هـمـيـن طـور است آيه مورد بحث , يعنى خداى متعال حكم قطعى و الزامى نموده است كه جاى هيچ ترديد و بهانه جويى در امتثال آن باقى نمى ماند.
17ـ پندار بى پايه ! بـاز طـبـرى از ابـن عـبـاس روايـت مى كند كه آيه افلم يايئس الذين آمنوا ان لو يشاء الله لهدى الناس جميعا ((326)) را افلم /يتبين/ الذينب قرائت مى كرد, به او اعتراض شد.
پاسخ ‌داد: گمان مى كنم كاتب در حال چرت زدن آن را نوشته است .
ابن جريج مى گويد: ابن كثير و غير او پنداشته اند كه اين آيه , در قرائت نخستين افلم / يتبين /ب بوده است ((327)) .
ابـن حجر مى گويد: اين حديث را طبرى به سند صحيحى روايت كرده كه همه رجال آن , از رجال بخارى هستند ((328)) .
زمخشرى اين نسبت را شديدا انكاركرده مى نويسد: گفته اند هنگامى كه كاتب در حال چرت زدن بـوده دنـدانـه هاى سين را نوشته است , ولى اين سخنان و مانند آن , درباره كتاب خدا به هيچ نحو پذيرفتنى نيست , كتابى كه باطل نه از جلو و نه از پشت سر [از هيچ سو] بدان راه ندارد.
بنابراين , چگونه چنين غلطى آن چنان مخفى مى ماند كه در نسخه امام [نسخه اصلى و مادر] ثابت مـى گردد با اين كه هماره در دست آن بزرگان بوده است , بزرگانى كه در دين خدا, كاملا جانب احـتـيـاط را رعايت مى كردند و بر قرآن هم مسلطبودند, به طورى كه هيچ نكته ريز يا درشتى از نظر آنان پنهان نمى ماند .
به خدا سوگند ـبدون شك ـ اينها تهمت و دروغ است ((329)) .
ايـن بود سخن اين محقق و متخصص در ادب و تفسير .
از اين گذشته چگونه مى توان قرائت همه مسلمانان را ـكه سينه به سينه و دهان به دهان از پيامبر اكرم (ص)گرفته اندـ نادرست شمرد؟ آرى ! ـبدون ترديد ـاين يك پندار خام و نسبت دروغ است .
امـا صحت سند ـبه اصطلاح اهل سنت ـ چشمان برخى ـمانند ابن حجرـ را پركرده , نقل را بر عقل رشـيـد تـرجـيـح داده , مـطـالـب مـشكوك و ساختگى را گرفته و موضوع مسلم و قطعى را رها كرده اند ((330)) .
18ـ چهار كلمه نادرست ! به پندار برخى ناآگاهان از ادبيات عرب , در قرآن غلطهايى مشاهده مى شود كه طبق قواعد كلام ـالـبـتـه بـرحسب آشنايى ناقص مدعيان ـ بايد به گونه اى ديگر مى بود, از جمله پندارهاى واهى عروةبن زبير درباره سه آيه زير است :
الـف ) آيـه63 سـوره طـه /ان/ هذان لساحران, اين دو نفر مسلما ساحرند به رفع اسم ان [كه به پندار او هذين ((331)) درست است چون اسم ان منصوب مى باشد].
ب ) آيه69 سوره مائده ان الذين آمنوا والذين هادوا والصابئون به رفع صابئون كه به اسم ان (الذين امنوا) عـطـف شـده [و چـون الـذيـنـ در موضع نصب است , معطوف بر آن نيز بايد منصوب و به صورت صابئين ((332)) باشد].
ج ) آيـه162 سـوره نـسـاء لكن الراسخون فى العلم منهم والمومنون يومنون بما انزل اليك وما انزل من قبلك والمقيمين الصلوة والموتون الزكوة ((333)) كه مقيمين چون عطف بر مومنون شده بايد مرفوع [و به صورت مقيمون ] باشد.
مى گويد: از عايشه درباره اين آيات پرسيدم .
گـفـت : فـرزند خواهرم ! اينها كار كاتبان است كه اشتباه نوشته اند! .
سيوطى مى نويسد: سند اين روايت به تاييد شيخين [بخارى و مسلم ] صحيح است ((334)) .
د) بـه تـابـعـى گـرانـقـدر سعيدبن جبير هم نسبت داده اند كه گفته : چهار حرف غلط در قرآن مـشـاهـده مـى شـود سـه مـورد آن همان است كه ذكرشد و مورد چهارم آيه دهم سوره منافقون مـى بـاشـد فـاصدق واكن من الصالحين, تا صدقه بدهم و از صالحان باشم به جزم مضارع (اكن) كه به (اصدق) عطف شده و چون اصدق به تقرير ناصب (ان) بعد از فاء عطف , منصوب شده [معطوف بر آن نيز, بايد منصوب گردد] ((335)) .
و از ابـوخـالد هم روايت شده كه از ابان بن عثمان ـآن شخصيت برجسته و بزرگ علمى ـ پرسيدم :
چرا المقيمين الصلوة منصوب است با اين كه كلمات پس و پيش آن همگى مرفوعند؟ گـفـت : ايـن اشتباه از ناحيه كاتب رخ ‌داده , چون وقتى كلمات قبل از آن را نوشت , از املاكننده پرسيد: چه بنويسم ؟ گفت : اكتب المقيمين الصلوة ((336)) , بنويس المقيمين الصلوة.
پس به هماصورتى كه شنيد, نوشت ((337)) .
به زودى وجه اعراب صحيح اين آيات را خواهيم گفت كه طبق لغت فصيح مى باشد و هيچ گونه ضعف و سستى ندارد, اما بايد دانست كه نسبت دادن اين مسائل به دانشمندان برجسته و بزرگى چـون سـعيدبن جبير و ابان بن عثمان خيلى سوال انگيز به نظر مى رسد, زيرا چگونه مى شود وجه اعراب صحيح اين آيات بر آنان پوشيده بماند تا جايى كه گفته باشند, قرائت مشهور, غلط است ؟! آرى ! ايـن گـونـه حـرفها از كسى مانند عروةبن زبير ـكه به لغت و ريزه كارى هاى آن نادان است ـ مى تواند صادرشود.
اكـنـون بـه پاره اى توضيحات درباره آيات چهارگانه مزبور مى پردازيم كه تابناك ترين چهره هاى علوم ادبيات و سخنورى يادآور شده اند.
الف ) آيه63 سوره طه ان هذان لساحران ((338)) حـفـص و عـمـوم مسلمانان با تخفيف و كسر ان قرائت نموده اند و به نظر ما همين قرائت مشهور, درست است .
با اين حساب ان مخفف ان مى باشد و نصب نمى دهد و وجود لام در خبر, دليل مخفف بودن آن است .
ابـن هـشـام مـى گويد: هرگاه بعد از ان مكسور و ساكن , لام باشد بدان كه اصل آن ان و با تشديد بوده است , مثل وان كانت لكبيرة ا عـلـى الـذيـن هدى الله ((339)) , و مسلما اين حكم ـجز بر كسانى كه خداوند آنها را هدايت كرده ـ دشوار بود.
زمـخـشرى هم مى گويد: ان در اين گونه موارد, مخففه است و هميشه ـبراى امتيازـ در خبر آن , لام مفتوح مى آيد.
بنابراين , اصلا جاى سوالى در اعراب اين آيه باقى نمى ماند.
امـا قرائت تشديد با الف [/ان/ هذان لساحران] قرائت بقيه قاريان ـبه جز ابوعمروـ مى باشد و دليلشان ايـن اسـت كـه در نـسخه امام ((340)) اين گونه و با الف بوده و بايد از آن پيروى كرد .
و براى آن , تـوجـيـهـاتـى ذكـر كرده اند كه دور از واقعيت است و مهم, همان قرائت حفص مى باشد كه همه مسلمانان نيز همان طور خوانده اند, ولى ابوعمرو با ياء قرائت كرده , يعنى /ان هذين/ لساحران كه طبق قاعده , اسم ان منصوب شده , لكن اين قرائت , شاذ و مخصوص اوست و نمى توان از آن پيروى كرد.
ب ) آيه69 سوره مائده ان الذين امنوا والذين هادوا والصابئون والنصارى من ا من بالله واليوم الاخر وعمل صالحا فلاخوف عليهم ولاهم يحزنون ((341)) مشهور الصابئون يعنى به رفع خوانده اند كه بر محل اسم ان (الذين آمنوا) عطف شده است .
فـراء مـى گـويـد: هـرگاه اسم ان از كلماتى باشد كه اعرابش ظاهرنيست ـمثل ضمير و موصول ـ مى توان بر محل آن عطف نمود مانند شعر ضابى بن حارث برجمى كه مى گويد:
فـمن يك امسى بالمدينة رحله ـــــ فانى وقيار بها لغريب ((342)) [كه قيار عطف شده به محل اسم ان (ى ) ـكه ضمير متكلم است ـ لذا مرفوع گشته است ].
در آيه مورد بحث نيز صابئون عطف شده به محل اسم ان تا با واو هادوا هماهنگتر باشد مانند عطف بر توهم .
سيبويه نقل كرده كه عربها مى گويند: انهم اجمعون ذاهبون ((343)) و انك وزيد قائمان ((344)) .
ديـگـر نـحـويين نيز هريك توجيهى ذكر نموده اند, اما مهم اين است كه دانشمندان كوفه و بصره همگى در اين جا رفع را جايز دانسته اند, گرچه هركدام دليلى جداگانه ذكر كرده اند.
هـمـيـن آيـه ـبا پس و پيش ـ در سوره بقره , آيه62 آمده است : ان الذين امنوا والذين هادوا والنصارى والـصابئين كه صابئين طبق قاعده اوليه منصوب شده و عطف به محل اسم ان نشده تا با ياى نصارى هماهنگتر باشد.
و در سوره حج , آيه هفدهم مى خوانيم : ان الذين امنوا والذين هادوا والصابئين والنصارى والمجوس كه باز طبق اصل و منصوب آمده و مناسبت لفظى با واو هادوا مراعات نشده است .
و ايـن از هنرهاى بسيار زيبا و ظريف قرآن است كه گونه هاى مختلف كلام فصيح و متداول را به كار مى برد.
ج ) آيه162 سوره نساء لكن الراسخون فى العلم منهم والمومنون يومنون بما انزل اليك وما انزل من قبلك والمقيمين الصلوة والموتون الزكوة والمومنون بالله واليوم الاخر.
اين پرسش طرح شده كه چرا در ميان اين صفات المقيمين منصوب گشته است ؟ زمـخـشرى در پاسخ آن مى نويسد: منصوب به مدح شده تا فضيلت نماز را روشن سازد و اين , بابى گـسترده است و پندار كسانى كه گمان كرده اند اين , غلطى در نگارش مصحف مى باشد ارزشى نـدارد و شـايـد كـسانى كه در قرآن دقت نكرده و شيوه هاى زبان عرب و تفننهايى كه در نصب به اخـتصاص به كار مى رود, نشناخته اند, به اين سخنان گوش فرادهند و از اين مساله غفلت بورزند كه پيشينيان اسلام , به خوبى از اسلام حفاظت كرده و راه هرگونه طعنه را بر آن بسته اند و نسبت به اسلام و دفاع از حريم مقدس آن , بسيار باهمت تر و باغيرت تر از آن بودند كه در كتاب خدا رخنه يا شكافى بگذارند تا ديگران بعد از آنان بخواهند آن را پوشانده و التيام بخشند ((345)) .
سيبويه در باب آنچه براى تعظيم و مدح منصوب مى گردد مى گويد:
بـرخى عربها مى گويند: الحمدلله رب العالمين ـبه نصب رب ((346)) ـ, پس نظر يونس را در اين باره جوياشدم .
پاسخ ‌داد: اين تلفظ عربى و درست است ((347)) .
و مانند آن است آيه162 سوره نساء كه المقيمين منصوب گشته با اين كه مى توانست مثل بقيه ـبه طور يكنواخت ـ مرفوع باشد.
اما الموتون بعد از آن , به جهت ابتدا و استيناف مرفوع گشته است .
آن گـاه مـثـالـهاى متعددى ذكرمى كند از جمله آيه177 سوره بقره والموفون بعهدهم اذا عاهدوا والـصـابـريـنـ فـى الـبـاساء والضراء وحين الباس ((348)) كه الصابرين براى مدح و ستايش منصوب گشته است ـهرچند اگر به عنوان عطف يا استيناف مرفوع هم مى شد زيبا بود.
در قـسمت ديگرى مى گويد: خليل معتقد است كه متكلم , در اين گونه موارد نمى خواهد مطلب مـجـهول يا ناگفته اى را بازگو نمايد, چراكه مخاطبانش هم به آنچه او مى گويد آگاهى دارند, لـذا بـا مـدح و سـتـايـش , از آن مـسـالـه يـادمـى كـنـد, گـويـا مـى گويد: اذكر اهل ذاك, واذكر الـمقيمين ((349)) , اهل اين امور را يادمى كنم , نمازگزاران را يادمى كنم گرچه اين فعل (اذكر) هيچ گاه آشكار نمى شود.
ايـن عبارات مانند آن است كه فردى سرشناس به عنوان افتخار و مباهات ـمخصوصاـ اسم طايفه خـود را بـبـرد و بـگـويـد: انـا بـنـى ((350)) فـلان نفعل كذا, ما فرزندان فلان , اين كارها را انجام مى دهيم ((351)) .
سـيـدمـرتـضى علم الهدى درباره نصب الصابرين در آيه 177 سوره بقره مى نويسد: به دليل مدح و سـتـايش , نصب گرفته , زيرا شيوه سخنوران اين است كه هرگاه بخواهند موضوعى را با صفات و ويژگيهاى متعدد توصيف كنند بين آنهابه صورت مدح يا ذم جمله معترضه اى مى آورند تا ممدوح يا مذموم را جداگانه مشخص سازند, درنتيجه , اعراب همه كلمات , يكنواخت نخواهدبود ((352)) .
د) آيه دهم سوره منافقون وانـفقوا من ما رزقناكم من قبل ان ياتي احدكم الموت فيقول رب لولا اخرتنى الى اجل قريب فاصدق واكن من الصالحين. ((353)) قراء سبعه ـبه جز ابوعمروـ اكن قرائت كرده اند چون عطف شده به محل اصدق كه بـه عـنـوان جـواب تـمـنى مجزوم است , زيرا معنايش اين است كه اگر مرگ مرا به تاخير اندازى صـدقـه داده و از صالحان خواهم شد .
ولى ابوعمرو, به نصب [واكون] خوانده كه عطف شده به لفظ فاصدق كه به اضمار ان منصوب گشته است .
ايـن سـخن بزرگان ادب و تفسير, همانند مكى بن ابى طالب , زمخشرى و ديگران است و كتابهاى نـحـو هـمـگـى شـهادت مى دهند كه هرگاه جواب تمنى بعد از فاء باشد معطوف بر آن مى تواند مـنـصـوب يا مجزوم باشد .
آرى ! قرآن بر اساس شيوه هاى زيباى ادب رفيع , پايه ريزى شده , اما چه بايد كرد كه شبكور, شبانگاه چشم باز مى كند! 19ـ سوره ساختگى ولايت ! يـكى از بافته هاى عوامانه و بسيار پيش پاافتاده , عباراتى است كه نويسنده كتاب دبستان المذاهب به يك گروه ناشناس شيعه كه به پندار خام او آنها معتقد به تحريفند نسبت داده , مى نويسد: برخى شـيـعـيـان مـى گـويـند, عثمان مصحفها را سوزاند و سوره هايى كه در فضيلت اهل بيت للّه نازل شده بود از جمله سوره زير را ساقطكرد.
بـعد از بسم اللّه ياايها الذين آمنوا آمنوا بالنورين انزلناهما يتلوان عليكم آياتى ويحذرانكم عذاب يوم عـظـيم ب ان الذين يوفون بعهداللّه ورسوله فى آيات لهم جنات النعيم .
واصطفى من الملائكة والرسل وجـعـل مـن الـمـومـنـين اولئك فى خلقه يفعل اللّه مايشاء قد خسر الذين كانوا عن اياتى وحكمى مـعـروضـون .
وان عليا من المتيقن ب يا ايها الرسول قدانزلنا اليك آيات بينات فيها من يتوفاه مومنا ومـن يتوليه من بعدك يظهرون ب ولقد آتيناك بك الحكم كالذين من قبلك من المرسلين .
وجعلنا لـك مـنـهـم وصـيا لعلهم يرجعون .
ان عليا قانتا بالليل ساجدا يحذر الاخرة ويرجو ثواب ربه .
قل هل يـستوى الذين ظلموا وهم بعذابى يعلمون ((354), اى كسانى كه ايمان آورده ايد! به دو نور ايمان بياوريد .
آن دو را نازل كرديم كه آياتم را بر شما بخوانند و شما را از عذاب روزى بزرگ برحذر دارند بـنان كه به عهد خدا و پيامبرش وفا مى كنند در آياتى برايشان بهشتهاى نعمت است و برگزيد از فرشتگان و پيامبران و قرارداد از مومنان , آنان را در خلقش .
خدا هرچه بخواهد مى كند.
زيـان كردند آنها كه از آيات و حكم من دور گردانده شدند .
و على از متقيان است ب اى پيامبر! ما به سوى تو آياتى روشن نازل كرديم كه در آن است , هركس او را در حال ايمان دريابد و هركس ولايت او را بـپذيرد بعد از تو نمايان مى شوندب و تو را به تو حكم داديم , همانند كسانى كه پيش از تو بودند از پـيـامـبـران .
و قـرارداديم براى تو از ايشان جانشينى شايد بازگردند .
همانا على در شب قنوت مى گرفت , سجده مى كرد از آخرت مى ترسيد و ثواب پروردگارش را اميدداشت .
بگو! آيا مساويند آنها كه ظلم كردند درحالى كه به عذاب من آگاهى دارند.
مـحدث نورى مى نويسد: هيچ اثرى از اين سوره در كتابهاى شيعه نيافتم جز آنچه از كتاب مثالب مـنـسـوب بـه ابن شهر آشوب حكايت شده كه آنان تمام سوره ولايت را ساقطكردند, پس شايد اين سوره بوده است ((355)) .
مـحـقـق آشـتـيـانـى , نـويسنده حاشيه بر رسائل شيخ ‌انصارى نيز به دنبال نقل اين سوره تخيلى مى نويسد: در غير اين كتاب بر اين عبارات دسترسى نيافتم جز آنچه از كتاب مثالب ابن شهر آشوب حكايت شده است .
و تو خوب مى دانى اين عبارات هيچ شباهتى به قرآن حكيم ـكه به عنوان معجزه بـر قـلـب پـاك سيدالمرسلين نازل شده ـ ندارد, زيرا بديهى است كه هركس مى تواند چنين الفاظ ازهم گسيخته و بى ربطى را به هم ببافد, بگذريم از اين كه هيچ معناى درستى هم ندارد.
خـداونـد متعال در شان قرآن عزيز مى فرمايد: قل لئن اجتمعت ادنس والجن على ان ياتوا بمثل هذا القران لايـاتون بمثله ولوكان بعضهم لبعض ظهيرا ((356)) , بگو! اگر انسانها و پريان (جن و انس ) دست به دسـت هـم دهـنـد كـه همانند اين قرآن را بياورند, نخواهند توانست مانند آن را بياورند, هرچند يكديگر را (در اين كار) كمك كنند ((357)) .

يك بررسى كوتاه

تحريف نزد اخباريهاى متاخر