فهرست مطالب 
سوره بقره : آيات 30
گزيده تفسير
تفسير
تناسب آيات
مراد از الملائكه
ويژگى هاى جعل خليفه
خليه كيست و خلافت چيست ؟
بررسى احتمال هاى پنج گانه
مستخلف عنه كيست ؟
پرسش فرشتگان و پاسخ خداوند
سر تعبير به من يفسد
لزوم آميختگى حمد و تسبيح
مصداق مقدس در آيه
مراد از انى اعلم ...
لطايف و اشارات
1 هدف ، فايده و چگونگى ياد آورى در قرآن
2 درس هايى از گفتگوى خدا با فرشتگان ونقل آن
3 مراتب خلافت
4 خلافت از خدا در جعل خليفه
5 حدشناسى خليفه خدا
6 خلافت بى واسطه و باواسطه
7 چگونگى خلافت از حاضر محض
8 تفاوت خلافت با رسالت
9 تفاوت جعل خلافت و عرض امانت
10 حوزه خلافت انسان كامل
11 برتر از مقام خلافت
12 شوون و بركات وجودى خليفه الله
13 راز نصب جانشين
14 جدايى ناپذيرى خلافت از انسان كامل
15 خلافت الهى و خلافت شيطانى
16 راه خلافت از معصومين عليه السلام
17 نقش حكيمان و عارفان در تبيين معارف خلافت
18 ويژگى انسان محورى در مدينه فاضله
19 پرهيز از نگاه مادى و پرسش هاى استكبارى
20 ماذون بودن فرشتگان در پرسش
21 معلوم خدا و مجهول فرشتگان
22 معرفت نفس در آيه مورد بحث
23 شارح آيه خلافت
بحث روايى
1 پيشيه آفريدگان و زمينه آفرينش انسان
2 منشا علم فرشتگان به افساد انسان
3 مصاديق انسان كامل و خليفه الله
4 فرشتگان و جعلخليفه
5 علم الهى و گستره آن
6 تسبيح و تقديس و معناى آن دو
7 فراگير نبودن علم فرشتگان
8 علم الهى و نقدى بر قدريه
و علم ء ادم الا سماء كلها ثم عرضهم على الملئكهفقال انبونى باسماء هولاء ان كنتم صدقين (31)
گزيده تفسير
تفسير
تناسب آيات
تفاوت تعليم و تدريس
تعليم بى واسطه اسماء به آدم
مراد از اسماء
عرضه اسماء بر فرشتگان
اقسام عرضه و انواع حجاب
چگونگى عرضه اسماء بر فرشتگان
نشانه فاصله وجودى انسان و فرشته
مدعاى فرشتگان
لطايف و اشارات
1 چگونگى تعليم اسماء
2 نقش علم به اسماء در مقام خلافت
3 پايه اصلى كمال هاى انسان كامل
4 وجود خاص علم به اسماى الهى
5 خليفه الله مطلق ، مظهر مطلق اسماء
ثانيا، بر فرض كه آنان با گزارش آدم ، عالم شده باشند علم آنان علمى با واسطه وغير لدنى است و با علم آدم كه لدنى (لدن نزد و محضر) و بى واسطه است تفاوت دارد وچنين علمى نمى تواند معيار خلافت بى واسطه گردد؛ زيرا معيار خلافت بى واسطه ، علمبى واسطه است .
6 حرمان تبه كاران از خلافت الهى
7 احكام گوناگون مراتب انسان كامل
8 درجات خلافت بر اساس درجات علم به اسماء
9 ويژگى هاى و اوصاف اسماء
10 شرط دستيابى به اسماء الله
11 فراگيرى اسماء براى تسكين رنج هجران
12 تمثيل يا حقيقت ؟
13 مقام عالم ربانى
بحث روايى
1 سبب نامگذارى آدم
2 مراد از اسماء
قالوا سبحنك لا علم لنا الا ما علمتنا انك انت العليم الحكيم (32)
گزيده تفسير
تفسير
تناسب آيات
مورد تنزيه فرشتگان
سيره فرشته در تسبيح
ادب فرشتگان در تكلم با خداوند
لطايف و اشارات
1 نشانه رسوخ در علم
2 امكان افزايش علم در فرشتگان
3 اختصاص علم بى واسطه به صادر نخستين
4 اعتراف به جهل
قال يادم انبئهم باسمائهم فلما انباهم باسمائهمقال الم اقل لكم انى اعلم غيب السموات و الارض و اعلم ما تبدون و ما كنتم تكتمون (33)
گزيده تفسير
تفسير
تناسب آيات
تعليم و گزارش
غيب آسمان ها و زمين
علم الهى به ظاهر و باطن فرشتگان
لطايف و اشارات
1 مصونيت از خطا در تعليم اسماء
2 هشدار مراقبت بر خواطر
3 توهم تقدم زمانى فرشتگان
4 برترى مطلق انسان كامل بر فرشتگان
5 زبان گوياى سالك محبوب
6 تبيين مقام خليفه خدا و معلم فرشتگان
7 ايجاز و اتقان انى اعلم ...
بحث روايى
آشكار و پنهان فرشتگان
و اذ قلنا للملئكه اسجدوا لادم فسجدوا الا ابليس ابى و استكبر و كان من الكفرين (34)
گزيده تفسير
تفسير
تناسب آيات
سجده براى غير خدا
تكريم آدم يا توبيخ فرشتگان ؟
ترتيب تعليم اسماء، خلافت و سجده
استثناى متصل يا منقطع ؟
امتناع استكبارى ابليس
كفر مستتر ابليس
لطايف و اشارات
1 حقيقت يا تمثيل ؟ تشريع يا تكوين ؟
2 ويژگى هاى سجده فرشتگان
3 مسجود فرشتگان
4 تعبد و وظيفه يا هوس و غريزه ؟
5 سخن طبرسى و نقد آن
6 ابليس جن است يا فرشته ؟
7 عامل مخالفت شيطان
8 تفكيك قبح تشريعى از حسن تكوينى
بحث روايى
1 كفر و استكبار، نخستين گناه
2 تكبر ابليس نسبت به آدم عليه السلام
3 تحليلى از سجده فرشتگان بر آدم عليه السلام
34 خضوع فرشتگان در برابر انسان كامل
5 چگونگى خطاب و فرمان سجده
6 محل سجده فرشتگان
7 ماهيت ابليس و پيشينه او
8 مهلت دادن خدا به ابليس
9 راه و رسم عبادت و عبوديت
و قلنا يادم اسكن انت و زوجك الجنه و كلا منها رغدا حيث شئتما ولا تقربا هذه الشجرهفتكونا من الظلمين
گزيده تفسير
تفسير
تناسب آيات
فرمان سكونت و بهره ورى در بهشت
مراد از اكل
نهى ارشاد خداوند
درخت ممنوع چه بود؟
ستمى كه آدم بر خود كرد
لطايف و اشارات
1 توجه ساكنان ملكوت به نداى الهى
2 بسط عيش ، پايه كمال يا مايه حقارت ؟
3 تفاوت نبوت كلامى و عرفانى
4 قداست و عصمت آدم عليه السلام
5 همتايى زن و مرد در مقام ولايت
6 راز محور بودن آدم در برخى خطاب ها
بحث روايى
1 بهشت حضرت آدم و حوا
2 اراده خدا
3 نوع در خدمت ممنوع
فازلهما الشيطن عنها فاخر جهما مما كانا فيه و قلنا اهبطوا بعضكم لبعض عدو ولكمفى الارض مستقر و متع الى حين (36)
گزيده تفسير
تفسير
تناسب آيات
دو نحوه هبوط شيطان
شيطان ، محور اصلى دشمنى
سرانجام بهره ورى و دشمنى
لطايف و اشارات
1 صعوبت فهم آيات خلافت
3 لغزشى زمينه براى لغزش ديگر
4 اسناد ازلال به شيطان
5 كيفيت اسناد ازلال به شيطان
6 لغزش از راه يا هدف ؟
7 تعيين دست مايه اولى ازلال در اسرائيليات
8 چگونگى راه يابى شيطان به بهشت
9 راه نفوذ شيطان
10 اقسام وسوسه شيطان و راه نجات از آن
11 تنوع راه هاى فريب شيطان
12 غرض شيطان از وسوسه انسان
13 نقطه پايان جنگ با شيطان
14 تصوير دشمنى شيطان در بهشت آدم
15 هبوط انسانيت به نشئه طبيعت
16 تفاوت هبوط كريمانه و لعينانه
17 شجره هبوط و شجره صعود
18 توجيه نظر علامه طباطبايى درباره عهد
19 مزله باطلو مزال اقدام
بحث روايى
1 عصيان حضرت آدم عليه السلام
2 نخستين گناه بشر
3 زمان و مكان هبوط آدم و حوا
4 هدف از هبوط آدم عليه السلام
5 مراد از حين
فتلقى ء ادم من ربه كلمت فتاب عليه انه هو التواب الرحيم
گزيده تفسير
تفسير
تناسب آيات
تعليم اجمالى و تفصيلى اسماء به آدم
توجيه قراءت نامشهور و تاثير تلقى كلمات
مراد از كلمات
درجات تلقى كلمات
تلقى بى واسطه كلمات
شتاب آدم براى تحصيل رضاى خدا
سر افراد ضمير در عليه
هماهنگى آيات قصه آدم عليه السلام
لطايف و اشارات
1 تمام و نقص تلقى
2 توبه عبد محفوف به دو توبه خداست
3 توبه و آراى متكلمان
بحث روايى
1 چگونگى توبه آدم عليه السلام و دريافت كلمات الهى
قلنا اهبطوا منها جميعا فاما ياتينكم منى هدى فمن تبع هداى فلا خوف عليهم ولا هميحزنون (38) و الذين كفروا و كذبوا بايتنا اولئك اصحب النار هم فيها خلدون (39)
گزيده تفسير
تفسير
تناسب آيات
سر تكرار خطاب اهبطوا
گونه گونى هبوط هابطان
گسترده هدايت الهى
عدم راه يابى شك و ترديد در قضيه شرطيه
ضرورت هدايت بالغ الهى
آثار هدايت
چند نكته درباره خوف و حزن
تاكيد و تحكيم وعده و وعيد
هماهنگى و تمايز برهان و وحى
تفاوت علم با اعتقاد
لطايف و اشارات
1 هبوط آدم و هبوط ابليس
2 مخاطبان اصلى در خطاب به هبوط
3 سه راهنمايى و دو هشدار
4 نفى خوف و حزن از هدايت يافتگان
5 خوف و حزن ممدوح و مذموم
6 آثار پذيرش و رد هدايت الهى
7 هدايت الهى و تعديل رهايى
8 دركات كفر و تكذيب آيات الهى
9 ترتيب عناصر محورى قصه آدم
بحث روايى
1 مصاديق هدايت الهى
2 آيات تكذيب شده
قصه آدم در قرآن و عهدين
1 راز صعوبت فتوا در قصه آدم
2 انسان اولى در زيست شناسى و متون دينى
3 صفوت ويژه قصه صفى
4 موافقت فرشتگان با آفرينش آدم
5 آفرينش آدم به صورت خدا
6 نقد حدسيان يك متفكر يهودى
7 تساوى زن و مرد در آفرينش بر صورت الهى
8 پدر معنوى آدم
9 نخستين انسان در آيين زردشت