون ، فرعونيان را از قتل موسى (عليه السلام ) نهى و نسبت به تصميمبر آن ...
اشاره به وجه تسميه روز قيامت به (يوم التناد)
مقصود از فرعون از اينكه به وزير خود گفت : (يا هامان ابن لى صرحا ابلغالاسباب ...)
بيان اركان دين حق و سبيل رشاد در سخنى كوتاه از مؤ منآل فرعون
نفى شريك براى خداى سبحان با بيان اينكه شريك ادعايى فرعونيان براى خدا، نهدر دنيا و نه در آخرت دعوتى ندارد
اشاره به مقامات سه گانه عبوديت : توكل ، تفويض و تسليم
نكاتى درباره كيفيت و مراحل تعذيب فرعونيان در عالم برزخ و قيامت
محاجه ضعفاء آل فرعون با اقوياءشان درباره آتش جهنم و پاسخ آنها
التماس دعاى دوزخيان از خزنه جهنم در خصوص تخفيف پاره اى از عذاب
وجه اينكه خزنه جهنم در جواب التماس دعاى دوزخيان مى گويند: (فادعوا و ما دعاءالكافرين الا فى ضلال )
بحث روايتى
(رواياتى درباره ، تقيه ، تفويض امر به خدا، و اينكه فرعونيان هر صبح و شام برآتش عرضه مى شوند)
آيات 60 - 55 سوره مؤ من
ترجمه آيات
بيان آيات
استنتاج از داستان موسى و فرعون و امر پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله ) بهصبر، استغفار و تسبيح
علت اينكه با باطل در برابر حق مجادله مى كنند، كبر آنان است
بحث روايتى
(رواياتى درباره دعاء و استجابت آن در ذيل آيه : (ادعونى استجب لكم ...))
آيات 68 - 61 سوره مؤ من
ترجمه آيات
بيان آيات
اثبات توحيد خداوند در الوهيت و ربوبيت با بيان او در آفاق و انفس
اشاره اى به خلقت انسان و امر حيات و ممات او
بحث روايتى
(نقل و ردّ رواياتى كه درباره شاءن نزول آيه : (لخلق السموات و الارض اكبر منخلق الناس ) نقل شده )
آيات 78 - 69 سوره مؤ من
ترجمه آيات
بيان آيات
بيان حال مجادله كنندگان در آيات خدا و سرانجام سختى كه در جهنم خواهند داشت
معناى اينكه فرمود: (ذلكم بما كنتم تفرحون بغيرالحق ...)
اشاره به سنت الهى درباره نصرت رسولان و عدم آن از جانب خداوند
آيات 85 - 79 سوره مؤ من
ترجمه آيات
بيان آيات
اشاره اى به منافع چهارپايان و هدف از خلقت آنها
معناى جمله (فرحوا بما عندهم من العلم ) كه عكسالعمل كفار برخوردار از علوم مادى را در...
سوره فصلت آيات 12 - 1
ترجمه آيات
بيان آيات
غرض اصلى اين سوره مباركه
نكته اى كه از جمله (تنزيل من الرحمن الرحيم ) استفاده مى شود
معناى تفضيل قرآن
توضيحى راجع به عربى بودن قرآن و جهانى و عمومى بودن دعوت خاتم الانبياء(صلى الله عليه و آله )
مقصود كفار از اينكه گفتند (قلوبنا فى الكنة مما تدعونا اليه ....)
پاسخ به سخن فوق الذكر مشركين
انفاق نكردن مال ، و كفر به معاد، دو صفت از اخص صفات مشركين
مقصود از خلقت زمين در دو روز، خلقت آن در دو نقطه از زمان و در دو مرحله است
وجوهى كه درباره تقدير روزى ها در چهار روز (و قدر فيها اقواتها فى اربعة ايام )و جمع بين آن و اينكه خلقت ...
مقصود از سؤ ال در: (سواء للسائلين ) استعداد ذاتى و احتياج طبيعى نباتات وحيوانات و انسان است
معناى جمله : (ثم استوى الى السماء)
بيان اينكه مفاد كلمه (ثم ) تاءخر زمانى خلقت آسمان نيست
توضيح در مورد فرمان خداوند به آسمان و زمين (ائتياطوعا اوكرها) و تخيير آن دو بينآمدن به طوع ياكره
توضيح پاسخ آسمان و زمين به خطاب خداوند (قالنا اتينا طائعين
معناى اينكه درباره خلقت آسمانها فرمود: (فقضيهن سبع سموات ...)
مراد از (وحى ) و مقصود از امر آسمانها در جمله : (و اوحى فىكل سماء امرها)
وجه اينكه فرمود (سماء دنيا) را با (مصابيح ) آراستيم .
سخنى در تكميل مطالب گذشته (راجع به آسمان ها و اينكه آسمان ها منزلگاه ملائكهاست )
بحث روايتى
روايتى درباره قرائت آيات اول سوره فصلت (حم سجده ) توسط پيامبر (صلى اللهعليه و آله ) در جواب فرستاده قريش
چند روايت حاكى از گفتگوى يهوديان بارسول الله (صلى الله عليه و آله ) درباره خلقت ...
رواياتى درباره آغاز خلقت عالم
آيات 13 - 25 سوره فصّلت
ترجمه آيات
بيان آيات
انذار به عذاب دنيوى ، عذابى مثل صاعقه عاد و ثمود كه پيامبران به سويشان رفتندو...
وجه اينكه از هود و صالح (عليه السلام ) با صيغهجمل (الرسل ) ياد كرد
آنچه گريبانگير عاد و ثمود به سبب كفرشان شد
مراد از حشر دشمنان خدا به سوى آتش
توضيح راجع به شهادت اعضاء و پوست بدن آدمى عليه او در قيامت ، و وجوهى كه دراين باره گفته شده است
اعتراض گناهكاران در قيامت به پوست بدنشان
پاسخ اعضاء و پوست بدن در جواب گنكاران
اقوال مفرسين در تفسير (قالوا انطقناالله الذى ...)
بحث اجمالى قرآن (قسمتى از آيات قرآنى كه دلالت دارند بر اينكه تمامى موجوداتداراى علم هستند)
بحث اجمالى فلسفى (درباره علم داشتن موجودات مادى و غير مجرد)
تفسير آيه : (و ما كنتم تستترون ...) و بيان اينكهاعمال بندگان از آفريدگار پوشيده نبوده ، خدا بر هر چيزى شهيد و رقيب
توبيخ مجرمين در قيامت از جانب خداوند
معناى اينكه قرين هاى سوء براى مشركين (ما بين ايديهم و ما خلفهم ) را زيبا جلوهدادند
بحث روايتى
(رواياتى راجع به حسن ظنّ به خدا، و مراد از گواهى دادن پوست بدن در قيامت )
آيات 39 - 26 سوره فصّلت
ترجمه آيات
بيان آيات
بيان شدت عذاب كافرانى كه مردم را از شنيدن قرآن باز مى داشتند
بيان حسن حال مؤ منين استقامت پيشه و آينده نيكويى كه در انتظارشان است
معناى اينكه ملائكه به مؤ منين مى گويند ما در دنيا و آخرت اولياء شما هستيم
دعوت پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله ) احسنالقول است
معناى جمله : (ادفع بالتى هى احسن )
معناى آيه : (و اما ينزعنك من الشيطان نزع فاستعذ بالله ...)
احتجاج از راه وحدت تدبير سراسر عالم و پيوستگى آن بر وحدت رب مدبر
اثبات معاد و احتجاج بر آن با بيان يك استعاره تمثيليه
بحث روايتى
(چند روايت در ذيل برخى آيات گذشته )
آيات 54 - 50 سوره فصّلت
ترجمه آيات
بيان آيات
تهديد خداوند ملحدين امت را به عذاب روز قيامت
وجوه مختلف درباره خبر (ان ) در آيه : (ان الذين كفروا بالذكر لما جاءهم ...)
مراد از اينكه درباره قرآن فرمود كتاب عزيز است و (لا ياءتيهالباطل من بين يديه و لا من خلفه )
توضيح آيه : (ولو جعلناه قرآنا اعجميا...)
نكوهش انسان از جهت اينكه در حال تنعم از خداغافل و روى گردان است و در سختى و تنگى به دعا مى پردازد
اعراض از قرآن حتى با احتمال اينكه از ناحيه خدا باشد، برخلاف حكمعقل است
سه احتمال درباره مراد از (آيات ) در آيه (سنريهم آياتنا فى الافاق و فىانفسهم ...)
بحث روايتى
(رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته ) 615