صفحه بعد

فهرست

صفحه قبل

و همچنين است شب ، چون شب عبارت است از نبود روزى كه اين شب ، شب آن روز است ، و وقتى شب كه يك امر عدمى است ، و طبعا متاخر از روز است ، نتوانداز روز پيشى گيرد، عكسش هم معلوم است ، يعنى شنونده خودش مى فهمد كه روز هم از شب يعنى از عدم خودش پيشى نمى گيرد.
(و كل فى فلك يسبحون ) - يعنى هر يك از خورشيد و ماه و نجوم و كواكب ديگر در مسير خاص به خود حركت مى كند و در فضا شناور است ، همان طور كه ماهى در آب شنا مى كند، پس كلمه (فلك ) عبارت است از همان مدار فضايى كه هر يك از اجرام آسمانى در يكى از آن مدارها سير مى كنند، و چون چنين است بعيد نيست كه مراد از كلمه (كل ) هر يك از خورشيد و ماه و شب و روز باشد، هر چند كه در كلام خداى تعالى شاهدى بر اين معنا نيست .
و اگر در جمله (يسبحون ) ضمير جمعى آورده كه خاص عقلا است ، براى اين است كه : اشاره كند به اينكه هر يك از اجرام فلكى در برابر مشيت خدا رام است و امر او را اطاعت مى كند، عينا مانند عقلا، همچنان كه اين تعبير در جاى ديگر نيز آمده و فرموده : (ثم استوى الى السماء و هى دخان فقال لها و للارض ائتيا طوعا او كرها قالتا اتينا طائعين ) .
مفسرين در جملات آيه مورد بحث آراى ديگرى دارند، آرايى مضطرب كه ما از نقل آنها خوددارى كرديم ، اگر كسى بخواهد مى تواند به تفاسير مفصل مراجعه كند.

و آيه لهم انا حملنا ذريتهم فى الفلك المشحون

راغب مى گويد: (كلمه (ذريه ) در اصل به معناى فرزندان خردسال است ، ولى در استعمالهاى متعارف در خردسالان و بزرگ سالان هر دو استعمال مى شود، هم در يك نفر به كار مى رود، و هم در چند نفر، ولى اصلش به معناى چند نفر است .
و كلمه (فلك ) به معناى كشتى است . و كلمه (مشحون ) به معناى مملو است .
اين آيه شريفه آيت ديگرى از آيت هاى ربوبيت خداى تعالى را بيان مى كند، و آن عبارت است از جريان تدابير او در درياها كه ذريه بشر را در كشتى حمل مى كند و كشتى از آنان و از اثاث و كالاى آنان پر مى شود، و از يك طرف دريا به طرف ديگر دريا عبور مى كنند و دريا را وسيله و راه تجارت و ساير اغراض خود قرار مى دهند.
آرى كسى ايشان را در دريا حمل نمى كند، و از خطر غرق حفظ نمى كند، مگر خداى تعالى ، چون تمامى آثار و خواصى كه بشر در سوار شدن به كشتى از آنها استفاده مى كند، همه امورى است كه خدا مسخرش كرده ، و همه به خلقت خدا منتهى مى گردد، علاوه بر اين ، اين اسباب اگر به خدا منتهى نشود، هيچ اثر و خاصيتى نخواهد داشت .
و اگر حمل بر كشتى را به ذريه بشر نسبت داد، نه به خود بشر، و خلاصه اگر فرمود: (حملنا ذريتهم ) و نفرمود: (حملناهم ) به اين منظور است كه ب ه اين وسيله غرق محبت و مهر و شفقت شنونده را تحريك كند.
(و خلقنا لهم من مثله ما يركبون )
مراد از اين جمله - به طورى كه ديگران تفسير كرده اند - چارپايان است ، چون در جاى ديگر، كشتى و چارپايان را با هم آورده و فرموده : (و جعل لكم من الفلك و الانعام ما تركبون ) و نيز فرموده : (و عليهاو على الفلك تحملون ) بعضى كشتى را در آيه قبل حمل بر كشتى نوح ، و آيه مورد بحث را حمل بر كشتى ها و زورق ها و بلم هاى ديگر كرده اند كه بشر بعد از كشتى نوح براى خود درست كرده . و اين تفسير تفسيرى است بد و بى معنا.
و نظير آن ، تفسير آن كسى است كه جمله مورد بحث را به شتر تنها معنا كرده . و چه بسا مفسرينى كه جمله مورد بحث را كه مى فرمايد: (و براى شما از مثل كشتى چيرهاى ديگرى خلق كرديم كه بر آن سوار مى شويد) حمل بر طياره و سفينه هاى فضايى عصر حاضر كرده اند. و ليكن تعميم دادن آيه بهتر است .

و ان نشا نغرقهم فلا صريخ لهم و لا هم ينقذون

كلمه صريخ به معناى آن كسى است كه ناله آدمى را بشنود و استغاثه او را جواب گويد و به فرياد او برسد. و كلمه انقاذ به معناى نجات دادن از غرق است .
و اين آيه شريفه با آيه قبلش كه مى فرمود: (انا حملنا ذريتهم فى الفلك المشحون ) متصل است و مى خواهد بفرمايد: اختيار، با ماست ، اگر خواستيم غرقشان مى كنيم ، و در اين صورت احدى نيست كه استغاثه آنان را جواب بدهد، و هيچ نجات دهنده اى نيست كه ايشان را از غرق شدن برهاند.

الا رحمة منا و متاعا الى حين

اين استثناء، استثناى مفرغ است ، و تقدير كلام : (لا ينجون بسبب من الاسباب و بامر من الامور الا لرحمة منا تنالهم و لتمتع الى حين الاجل المسمى قدرناه لهم به هيچ سببى از اسباب ، و هيچ امرى از امور، نجات پيدا نمى كنند، مگر به خاطر رحمتى از ما كه شاملشان گردد، و به خاطر اينكه تا مدتى معين كه برايشان تقدير كرده ايم زنده بمانند) مى باشد.

معناى جمله (اتقوا ما بين ايديكم و ما خلفكم ) و جواب كفار به دعوت به تقوى(پروا از خالق )

و اذا قيل لهم اتقوا ما بين ايديكم و ما خلفكم لعلكم ترحمون

و ما تاتيهم من آيه من آيات ربهم الا كانوا عنها معرضين

و اذا قيل لهم انفقوا مما رزقكم اللّه ...

عكس العمل كفار در برابر دعوت به انفاق (شفقت و خدمت به خلق )

بحث روايتى

رواياتى در ذيل آيه : (والشمس تجرى لمستقرلها...)

و رد سخنى از آلوسى درباره روايتى از امام رضا (ع ) راجع به تقدم روز بر شب

آيات 65 - 48 سوره يس

و يقولون متى هذا الوعد ان كنتم صادقين (48) ما ينظرون الا صيحة واحدة تاءخذهم و هم يخصمون (49) فلا يستطيعون توصية و لا الى اهلهم يرجعون (50) و نفخ فى الصّور فاذاهم من الاجداث الى ربّهم ينسلون (51) قالوا يا ويلنا من بعثنا من مرقدنا هذا ما وعد الرّحمن و صدق المرسلون (52) ان كانت الا صيحة واحدة فاذاهم جميع لدينا محضرون (53) فاليوم لا تظلم نفس شيئا و لا تجزون الا ما كنتم تعملون (54) ان اصحاب الجنة اليوم فى شغل فاكهون (55) هم و ازواجهم فى ظلل على الارائك متكون (56) لهم فيها فكهة و لهم ما يدعون (57) سلم قولا من رب رحيم (58) و امتزوا اليوم ايها المجرمون (59) الم اعهد اليكم يبنى آدم ان لا تعبدوا الشيطان انه لكم عدو مبين (.6) و ان اعبدونى هذا صرط مستقيم (61) و لقد اضل منكم جبلا كثيرا افلم تكونوا تعقلون (62) هذه جهنم التى كنتم توعدون (63) اصلوها اليوم بما كنتم تكفرون (64) اليوم نختم على افوههم و تكلمنا ايديهم و تشهد ارجلهم بما كانوا يكسبون (65)

ترجمه آيات

بيان آيات

استهزاء كفار در مقام انكار معاد و پاسخ خداوند به آنها

و يقولون متى هذا الوعد ان كنتم صادقين

ما ينظرون الا صيحة واحدة تاخذهم و هم يخصمون

فلا يستطيعون توصية و لا الى اهلهم يرجعون

و نفخ فى الصور فاذا هم من الاجداث الى ربهم ينسلون

قالوا يا ويلنا من بعثنا من مرقدنا هذا ما وعد الرّحمن و صدق المرسلون

تحليل سخن كفار بعد از رستاخيز (قالوا ياويلنا من بعثنا من مرقدنا هذا ما وعدالرحمن وصدق المرسلون )

ان كانت الا صيحة واحدة فاذا هم جميع لدينا محضرون

فاليوم لا تظلم نفس شيئا و لا تجزون الا ما كنتم تعملون )

توضيحى در مورد اينكه فرمود: (لاتجزون الا ما كنتم تعملون - جز آنچه مى كرديدجزا داده نمى شويد)

وصف و حال اصحاب الجنة در بهشت برين

انّ اصحاب الجنة اليوم فى شغل فاكهون

هم و ازواجهم فى ظلال على الارائك متكئون

لهم فيها فاكهة و لهم ما يدعون

سلام قولا من رب رحيم

الم اعهد اليكم يا بنى آدم ان لا تعبدوا الشيطان انه لكم عدو مبين )

مراد از عبادت شيطان در آيه شريفه

مراد از عهد خدا با بنى آدم در آيه : (الم اعهد اليكم يا بنى آدم ان لا تعبدوا الشيطان...)

و ان اعبدونى هذا صراط مستقيم

و لقد اضل منكم جبلا كثيرا ا فلم تكونوا تعقلون

هذه جهنم التى كن تم توعدون

اصلوها اليوم بما كنتم تكفرون

اليوم نختم على افواههم و تكلّمنا ايديهم و تشهد ارجلهم بما كانوا يكسبون

بحث روايتى

(رواياتى در ذيل آيات گذشته مربوط به قيام قيامت واحوال دوزخيان و بهشتيان و...)