تفسير الميزان جلد 8 - علامه طباطبايي رحمه الله عليه
سوره اعراف ، آيات 1 - 9
ترجمه آيات
بيان آيات
اشاره به عهدى كه خدا از آدميان گرفته ، و ساير معارفى كه در سوره اعراف آوردهشده است .
مكلف بودن مشركين به توحيد خداى تعالى ومسئول بودن آنان نسبت به ايمان و عمل صالح
مراد از (وزن ) و (ميزان ) اعمال
اشاره به اينكه ممكن است هر يك از اعمال ، واحدى براى سنجش داشته باشد و بيان معناىجمله : (و الوزن يومئذ الحق )
اقوالى كه در مورد معناى جمله : (و الوزن يومئذ الحق ) گفته شده است .
مراد از (موازين ) و معناى (ثقل موازين ) در جمله : (فمن ثقلت موازينه )
معناى وزن اعمال در روز قيامت ، تطبيق اعمال است بر حق و براى هر كدام ازاعمال انسان ميزانى است .
نكته اول :
نكته دوم :
بحث روايتى
(رواياتى در مورد مكى بودن سوره اعراف ، وزن و ميزاناعمال و ثقل و خفت اعمال و...)
روايتى در بيان مراد از وزن اعمال كه مى گويدعمل صفت كارى است كه انجام مى شود و قابل توزين (اصطلاحى ) ندارد.
سوره اعراف ، آيات 25 - 10
ترجمه آيات
بيان آيات
معناى تمكين انسان در زمين در جمله : (و لقد مكناكم فى الارض )
سجده ملائكه براى جميع بنى آدم و براى عالم بشريت بوده است .
بيان اين كه خلقت آدم در حقيقت ، خلقت جميع بشر بوده است و اشاره بهاقوال ديگرى كه در توجيه نسبت دادن خلقت
ابليس با ملائكه بوده و فرقى با آنان نداشته و او و همه فرشتگان در مقامى قرارداشتند كه آن مقام ماءمور به سجده شده است .
بيان اينكه مراد از امتثال و تمرد در امر ملائكه به سجود براى آدم و تمرد ابليس ، امورتكوينى است .
تكبر و خودخواهى سرچشمه تمامى گناهان است .
ملاك برترى در تكوينيات بستگى دارد به بيشتر بودن عنايات الهى واستدلال ابليس به برترى آتش غلط بوده است .
وجوب امتثال امر الهى از جهت اين است كه امر، امر او است و دائر مدار مصالح و جهات خيرنيست
توضيح در مورد اينكه امر ملائكه به سجده امرى تكوينى بوده است .
كبريا خاص خداى سبحان است و از غير او تكبر پسنديده نيست .
درخواست مهلت از خدا توسط ابليس
محاصره انسان توسط شيطان از چهار طرف
مراد از (مخلصين ) و (شاكرين ) كه شيطان نمى تواند ايشان را بفريبد و اشارهبه طريقه گمراه كردن شيطان
مراد از جمله (الّا اءن تكونا ملكين ) در خطاب به آدم و هوا
گفتارى درباره شيطان و عمل او
اشاره به اهمال و قصور مفسرين در بحث از شيطان و شناختن او
چند مطلب كه بايد در بحث از مساءله شيطان و حقايق دينى و تكوينى مربوط به آنبيان شود
1- وجود نفسى اشياء خير است .
2- مراتب مختلف موجودات مقتضاى الهى است .
3- آيات مربوط به داستان سجده آدم تصويرى است از روابط بين نوع انسانى و نوع ملائكه و ابليس
بهشت قبل از هبوط بهشت برزخى بوده نه بهشت جاويدان
قلمرو اغوا و اضلال شيطان ، ادراك انسانى و ابزار كار او عواطف و احساسات بشرى است.
نحوه تصرفات ابليس در ادراك انسان
ولايت شيطان بر آدميان در ظلم و گناه و ولايت ملائكه بر آدميان در اطاعت و عبادت
بعضى از لشكريان ابليس از جنس بشرند
خلاصه بحث درباره شيطان و وسوسه اندازى او
بحث عقلى و قرآنى
(مناظره اى كه شارح اناجيل نقل كرده و در تورات ذكر شده كه بين ابليس و ملائكه واقع شده است )
در آفريدن خلايق و مخصوصا كفارى كه نتيجه خلقتشان خلود در آتش است چه حكمتى است؟
تكليف بندگان براى خدا چه سودى دارد؟
چرا خداوند انسان را بدون اينكه مكلف نمايدكامل نساخت و چرا او را كامل نيافريد؟
تكليف ابليس و ملائكه به سجده بر آدم براى چه بود و لعن و عقاب ابليس بعد ازنافرمانى چرا؟
پاسخ به دو شبهه ديگر
بيان و توضيح جمله : (لايسئل عما يفعل و هم يسئلون ) از نظر فلسفه و برهان و وحى
اشاره به ابحاث ممتدّ متكلمان اشاعره و معتزله دربارهافعال خدا
تقسيم علوم و مدركات انسان به : علوم كاشف از خارج و علوم اعتبارى و ذهنى
فرق بين اين دو قسم از علوم
جميع احكام عقلى از فعل خداوند اتخاذ شده است
اشكالاتى كه بر راءى اشاعره در احكام نظرىعقل وارد است
جريان احكام عقلى عملى در افعال خداى تعالى
عقل نظرى در تشخيصهاى خود درباره معارف مربوط به خدا مصيب است .
عقل عملى : جستجوى مصالح و مفاسد و حسن و قبحافعال در احكام تشريعى
آياتى كه جريان عقل نظرى و عقل عملى را در ناحيه پروردگار تاءييد مى كند
بحث روايتى
(رواياتى در مورد شيطان و تمرد تو از سجده بر آدم و وساوس و تصرفات او...)
بهشت آدم از باغهاى دنيا بوده است
رد اينكه ملائكه و شياطين به تغيير ذات خود قدرت داشته باشند و به صور مختلفه درآيند.
دو دسته روايات مربوط به تصرفات ابليس و كيفيت تصرف او در شعور آدمى
ماجراى شگفت انگيز گفتگوى حضرت يحيى با ابليس
بررسى گفتگوى ابليس با پيامبران الهى
آيات 36 - 26 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
جميع موجودات و آثار و اعمال طبيعى و اختيارى آنها منتهى به ذات پروردگارند.
مراد از (لباس تقوى ) و بهتر بودن لباس تقوى از لباس ظاهر.
بيان ولايت شيطان بر غيرمؤ من و اشاره به اينكه بيرون آوردن لباس آدم و حوا در بهشت تمثيلى است از درآوردن
آنچه در مورد مراد از (فاحشه ) در: (اذا فعلوا فاحشة قالوا...) گفته شده است .
معناى (قسط)
وجوهى كه در معناى جمله : (اقيموا وجوهكم عندكل مسجد) گفته شده است .
معناى جمله : (كما بداكم تعودون )
وجوه ديگرى كه در معناى جمله فوق محتمل است .
اگر انسان به جايى برسد كه باطل را حق بپندارد، اميدى به رستگارى و هدايت يافتناو نيست .
اختلاف مفسرين در بيان ارتباط جمله : (كما بداءكم تعودون ...) با آياتقبل از آن
معناى اخراج زينت در طيبات رزق
(در ذيل آيه : قل من حرم زينة الله ...)
چرا خداوند به ضروريات زندگى از قبيل لباس پوشيدن و خود را آراستن امر نمودهاست ؟
معناى عبارت : (خالصة يوم القيمة ) در آيه شريفه و اشكالى كه بر بيان صاحبالمنار در اين مورد وارد است .
معناى (فواحش )، (اثم ) و (بغى ) و اشاره به اينكه امم و جوامع بشرى هم مانندافراد عمر و اجل معينى دارند.
بحث روايتى
رواياتى در مورد شاءن نزول آيه : (قد انزلنا عليكم لباسا...) و (خذوا زينتكم عندكل مسجد)
چند روايت درباره : (لباس التّقوى ) در آيه شريفه
روايتى كه مى گويد فاحشه اى كه مى گفتند خدا به آن امر كرده است ، ادعاى لزوماطاعت از زمامداران جائر است .
چند روايت در مورد دروغ بستن به خدا تعالى
رواياتى در ذيل جمله : (و اقيموا وجوهكم عندكل مسجد)
رواياتى در ذيل جمله : (خذوا زينتكم ...) و(قل من حرم زينة الله ...) پيرامون استفاده از نعمتهاى الهى
روايتى در معناى : (اسراف ) و (اقتار) چند روايت در بيان مراد از فواحش ظاهر وباطن .
بحث و بررسى پيرامون چند روايت
بررسى آيات و رواياتى كه ذاتى بودن سعادت و شقاوت را مى رسانند.
آنچه از قرآن درباره ماهيت انسان و سعادت و شقاوت او استفاده مى شود.
بررسى رواياتى كه به خلقت انسانها از طبيعتهاى مختلف دلالت دارند و بيان مراد آنروايات .
سعادت و شقاوت آدمى ، به نحو اقتضا نه عليت ، ارتباط مستقيمى با آب وگل (مواد اصلى ) او دارد.
وجه دقيق ترى در بيان روايات گذشته
بررسى رواياتى كه مى گويند خلقت انسان منتهى به آب گوارا و آب تلخ و شور است.
بررسى رواياتى كه برگشت اختلاف در خلقت را به نور و ظلمت مى داند
بررسى روايات كه به انتقال حسنات اشقياء به نامهاعمال سعداء و انتقال سيئات سعداء به نامه عمل اشقياء دلالت دارند.
توضيح بخش ديگرى از كلام امام (ع )
وجه استشهاد در روايت به آيه : (لائسئل عمّايفعل و هم يسئلون ) براى اينكه نقل حسنات سعداء به اشقياء و
وجه اختصاص حسنات به ذوات طيبه و اختصاص سيئات به ذوات خبثيه
آيات 53 - 37 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
مراد از افترا بر خدا به كذب در آيه (فمن اظلم ممن افترى ...) شرك ورزيدن به خداو انكار توحيد است .
مشاجره و گفتگوى دوزخيان با يكديگر
جمله : (لاتكلّف نفسا الّا وسعها) مفيد رفع نگرانى از عدم قدرت بر انجام دادن جميع اعمال صالح است .
معناى (غل ) و اشاره به اينكه غل از بزرگترين ناملايمات است .
توضيحى در مورد تعبير به اينكه مؤ منين بهشت را به ارث مى برند.
وجه اختلاف تعبير در (وعدنا ربنا) و (وعد ربكم ) در آيه شريفه
اشاره به نفوذ حكم و امر انسان در قيامت
معناى (اعراف ) و مراد از آن در آيه شريفه
رجال اعراف از طايفه جن يا ملك نيستند
مراد از رجال اعراف ، مستضعفين نيستند
اصحاب اعراف از جنس بشر هستند و خصوصياتى كه براى آنان ذكر شده با جمله : (والامر يومئذ للّه ) منافات ندارد
اشاره به اقوال متعددى كه درباره معناى اعراف و مراد از اصحاب اعراف گفته شده است.
روايتى از آلوسى درباره مراد از رجال اعرافنقل كرده و صاحب المنار آن را بى اعتبار دانسته است .
سخن ما با صاحب المنار كه با مقايسه مسائل قيامت با نظام جارى در دنيا روايت مذكور رامردود دانسته است .
دو قول ديگر در معناى اعراف و بيان اصولاقوال در مسئله اعراف
معناى اعراف در قرآن
دلالت جمله : (الذين اتّخذوا دينهم لهوا و لعبا) بر اينكه انسان ناچار از تدين به ديناست .
بحث روايتى
(در ذيل آيات شريفه )
روايتى از پيغمبر اكرم (ص ) درباره كيفيت مرگ مؤ من و كافر
چند روايت ديگر درباره جهنم كافر و اهل دوزخ
رواياتى در اين باره كه مراد از (مؤ ذن ) در (و اذّن مؤ ذن بينهم ...) على (ع ) مىباشد
مؤ ذن بودن على عليه السلام و اعلام حكم خداوند توسط او در آخرت ازفضائل آن حضرت به حساب مى آيد.
رواياتى درباره اصحاب اعراف
اشكال وارد بر رواياتى كه اصحاب اعراف را به كسانى كه داراى حسنات و سيئاتمساوى هستند تفسير مى كنند.
چند روايت در مورد اينكه ائمه اهل بيت عليهم السلام اصحاب اعراف هستند.
آيات 58 - 54 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
معناى (عرش ) و مراد از (عرش خدا) و تشبيه و تنظير عرش خدا به كرسى هاىحكومتى
معناى عرش در ضمن بيان يك مثال و تطبيق آن با نظام تكوين
معنى و مراد از (خلق ) و (امر) در: (له الخلق و الامر)
فرق بين (خلق ) و (امر)
گفتارى پيرامون معناى عرش
اقوال مختلف درباره معناى عرش
اگر چه تعبير (استواء رحمن بر عرش )تمثيل است ولى مبين حقيقتى نيز مى باشد كه عبارت است از مقامى كه
عموميت تدبير و اراده خداوند و نفى هر مدبر ديگرى
آيات ديگرى كه دلالت دارد بر عموميت تدبير خداوند و نفى هر مدبر ديگرى مى كند
دو وجه در معناى : (ادعوا ربكم تضرّعا و خفية )
بحث روايتى
روش تفسيرى صحابه و تابعين ، سكوت در مورد معارف قرآنى ازقبيل مساءله عرش و كرسى بوده است و فقط
جواب امام على (عليه السلام ) به سؤ الات جاثليق در مورد عرش و...
توضيح برخى فقرات حديث جاثليق
روايتى ديگر از امام صادق (عليه السلام ) درباره معناى عرش و كرسى و شرح آنروايت
دو روايت در جواب سؤ ال درباره فاصله زمين و عرش
چند روايت در مورد حاملين عرش
آيات 64 - 59 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
بيان آيات مربوط به گفتگوى نوح عليه السلام با قوم خود و نجات يافتن او و غرقگشتن مكذبين آيات الهى
آيات 72 - 65 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
بيان آيات مربوط به محاجه هود عليه السلام با قوم خود
جواب مؤ دبانه هود عليه السلام به قومش كه او را سفيه خوانده بودند و اشاره بهاينكه قوم هود داراى تمدن بوده اند
احتجاج هود عليه السلام با قوم خود و رد مسلك بت پرستى آنان
آيات 79 - 73 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
بيان آيات مربوط به رسالت صالح (عليه السلام ) و داستان ناقه
فقط مستضعفين از قوم صالح به وى ايمان آورده بودند
آيات 84 - 80 سوره اعراف
مربوط به رسالت لوط
ترجمه آيات
بيان آيات
آيات 93 - 85 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
بيان آيات مربوط به رسالت شعيب (عليه السلام )
تعاليم شعيب (ع ) به قوم خود
اشاره به اينكه ازدياد نسل از نعمت هاى الهى و از پايه هاىتكامل بشر است
امر به شكيبايى در برابر كفر كافران ، تعليم ديگر شعيب (ع ) بوده است
اشتباه يك مفسر كه جمله : (ان عدنا فى ملتكم ) رادليل بر مشرك بودن شعيب (ع ) قبل از نبوتش گرفته است .
آيات 102 - 94 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
سنن الهى در مورد امت هايى كه به سويشان پيامبر مى فرستاد
دود كجروى هر امتى به چشم خودش مى رود
تمدن بشرى توانائى تسلط بر نظام كون و نواميس طبيعت را ندارد.
چكيده سخن در سنت لايتغير الهى
سنت ابتلاء به سختى ها (باءساء و ضرّاء) و سنت عطاء نعمت ، دو سنت الهى براىآزمايش امت ها است .
مكر خدا به عنوان مجازات صحيح و مكر ابتدائى از خداوند ممتنع است .
چند وجه از وجوهى كه در معناى آيه : (اولم يهد للذين يرثون الارض ...) گفته شدهاست .
تفسير و شرح آيه شريفه : (تلك القرى نقص عليك ...)
اقوال متعدد ديگرى كه در تفسير آيه فوق گفته شده است
بحث روايتى
(روايتى در ذيل جمله : (و ما وجدنا لاكثرهم من عهد)
آيات 126 - 103 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
بيان آيات مربوط به بعثت موسى عليه السلام به سوى فرعون
گفتگوى موسى (عليه السلام ) با فرعون
تبديل عصاى موسى (ع ) به اژدها و بيضاء گشتن دست آن حضرت
احضار ساحران ، عكس العمل فرعون و فرعونيان در برابر موسى عليه السلام
معارضه ساحران با موسى (ع ) و تسليم شدنشان در برابر آن حضرت
فرعون بعد از ايمان آوردن ساحران آنان را به توطئه و تبانى قبلى با موسى (ع )متهم و آنان را تهديد مى كند
پاسخ سحره به تهديدات فرعون : انّا ربنا منقلبون ...
بحث روايتى
(روايات عجيبه در مورد داستان حضرت موسى و فرعون و بيان ضعف آنها)
آيات 137 - 127 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
فرعون هم مدعى خدايى بوده و هم خدايانى را مى پرستيده است
سخن فخر رازى درباره معتقدات فرعون و اشكالى كه بر آن وارد است
تحريك و تشويق موسى (ع ) بنى اسرائيل را به قيام عليه فرعون و استعانت از خدا وصبر در برابر شدائد مبارزه
شكوه بنى اسرائيل نزد موسى (ع ) و جواب موسى (ع ) به ايشان
مبتلا نمودن خداوند فرعونيان را به قحطى وتفّاءل بدآنان درباره موسى (ع )
نزول عذابهاى متعدد بر قوم فرعون ، به تفصيل و در زمانهاى مناسب
عهدشكنى قوم فرعون بعد از برداشته شدن عذاب از آنان
بحث روايتى
(درباره مبتلا گشتن فرعونيان به عذابهاى متعدد و عهدشكنى ايشان )
آيات 154 - 138 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
اشاره به اينكه بنى اسرائيل مردمى مادى و حس گرا و تحت تاءثير مرام بت پرستىقبطيان بوده اند.
برهانى كوتاه و لطيف در بيان مصنوع نبودن خداى تعالى
مواعده خداوند با موسى (ع )
مراد از خطاب موسى (ع ) به هارون : (و اصلح و لاتتّبعسبيل المفسدين )
معناى رؤ يت در كلام موسى (ع ): رب ارنى انظر اليك
مراد از رؤ يت در درخواست موسى (ع ): (ربّ ارنى انظر اليك ) و در آيات مشابهديگر، علم ضرورى است
حقيقت علم ضرورى كه از آن به رؤ يت تعبير مى شود
در مواردى كه تعبير (رؤ يت خدا) آمده است خصوصياتى ذكر شده كه مراد از رؤ يت رامى رساند.
حاصل سخن در مراد از رؤ يت در كلام خدا
علم ضرورى مخصوص به خداى تعالى ، حقيقتى است كه قرآن پرده از آن برداشته است.
نفى رؤ يت خدا (لن ترانى ) مربوط به دنيا است و معناى نفى رؤ يت نفى طاقت وقدرت بر آن است .
مراد از تكلم خدا با موسى (ع ) و چگونگى آن
تورات نسبت به معارف و شرايعى كه مورد نياز بشر است كتاب كاملى نيست
مقصود از جمله : (ساءريكم دارالفاسقين ) در آيه شريفه و وجوهى كه در معناى آنگفته شده است
وجه تقييد تكبر و امثال آن به (بغير الحق )
حبط عمل و بى اجر بودن آن ، خود يك نحو كيفر است
اشاره به ماجراى گوساله پرستيدن بنىاسرائيل
معناى جمله : (و لمّا سقط فى ايديهم ...) در آيه شريفه
معناى جمله : (اعجلتم امر ربّكم )
رفتار تند موسى (ع ) با هارون (ع ) بعد از بازگشتن به سوى بنىاسرائيل و مواجه شدن با گوساله پرستى
رفتار حضرت موسى (ع ) با برادرش هارون منافاتى با عصمت آن حصرت ندارد
وجوهى كه مفسرين براى اين عمل حضرت موسى (ع ) بيان كرده اند.
چرا با اين كه موسى (ع ) قبل از بازگشت از ميقات از گوساله پرستى بنىاسرائيل خبر داشته غضبناك نشد؟
رواياتى در ذيل (اجعل لنا الها كما لهم آلهة )
روايتى پيرامون نحوه سخن خداوند با موسى عليه السلام
دو روايت در مورد تقاضاى موسى (ع ) رؤ يت خداوند را
گفتگوها و مشاجرات علماء و اهل بحث اشاعره و معتزله درباره درخواست رؤ يت توسطموسى
بيان ضعف روايتى كه مى گويد موسى (ع ) از زبان قومش تقاضاى رؤ يت كرد
تجلى خدا تعالى فى حد نفسه امر ممكنى است ولى كسى و چيزى تابتحمل آن را ندارد
دو نكته ديگر كه از روايت استفاده مى شود.
رواياتى ديگر در مورد تقاضاى رؤ يت ، تجلى براى جبلّ، صعقه موسى ، دكّجبل و...
يكى از (كروبين ) وسطه تجلى خدا شده است
رواياتى درباره الواح تورات و گوساله پرستى بنىاسرائيل
بحث روايتى
(پاره اى از روايات از ائمه عليهم السلام در معناى رؤ يت قلب )
اصطلاح (ظلّ) و (ظلال ) در لسان اهل بيت عليهم السلام
همانطور كه مقصود از رؤ يت ، ديدن به چشم نيست ، مقصود ايمان قلبى از راهاستدلال هم نيست
چند روايت درباره حجاب بين خدا و خلق
روايتى از امام صادق (ع ) درباره معرفت به خدا
انحصار معرفت به خدا در فكر واستدلال ، خودجهل به خدا و شرك خفى به او است
در علم به هر چيزى نخست علم به آفريدگار آنحاصل مى شود و محال است كه خداى تعالى شناخته نشود
توضيح فقرات ديگرى از روايت كه معرفت با واسطه به خدا را شرك دانسته است
آيات 160 - 155 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
انتخاب هفتاد نفر از بنى اسرائيل و حضور آنان در ميقات ونزول رجفه ، جزئى از داستان ميقات و نزول تورات است .
سخن صاحب المنار مبنى بر اينكه داستان هفتاد نفر غير داستان ميقات موسى (ع ) است .
اشكال بر كلام صاحب المنار و اشاره به قرآن درنقل داستان ها
بيان اينكه رحمت خدا عام و عذاب او خاص است .
اشاره به دو قسم رحمت براى خداى تعالى : رحمت عام و رحمت خاص
آيه : (فساءكتبها للذين يتقون ...) استجابت و تقييد دعاى موسى (ع ) را مى رساند
معناى (اصر) در (و يضع عنهم اصرهم )
امر به معروف ، نهى از منكر، تحليل حلائل ، تحريم خبائث ، و برداشتن تكاليف شاقه ،از مختصات اسلام است .
كامل و جامع بودن اسلام ، خود دليلى است ، مستقل بر حقانيت آن
وجوهى كهدر معناى جمله : (انزل معه ) و علت تعديه كلمه :(انزل ) با (مع ) گفته شده است .
عموميت و شمول رسالت پيغمبر اكرم اسلام (ص ) واستدلال براى رفع استيحاش يهود و مردم غير عرب از بعثت آن حضرت .
مراد از (هدايت ) و (امت ) در: (و من قوم موسى امة يهدون بالحق )
معناى (اسباط) و اشاره به آيات و معجزاتى كه از موسى (ع ) در سوره اعراف آمدهاست
روايتى درباره علت اينكه انتخاب امام به مردم واگذار نشده است
چند روايت در مورد داستان هفتاد نفر برگزيدگان موسى (ع ) براى حضور در ميقات
بيان ضعف آن آيات
رواياتى درباره رحمت واستعه خداى تعالى
اهميت و ارزش بيشتر ايمان كسانى كه پيامبر (ص ) را نديده به آن حضرت ايمان آورده اند
منشعب شدن بنى اسرائيل به هفتاد و چند فرقه و ناجيه بودن يكى از آن فرق
اشاره به روايات و داستان هاى خرافى و مجعولى كه درباره فرقه يهود ساخته وپرداخته شده است
آيات 171 - 161 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
بيان آيات شريفه ، كه قسمت ديگرى از داستان هاى بنىاسرائيل و نافرمانى هايشان را نقل مى كند.
جواب دسته اى از امت موسى (ع ) كه نهى از منكر مى كردند به دسته ديگرى كه سكوتپيشه كرده بودند
مقصود از نسيان در آيه شريفه بى اثر شدن تذكرات در دلهاى بنىاسرائيل است .
معناى : ان ربك لسريع العقاب
اميدوارى به خدا، بدون اضطراب و بيم از گناه و گفتن اينكه خدا ما را مى آمرزد(سيغفرلنا) اميد صادق نيست .
توضيحى درباره رابطه دين و فطرت بشر و اصلاح شؤ ون زندگى بشر
دين ، بشر را جز به اصلاح اعمال و شؤ ونش دعوت نمى كند
بحث روايتى
روايتى درباره نافرمانى قومى از اهل (ايله ) در مورد ترحيم صيد ماهى در روز شنبهو مسخ شدنشان به ميمون .
فقط فرقه اى كه نهى از منكر كردند از عذاب نجات يافتند و مرتكبين صيد و ساكتين دربرابر آنها عذاب شدند
روايتى از امام صادق (ع ) در ذيل (فلما كنسوا ما ذكّروا به ...) و بررسى آن
چند روايت در مورد قرار گرفتن كوه بر بالاى سر بنىاسرائيل و پذيرفتن آنان تورات را پى از آن
آيات 174 - 172 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
معناى اخذ ذريه بنى آدم از ظهور آنان و گواه گرفتن (اشهاد) آنان بر خودشان
اعتراف بنى نوع بشر به ربوبيت خداى سبحان در عالم ذر ناشى از فقر ذاتى انسانبه خدا است
چند وجه در مورد سؤ ال و جواب در: (الست بربكم قالوا بلى )
اتمام صحبت خداى تعالى بر بندگان با گواه گرفتن آحاد افراد بشر بر خودشان
جواب به اين احتمال كه پدران اصلا اشهاد نشده و تنها ذريه يا بعض ذريه اشهاد شدهباشند
كلام عده اى از مفسرين كه قضيه اشهاد را مربوط به دنيا دانسته اند و وجوهى كه در ردعالم ذر آورده اند
پاسخ به يكايك اشكال هاى منكرين عالم ذر
شرح و بيان مثبتين عالم ذر در مورد آن عالم و اشهاد بنى آدم بر خودشان
اشكالاتى كه بر آنچه مثبتين عالم ذر از آيه و روايات مربوط به عالم ذر فهميده اندوارد است .
سخن منكرين عالم ذر و بيان عدم سازگارى آن با سياق آيه شريفه
عالم ذر، نشاءة انسانى متقدم بر نشاءه دنيوى است ، نه به تقدم زمانى
بحث روايتى
(رواياتى در تفسير آيه ذر، اخراج بنى آدم ، اخذ ميثاق از آنان و اشهاد آنان )
چند روايت صحيحه كه بر وجود عالم ذر دلالت مى كنند
تواتر معنوى حديث ذر و اشاره به بعض طرقنقل آن در عامه و خاصه
چند روايت از امام صادق (ع ) در اين زمينه
آيات 179 - 175 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات مربوط به بلعم باعوراء و اشاره به اينكه تا مشيت خدا كمك نكند، اسباب ووسائل معمولى براى تحصيل
مشيت الهى بر هدايت نكردن مردم ظالم و دلبستگان به زندگى خاكى قرار گرفته است
بدون مشيت الهى بر هدايت يا ضلالت كسى ، هدايت و ضلالت صورى است و حقيقى نيست
توضيح عدم منافات بين آياتى كه دلالت دارند بر اينكه نتيجه خلقت ، رحمت است باآيه : (لقد ذراءنا لجهنم كثرا من الجن
دوزخيان خود سبب شدند بر جوارح آنان مهر بزند
توضيحى درباره گمراه تر بودن دسته اى از مردم ، از چهارپايان (اولئك كالانعامبل هم اضل )
بحث روايتى
(رواياتى در مورد آيات مربوط به بلعم باعورا)
داستانى كه در روح المعانى درباره شاءننزول آيات شريفه : (و اتل عليهم نباء الذى ...)نقل كرده است .
راهب فاسق به نفرين خود مبتلا گرديد
آيات 186 - 180 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
اختلاف و انشعاب مردم به دو صنف درباره اسماء و صفات خداى سبحان مراد از (اسماءحسنى )
حقيقت بهترين اسم ها فقط و فقط از خداى سبحان است
معناى جمله : (فادعوه بها) اين است كه خدا را با اعتقاد به اتصاف او به صفات حسنهو معناى جميله عبادت كنيد.
معناى استدراج در عذاب (والذين كفروا باياتنا سنستدرجهم من حيث لا يعلمون ).
معناى (املاء) در: (واملى لهم ) و فرق آن با استدراج .
اشاره به معناى (ملكوت ) در عرف قرآن مجيد
1- معناى اسماء حسنى
درك وجود خداى تعالى و فقر همه چيز به او، نخستين درك و حكم ما است
2- حد اسماء و اوصاف خداى تعالى چيست ؟
محدود نبودن خداوند و اينكه صفات او عين ذات او است
3- انقسام هايى كه براى صفات خداى تعالى هست :
4- اسماء و صفات چه نسبتى به ما دارند؟
5- معناى اسم اعظم چيست ؟
توجيه و تفسير رواياتى كه دلالت مى كنند بر اينكه اسم اعظم خدا اسم لفظى است.
6- شماره اسماء حسنى :
7- آيا اسماء خدا توقيفى است ؟
رواياتى كه مى گويند براى خدا نود و نه اسم است ...
آنچه در مورد اين روايات بايد گفت
شرح و تفسير روايتى از امام صادق (ع ) درباره اسماء حسناى خداى تعالى
روايات ديگرى درباره اسم اعظم و اسماء حسناى خداوند
چند روايت در مورد اينكه در: (و ممن خلقنا امة يهدون بالحق و به يعدلون ) امت چهكسانى هستند؟
چند روايت درباره سنت استدراج و املاء
آيات 188 - 187 سوره اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
توضيحى در مورد اينكه قيامت را جز خدا كسى هويدا نمى كند و در مورد سنگين بودنقيامت در آسمانها و زمين
سبب حقيقى اختصاص علم غيب به خداى تعالى
آيات 198 - 189 سوره ="اعراف
ترجمه آيات
بيان آيات
شرح آيات مربوط به خلقت انسان از نفس واحدة و نقض عهد والدين بعد از فرزنددارشدن
داستان شريك قائل شدن براى خدا بعد از فرزندار شدن ، مربوط به آدم و حوا نيستبلكه شرح حال نوع بشر است .
بررسى اين احتمال كه آيات مذكوره آدم و حوا باشد واشكال وارد بر آن
ترجمه آيات
بيان آيات
معناى عفو در: (خذالعفو و اءمر بالعرف )
معناى (عرف ) و (معروف ) و (نزغ شيطان )
پناه بردن به خدا از شر شيطان
امر به ذكر خداى تعالى با (تضرع ) و (خيفه ) و در صبح و شام
قرب به خدا فقط به وسيله ياد و ذكر او حاصل مى شود
(رواياتى درباره : عفو و گذشت ، ذكر خدا، استماع به تلاوت و قرآن و...)