تفسير الميزان جلد 16 - علامه طباطبايي رحمه الله عليه

سوره قصص آيات 14-1

بيان آيات

غرض و مفاد سوره قصص : وعده جميل به مؤ منين با ذكر داستان موسى (عليه السلام )و فرعون

از داستان موسى (ع ) و فرعون مؤ منين بايد درس بگيرند

وصف كارهاى فرعون و محيطى كه موسى (عليه السلام ) در آن زاده شد

معناى آيه : (و نريد ان نمن على الذين استضعفوا فى الارض ...)

الهام به مادر موسى (عليه السلام ): موسى را شير بده و چون بر او ترسيدى ودريايش بيانداز

معناى (خاطى ء) و (مخطى ) و مقصود از اينكه فرعون و فرعونيان را در گرفتناز نيل (خاطئين ) لقب داد

معناى اينكه فرمود: (واصبح فؤ اد موسى فادغا...)

تعقيب و مراقبت خواهر موسى (ع ) او را بدرخواست مادرش

بازگردانيده شدن موسى (ع ) به دامان مادر به لطف الهى

بحث روايتى

چند روايت در ذيل آيه : (و نريد ان نمن على الذين الستضعفوا...) و جرى تطبيق آنبر ائمه اهل بيت (عليهم السلام )

روايتى متضمن داستان توليد موسى (عليه السلام ) و به رود انداخته شدن او و...

سوره قصص ، آيات 15 - 21

بيان آيات

فصل دوم از داستان موسى (عليه السلام ): حوادث بعد از بلوغ و بيرون رفتن از مصربه سوى مدين و...

مراد از اينكه موسى (عليه السلام ) بعد ازقتل (خطاءى ) مرد قبطى گفت : (هذا من ...

مفاد آيه : (قال رب بما انعمت على فلن اكون ظهيرا للمجرمين ) و وجوهى كه در معناىآن گفته شده است

مراد از (مجرمين ) در قول موسى (ع ) (فلن اكون ظهيرا للمجرمين )

بحث روايتى (چند روايت درباره آمدن موسى (عليه السلام ) به مصر و كشتن مرد قطبىبه خطا و اينكه گفت : ...

آيات 28-22 سوره قصص

بيان آيات مربوط به فصل سوم داستان موسى : بيرون شدن از مصر به سوى مدينو ملاقات با شعيب (عليه السلام ) و ...

(مدين ) كدام شهر بوده است ؟

موسى (عليه السلام ) در اعمال خود مراقبت شديد داشته و فقط رضاى خدا را در نظرداشته است

بحث روايتى

رواياتى در ذيل جمله (رب انى لما انزلت الى من خير فقير)

سوره قصص ، آيات 29 - 42

رواياتى در ذيل آيات راجع به داستان ورود موسى (عليه السلام ) به مدين و ملاقاتبا شعيب (عليه السلام گشتن و...

توضيحى در مورد تكلم خداى تعالى با موسى (عليه السلام ) در طور سينا از وراىحجاب (شجرة )

وجوه مختلف در معناى جمله : (واضمم اليك جناحك من الرهب ...) در خطاب خداوند بهموسى (عليه السلام )

سبب درخواست موسى (ع ) از خداوند كه هارون را به يارى اش بفرستد

سخن فرعونيان در تكذيب موسى (عليه السلام ) و جواب آن حضرت بدانان

مقصود فرعون از اينكه به (هامان ) گفت : برايم برجى بساز (لعلى اطلع الىاله موسى )

مراد از اينكه فرمود: فرعونيان را پيشوايانى كه به سوى آتش مى خوانند قرارداديم ...

بحث روايتى (رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته مربوط به موسى (عليه السلام )و دعوت او)

گفتارى پيرامون داستانهاى موسى (عليه السلام )و هارون - در چندفصل

1- مقام موسى نزد خدا و پايه عبوديت او.

2- آنچه از سرگذشت موسى كه در قرآن آمده است

3 - مقام هارون نزد خدا و پايه عبوديت او

4 - داستان موسى (عليه السلام ) در تورات عصر حاضر

آيات 56-43 سوره قصص

بيان آيات

اشاره به سياق نزول اين آيه شريفه

جواب به مشركين كه هم قرآن و هم تورات را رد و انكار مى كنند و گفتند: (سحرانتظاهرا) و (انا بكل كافرون )

مدح و ستايش طايفهى اى از اهل كتاب كه به قرآن ايمان آوردند و... و مژده به ايشانكه دوبار پاداش داده مى شوند.

بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيات گذشته )

بيان گرامى تر بودن حضرت محمد(ص ) و امت او نزد خدا از موسى (ع ) و امت او

شاءن نزول (لذين آتيناهم لكتاب ...) و ميان معناى (و يدرون بالحسنة السية )

روايت جعلى اهل سنت درباره كفر ابوطالب و بيان اينكه ائمه اطهار (ع )قائل به ايمان او هستند

سوره قصص ، آيات 57 - 75

بيان آيات

غرض كلى آيات : بيان بهانه ديگرى از مشركين بر عدم ايمانشان به قرآن

پاسخ به اين عذر و بهانه مشركين كه اگر ايمان بياوريم از سرزمينمان رانده مىشويم

جواب ديگرى به آن بهانه : تنعم و بهره مندى مادى درحال كفر و بى ايمانى ، در معرض هلاكت و فنا است

ترجيح پيروى هدى بر ترك آن با مقايسهحال پيروان هدايت با حال پيروان هوى

سخن پيشوايان شرك در روز قيامت كه در مقام بيزارى جستن از پيروان خود (مشركين )

معناى و مراد از جمله (اءغوينا هم كما غوينا)

معناى اينكه كورى به اخبار نسبت داده شده (فعميت عليهم الانباء) نه به خود مشركين

پاسخ ديگر به عذر و بهانه مشركين

بيان اينكه خداوند داراى اختيار تكوينى (يخلق ما يشاء) و تشريعى (ويختار) است

معناى مختار بودن انسان و بيان اينكه او در برابر اراده تكوينى و تشريعى خدااختيارى ندارد

مقصود از اينكه فرمود: (ما كان لهم الخيرة )

سه وجه براى اينكه فقط خدا مستحق پرستش است : (له الحمد فى الاولى و الاخرة وله الحكم و اليه ترجعون )

اثبات توحيد ربوبى خداى تعالى با بيان عجز آلهه مشركين از آوردن نور يا ياآوردن شب

در قيامت كه روز كشف حقائق است بطلان پندار مشركان آشكار مى گردد (فعلمواان الحقلله ...)

بحث روايتى (چند روايت در ذيل برخى آيات گذشته )

سوره قصص ، آيات 76 - 84

بيان آيات مربوط به قارون كه بهره مندى ازمال و ثروت او را از خدا غافل ساخته به هلاكتش انجاميد

اشاره اى لطيف به كثرت فراوان ثروت قارون (ان مفاتحة لتنوء بالصبة اولىالقوة )

گفتگوى مؤ منين با قارون و اندرزدادن به او به اينكه سرمستى نكند و با انفاقاموال براى آخرت توشه بياندوزد

پاسخ مستكبرانه قارون : اموال من حاصل كاردانى و مهارت خودم مى باشد و كسى در آنسهيم نبوده حق مداخله ندارد

جواب به قارون با يادآورى اينكه خداوند پيش از او كسانى توانگرتر از او را هلاكساخته است بدون اينكه علم و ...

وجوهى كه در معنااى جواب قارون (انما اوتيته على علم عندى ) گفته شده است

ديدگاه يكدسته (دنياپرستان ): تمناى داشتن ثروتى چون ثروت قارون

دسته اى ديگر (مؤ منان ): (ثوب اللدخير...)

بعد از هلاكت قارون ، برآرزومندان ثروت او معلوم گشت كه وسعت و تنگى رزق تابعمشيت خدا است .

بهشت مختص كسانى است كه در اين دنيا خواهان برترى جوئى و فساد نباشند

اشاره به اينكه ملاك در ثواب و عقاب ، آثارحاصل از اعمال است

بحث روايتى (رواياتى درباره داستان قارون و آيات مربوط به آن )

داستان قارون در تورات حاضر

چند روايت درباره تواضع و بيان اينكه بسا مى شود كه بند كفش كسى موجب عجب واستعلاى او مى شود

سوره قصص ، آيات 85 - 88

معناى آيه و وجوه مختلفى كه درباره مراد از (معاد) در آن گفته شده است

معناى جلمه (قل ربى احملم من جاء بالهدى ...) و سخن بعضى مفسران درباره آن

شرح و توضيح اينكه توحيد خداوند را به(كل شى ء هالك الا وجهه ) تعليل فرمود

بيان وجه ديگرى در تغيير (كل شى ء هالك الا وجهه )

جواب به يك شبه و اشاره به اينكه مقصود از هلاكت نابودى نيست

وجوه مختلف و متعددى كه درباره مراد از هلاكتكل شى ء و استثناى وجه خدا گفته شده است .

بحث روايتى

(رواياتى درباره معنى و مفاد جمله : (كل شى ء هالك الا وجهه )

سوره عنكبوت آيات 1 - 13

حاصل و خلاصه اى از غرض و مفاد سوره عنكبوت و اشاره به مكى بودن آن

بيان سنت الهى مبنى بر امتحان و آزمايش امت ها

علت فتنه و امتحان الهى : تمايز راستگويان از دروغ گويان در ادعاى ايمان

معناى آيه : (ام حسب الذين يعملون السيئات ان يسبقونا...)

مفاد آيه : (من كان يرجو القاء الله ...) و مردا از (لقاء الله )

امر به نيكى به والدين و نهى از پيروى ايشان در شرك ورزيدن به خدا

وصف مؤ منين زبانى كه ايمان عاريتى دارند

طائفه مورد بحث در آيات سابق همان منافقين اند

مشركين نه تنها عذاب ديگران را بدوش نمى كشند بلكه عذابشان مضاعف خواهد بود

رواياتى در معنى و شاءن نزول آيه : (احسب الناس ان يتركوا...) و آيه : (و منالناس من يقول آمنا...)

داستان عياش بن ابى ربيعه و نزول آيه (و ما كان لمؤ من انيقتل مؤ منا الاخطاء) درباره او

رواياتى كه مى گويد امت اسلام پس از پيامبر(ص ) در بوته فتنه و آزمايش قرار مىگيرند

دو روايت در ذيل : (ليحملن اثقالهم و اثقالا مع اثقالهم )

سوره عنكبوت ، آيات 14 - 40

بيان اين آيات شريفه كه به هفت داستان از انبياء و آزمايش شده امم ايشان اشاره دارد

توضيح سخن ابراهيم (عليه السلام ) به قوم خود در مقام دعوت به توحيد و عبادتخدا و ابطال بت پرستى

احتجاج بر مساءله معاد با اشاره به آغاز خلقت خلق

احتجاج بر مساءله معاد با اشاره به آغاز خلقت خلق

بت پرستى دليل و مستندى نداشته ، منشاء آن تقليد و علاقه هاى قومى است

بيان عاقبت بت پرستى : عابد و معبود يكديگر را تكفير مى كنند

تنها لوط(ع ) است كه به حضرت ابراهيم (ع ) ايمان آورد

معنى و مورد استعمال كلمه (اجر) و مقصود از اينكه درباره ابراهيم (عليه السلام )فرمود: (وآتينا اجره فى الدنيا)

مراد از اتيان رجال ، قطع سبيل و اتيان منكر در نادى كه قوم لوط مرتكب مى شده اند

نفرين لوط قومش را و به استجابت رسيدن آن

مقصود ابراهيم (ع ) از (ان فيها لوطا...) خطاب به ملائكه عذاب

اشاره به امتحان و ابتلاء قوم مدين ، عاد و ثمود و... و گرفتار شدنشان به عذابالهى

بحث روايتى (رواياتى در ذيل بعضى آيات گذشته )

رواياتى درباره عمل قوم لوط و عذاب الهى آنان

سوره عنكبوت ، آيات 41 - 55

تمثيل اتخاذ ارباب و آلهه و روى آوردن به غير خدا به اتخاذ سست ترين خانه ها،خانه عنكبوت

معنى و مفااد آيه شريفه : (ان الله يعلم ما يدعون من دونه من شى ء...)

خلقت ، تدبير و ولايت ملازم يكديگرند و هر سه مختص به خداى تعالى است

چگونه نماز ايستادن را از فحشا و منكر باز مى دارد

جواب به اين اشكال كه چرا بسيارى از نمازگزاران مرتكب كبائر و منكرات مى شوند؟

حق مطلب در پاسخ اشكال فوق

معناى (ذكر) و مقصود از اينكه درباره نماز فرمود: (و لذكر الله اكبر)

وجوه مختلفى كه مفسرين در معناى (ولذكر الله اكبر) گفته اند

مقصود از مجادله نيكو با اهل كتاب كه بدان امر فرموده است

احتجاج بر اثبات اينكه قرآن نازل از ناحيه خداى سبحان است

بحث روايتى

رواياتى در ذيل آيه : (ان الصلوة تنهى عن الفحشاء و المنكر و لذكر اللهاكبر)

رواياتى درباره ياد خدا و در ذيل (ولذكر الله اكبر)

چند روايت حاكى از اينكه مراد از (الذين اوتوا العلم ) ائمه (عليهم السلام ) هستند ودرباره شاءن نزول آيه : ...

سوره عنكبوت ، آيات 56 - 60

امر و تحرص به مهاجرت و صبر كردن بر مشكلات هجرت

مرگ براى شما قطعى است پس خد را براى آخرت مهيا سازيد

بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيات : (الم تكن ارض الله واسعة ...) و(كل نفس ذائقة الموت ) و (كاءين من دابه لا تحمل رزقها...)

همه انسانها مى ميرند حتى پيامبران (انك ميت و انهم ميتون )

آيات 69-61 سوره عنكبوت

ضد و نقيض ها در اعتقادات مشركين درباره خالق و مدبر عالم

ضيق و وسعت روزى و معيشت بدست خداوند است و بس

توضيح اينكه زندگى دنيا لهو و لعب و زندگى آخرت حيات واقعى است

حكايت تناقض ديگر از تناقضهاى مشركين

مكه مكرمه حرم امن الهى است

معناى آيه : (والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا و ان الله لمع المحسنين )

بحث روايتى (چند روايت در ذيل برخى آيات گذشته )

سوره روم ، آيات 1 - 19

اشاره به مضامين و غرض سوره مباركه روم

وجوهى كه در معناى آيه : (يومئذ يفرح المؤ منون بنصر الله ...) و ارتباط آن باقبل (غلبت الروم ...) گفته شده است

اشاره اى در مورد وجه اينكه خداوند خلف وعده نمى كند (لا يخلف الله وعده )

چند وجه در بيان مفاد آيه : (يعلمون ظاهرا من الحيوة الدنيا...)

توضيح مراد از اينكه فرمود: خداوند جهان را جز به (حق ) و(اجل مسمى ) نيافريد

دو وجه در معناى آيه : (ثم كان عاقبة الذين اساؤ ا السوآى ان كذبوا بآيات الله...)

نكاتى كه از آيه : (فسبحان حين تمسون و حين تصبحون وله الحمد...) استفاده مىشود

بحث روايتى (نقد رواياتى كه در ذيل آيه : (غلبت الروم ...) و شرطبندى با مشركينبر سر غلبه روم نقل شده )

شرطبندى ابوبكر با مشركين بعد از نزول آيه تحريم قمار بوده است .

سوره روم آيات 20 - 26

اشاره به مراد از اينكه در مقام بر شمردن آيات خود فرموده است خدا شما را از خاكآفريد

بيان اينكه خلقت ازواج و جعل مودت و مهربانى بين زن و مرد از آيات خدا است

اختلاف انسانها از نظر زبان ، نژاد و... از آيات الهى است

يادآورى آيات الهى ديگر: خوابيدن در شب ، تلاش در روز، رعد و برق ،فروفرستادن باران و...

مراد از، قيام آسمان و زمين در (و من آياته ان تقوم السماء و الاءرض باءمره )

يادآورى آيات الهى ديگر: خوابيدن در شب ، تلاش در روز، رعد و برق ،فروفرستادن باران و... نكاتى كه در ترتيب بيان آيات وجود دارد

همه موجودات تحت از اطاعت تكوينى خداوند هستند

سوره روم ، آيات 27 - 39

طرح يك اشكال و بيان وجوه مختلفى در پاسخ به آن

پاسخ ديگرى از صاحب كشاف و بيان چهاراشكال به آن

جواب به اشكال فوق با بيان مفاد جمله : (وللهالمثل الاءعلى )

تمثيلى متضمن رد و ابطال پندار مشركين درباره اينكه خدا از مخلوقات خود شركايىدارد

شرح مفاد آيه : (فاقم وجهك للدين حنيفا فطرة الله التى فطر الناسعليها...)

بيان اينكه فطرت انسان هادى همه افراد در هر عصر و مصر به سوى سعادت است

اقوال مختلف مفسرين درباره مفردات و مفاد آيه (فاقم وجهك للذين حنيفا...)

كلام فخر رازى در مراد از (لاتبديل لخلق الله ) و بياناشكال آن

نهى از تخرب و تفرق در دين كه از صفات مشركين و ناشى از پيروى آنان از اهواءخود است

مراد آيه شريفه و بيان عدم منافات آن با آيه (و اذا مس الانسان ضردعوا...)

وسعت و تنگى معيشت تابع مشيت خدا است (يبسط الرزق لمن يشاء و يقدر)

مراد از (ربا) و (زكات ) در آيه : (و ما آتيتم من ربا ليربوا...)

بحث روايتى

روايتى درباره شاءن نزول آيه : (ضرب لكم مثلا من انفسكم ...) كه در مقام نفىاعتماد به شريك داشتن خدا است

رواياتى در ذيل آيه : (فطرة الله التى فطر الناس عليها...) و بيان مراد از(فطرت )

چند روايت حاكى از اينكه كل مولود يولد على الفطرة ...

فدك حق مسلم حضرت زهرا(س ) بوده است

گفتارى در معناى فطرى بودن دين در چندفصل

1 - هدايت عامه موجودات بسوى غايت تكوينى خود

2 - زندگى اجتماعى و نياز به قانون ويژگى انسان است

3- دين (مجموعه سنن قوانين ) بايد در جهت برآوردن حوائج حقيقى انسان و مطابق بافطرت و تكوين تشريع شده باشد.

4 - اسلام (دين فطرت )، (دين خدا) و(سبيل الله ) است

سوره روم ، آيات 40 - 47

هيچ شاءنى از شؤ ون عالم از (خلقت ) جدا نيست و لذا خالق عالم را شريكى نيست

اشاره به وجود رابطه مستقيم بين اعمال مردم و حوادث عالم

سخن عجيب مفسرين در ذيل آيه (ظهر الفساد فى البر و البحر...)

دو دسته شدن مردم در روز قيامت ، كافران به سوى جهنم و نكو كرداران به سوىبهشت

پاداشى كه خدا به مؤ منان صالح العمل مى دهدفضل او است كه ناشى از محبت خدا به بندگان خود مى باشد

يادآورى آيت (باد) و آثار آن

بحث روايتى (رواياتى در ذيلآيه : (ظهر الفساد...) و برخى ديگر از آيات گذشته )

سوره روم ، آيات 48 - 53

استدلال بر توحيد و معاد با يادآورى انزال باران و ديگرافعال خداى تعالى

خدايى كه زمين موات را (با فرستادن باران ) زنده مى كند مردگان را نيز زنده خواهدكرد

سوره روم ، آيات 54 - 60

يادآورى مراحل خلقت و حيات انسان

وصف حال مجرمين در قيامت كه فاصله بين مرگ و بعث خود را ساعتى بيش نمىپندارند

سوره لقمان ، آيات 1 - 11

مضامين سوره مباركه لقمان و غرض از نزول آن

نكوهش كسى كه براى منصرف ساختن مردم از حقائق و معارف قرآن ، به ترويج (لهوالحديث ) مى پرداخته است

توصيف خريدار لهو الحديث : گويا گوشش در برابر تلاوت قرآن كر است

بحث روايتى (رواياتى درباره شاءن نزول آيه : (و من الناس من يشترى لهو الحديث...) و اينكه غنا لهو الحديث است )

رواياتى دال بر حرمت غنا و موسيقى

حديثى از امام سجاد(ع ) در بيان شدت حرمت موسيقى

سوره لقمان ، آيات 12 - 19

(شكرگزارى خداوند) حكمتى است كه خدا به لقمان عطا فرمود.

اشاره به علت اينكه شرك به خدا ظلم عظيم است

تشكر از پدر و مادر شكر خدا است

بيان موردى كه نبايد در آن از والدين اطاعت كرد

بخاطر والدين نبايد از دين - كه رهنماى سعادت ابدى است - چشم پوشى كرد

علم خداوند به تمامى پنهان ها احاطه دارد

معناى اينكه لقمان بعد از امر فرزند به صبر بر مصائب ، صبر را از (عزمالامور) خواند

توضيح سفارشات ديگر لقمان به فرزند: (و لا تصعر خدك للناس ...)

بحث روايتى

رواياتى درباره حقوق والدين و حد اطاعت از ايشان

رواياتى درباره نماز، صبر و پرهيز از گناهان كوچك و راجع به معناى جمله : (ولاتصعر خدك للناس )

گفتارى پيرامون داستانلقمان و پاره اى از كلمات حكمت آميز او - در دوفصل

1 - شخصيت و داستان لقمان و حكمت داده شدنش ، در روايات

پاره اى از مواعظ و حكم آن جناب

سوره لقمان ، آيات 20 - 34

معناى اينكه فرمود: (سخر لكم ما فى السموات و ما فى الارض )

نكوهش از مجادله بدون علم و از روى تقليد درباره خدا

احتجاج بر وحدانيت خداى تعالى در الوهيت و ربوبيت ، از طريق انحصار ملك حقيقى دراو، و غنى و ...

افاده كثرت و وستعت خلق و تدبير خداى تعالى

بيان امكان معاد در برابر استبعاد مشركين

اعتراض به آينه شريفه و پاسخ به آن

استشهاد براى علم خدا به اعمال بندگان به تدبير جارى در نظام شب و روز

معناى (حق ) بودن خداى تعالى و (على ) و (كبير) بودن او عزاسمه

معناى جمله : (و لا يغرنكم بالله الغرور)

بيان اينكه خداوند عالم به هر كوچك و بزرگ است

بحث روايتى

چند روايت در بيان مراد از نعمت هاى ظاهر و باطن درذيل آيه (واسبغ عليكم نعمه ظاهرة و باطنة )

وصف دنيا از زبان اميرالمؤ منين (عليه السلام ) در جواب مردى كه از دنيا بدگويى مى كرد

چند روايت در مورد انحصار علم به چند چيز در خداى تعالى درذيل آيه : (ان الله عنده علم الساعة و...)

سوره سجده ، آيات 1 - 14

بيان آيات

اجمال مطالبى كه سوره مباركه سجده متضمن است

مقصود از قومى كه پيش ز پيامبر اسلام (صلى الله عليه و اله و سلم )، پيامبر بهسويشان فرستاده نشده بود (ما اتيهم ن نذير من قبلك )

استواء خداوند بر عرش كنيه از مقام تدبير موجودات بعد از خلقت آنها است

تحليل معناى شعاعت و اينكه جز خداوند ولى و شفيعى نيست

معناى ديگرى كه مفسرين براى جمله : (ما لكم من دونه من ولى و لا شفيع )قائل شده ند و براى آن توجيهاتى كرده اند

توضيح مفاد آيه : (يدبر الامر من السماء الى االارض ثم يعرج اليه فى يوم كانمقداره الف سنة مما تعدون )

اشاره به حقيقت حسن و بيان اينكه خلقت و حسن متلازمند (احسنكل شى ء خلقه ) و زشتى و بدى ذاتى مخلوقات نيست

مراد از انسان در جمله : (و بدء خلق الانسان من طين )

سخن كفار در مقام استعباد معاد، و جواب به آن

بيان اينكه مرگ انسان نابودى انسان نابودى او نيست با توضيحى راجه به تجردنفس

جلوه اى از حال مشركين در روز قيامت

اشاره به قضاى الهى در امر هدايت و ضلالت انسانها

بحث روايتى (رواياتى درباره توفى ملك السموات و...)

گفتارى پيرامون پيدايش انسان نخستين

بررسى آنچه در قرآن در اين باره آمده است

نظريان و فرضيات مختلف در اين باره ، از آن جمله فرضيه تطور انواع

بيان عدم دلالت آياتى كه احيانا براى تاءييد فرضيه تطور بدانها استشهاد شدهاست بر صحت اين فرضيه

سوره سجده ، آيات 15 - 30

از نظر اوصافشان

معرفى مؤ منين از نظر اعمالشان

بشارت به مؤ منين به پاداشى مافوق علم و تصور همگان (فلا تعلم نفس ما اخفى لهممن قرة اعين )

مقايسه مومن و كافر از نظر عاقبت آنها، پاداش و جزاى الهى

وجوه مختلف درباره مراد از (بلقائه ) در آيه (و لقد آتينا موسى الكتاب فلا تمنفى مربة من لقائه ...)

مقصود از (فتح ) در آيه : (و يقولون متى هذا الفتح ...)

بحث روايتى

رواياتى دز ذيل آيه (تتجافى جنوبهم عن المضاجع ) و (فلا تعلم نفس ما اخفىلهم من قرة اعين ...)

رواياتى در عظمت نماز شب و فضيلت شب و روز جمعه

چند روايت در ذيل آيه (افمن كان مؤ منا كمن فاسقا...) و (لنذيقنهم من العذاب الادنى...)

سوره احزاب ، آيات 1 - 8

اشاره به زمينه نزول آيه : (يا ايهاا النبى اتق الله و لا تطع الكافرين و المنافقين...)

معناى جمله : (ما جعل الله من قلبين فى جوفه ) و ارتباط آن را باقبل و بعد

الغاء رسم و سنت (ظهار) و (دعاء و تبنى - فرزند خواندگى

توضيح مفاد و مراد از اينكه فرمود: (النبى اولى بالمؤ منين من انفسهم و ازواجهامهاتهم )

بيان الويت در توراث صاحبان رحم از مؤ منين

الغاء سنت توراث غير ارحام از يكديگر - مراد از ميثاقى كه خداوند از پيامبرانگرفت

وجوهى كه درباره مراد از اينكه فرمود: (تا از راستى راستگويان بپرسد) گفتهاند

بيان اينكه مراد از راستى در جمله : (ليسئل الصادقين عن صدقهم ) انطباق پيمانالهى در عالم ذربا كردار و عمل در اين عالم است

بحث روايتى

روايتى درباره شاءن نزول آيه : (يا ايها النبى اتق الله ...)

چند روايت حاكى از اينكه پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود هر كه را منمولايم على (عليه السلام ) مولا است در ...

سوره احزاب ، آيات 9 - 27

بيان آيات مربوط به داستان جن احزاب (خندق )

حكايت ترس و بهانه تراشى منافقان و بيماردلان بعد از مشاهده لشكر انبوه دشمن وسخن پراكنى هايشان در ...

مقصود از اينكه فرمود: (لقد كان لكم فىرسول الله اسوة حسنة ...)

وصف حال مؤ منين بعد از ديدن لشكريان احزاب : افزون گشتن ايمان ، وفا و استوارىبر عهده و...

بيان وصف مؤ منينى كه به عهد خود وفا كردند

اشاره به اينكه بسا مى شود گناه مقدمه سعادت و آمرزش مى شود

بحث روايتى

داستان اجتماع قبائل مختلف عرب براى جنگ با پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) ووقايع جنگ احزاب : حفر خندق و...

يكى از معجزات پيامبر اكرم (ص ) در واقعه حفر خندق

يكى ديگر از دلائل نبوت حضرت خاتم (ص ) در واقعه خندق

روياروئى لشكر اسلام و كفر در جنگ خندق

آغاز درگيرى و به ميدان آمدن عمرو بن عبدود و مقابله اميرالمؤ منين (عليه السلام ) بااو

پيروزى اميرالمؤ منين بر عمرو بن عبدود و بيان ارزش آن از زبان مبارك پيامبر(ص)

نيرنگى كه يكى از مؤ منان بعد از اجازه گرفتن از پيامبر (صلى الله عليه و آله وسلم ) براى ايجاد تفرقه بين دشمنان به كار برد

خذيفه بن اليمان از جنگ خندق سخن مى گويد

خاتمه جنگ احزاب و روانه شدن سپاه اسلام به سوى بنى قريظه و محاصره آنانو...

سرانجام يهوديان بنى قريظه و حكميت سعد بن معاذ درباره آنها

سرانجام حق ستيزى كعب بن اسيد يهودى و شاءننزول (و انزل الذين ظاهروهم ...)

سوره احزاب ، آيات 28 - 35

بيان آيات

بيان آيات مربوط به همسران رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم )

مخير كرد پيامبر اكرم (ص ) همسران خود را بين دو امر

تنها ملاك سعادت و كرامت (تقوى ) است و هيچ حسب و نسب از آن جمله همسرى پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم )...

اشاره بر مضاعف بودن پاداش و كيفر، زنان پيامبر(ص ) در برابرعمل خوب و بد خود

دستوراتى چند به همسران پيامبر اكرم (ص )

(اهل البيت ) و مخاطب آيه (يريد الله ليذهب عنكم الرجساهل البيت و يطهركم تطهيرا) چه كسانى هستند؟

اثبات اينكه مراد از (اهل البيت ) و مخاطب آيه تطهير، خمسه طيبه (پيغمبر، على ،فاطمه ، حسن و حسين عليهم ...

آيه تطهير بدنبال آيات مربوط به زنان پيامبرنازل شده است

مفاد آيه تطهير عصمت اهل بيت (ع ) به اراده تكوينى خداوند است

اشاره به فرق بين اسلام و ايمان و اشاره به اينكه در شريعت اسلام از نظر حرمت وكرامت بين زن و مرد فرق نيست

بحث روايتى

شاءن نزول آيه (يا ايها النبى قل لازواجك ...)

رواياتى در ذيل آيات مربوط به همسران پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم )

نام و مشخصات همسران و كنيزان رسول الله (ص )

اغصار اهل بيت (ع ) در پنج تن بنقل از ام سلمه

روايات متعدد درباره نزول آيه تطهير درباره پنج تن (عليهم السلام ) كه در زيركساى پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم ) ...

رواياتى درباره اينكه رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) مدتى را هر صبحبه در خانه على (عليه السلام ) ...

چند روايت متضمن اينكه مقصود از اهل بيت رسول الله (صلى الله و آله و سلم ) همسران آنحضرت نيستند

سوره احزاب ، آيات 36 - 40

بيان مراد از قضاى خدا و رسول (صلى الله عليه و آله و سلم ) در اين آيه

معناى آيه (و ما كان لمؤ من و لا مؤ منة اذا قضى الله و رسوله امرا...)

توضيح آيه : (و اذ تقول للذى انعم الله عليه و انعمت عليه ...) كه راجعه بهازدواج پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم )...

بيان اينكه جمله (و تخشى الناس والله احق ان تخشيه ) متضمن تاءييد و انتصار آنجناب است

اشاره به اشتباه مفسرين در ارتباط با آيه فوق

اشاره به فرق بين (خوف ) و (خشيت ) و اينكه خوف به انبياء (عليهم السلام )نسبت داده مى شود ولى خشيت از ...

پاسخ به اعتراض مردم درباره ازدواج پيامبر با همسر پسرخوانده اش

بحث روايتى (رواياتى پيرامون آيات مربوط به ازدواج پيامبر (صلى الله عليه وآله و سلم ) با همسر مطلقه زيد بن حارثه )

سوره احزاب ، آيات 41- 48

معنى و مراد از ذكر و تسبيحى كه مؤ منان بدان امر شده اند و وجه اينكه فرمود:(سبحوه بكرة و اصيلا)

مقصود از درود فرستادن خدا بربندگان كه بسيار ياد خدا مى كنند

اشاره به معناى (شاهد) و (سراج منير) بودن پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله و سلم )

بحث روايتى رواياتى درباره فضيليت ذكر خدا درذيل آيه : (يا ايها الذين آمنوا ذكروا الله ذكرا كثيرا)

سوره احزاب ، آيات 49 - 62

بيان آيات مربوط به نكاح و طلاق كه بعضى مخصوص پيامبر (صلى الله عليه وآله و سلم ) و برخى راجع به همه مسلمانان است

بيان هفت طائفه از زنان كه خدا در پيامبر(ص )حلال كرده است

دستور به مسلمانان كه از وراى حجاب با همسران پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) ملاقات كنند

معناى صلات خدا و ملائكه و مؤ منين بر پيامبر اكرم (ص )

معناى اينكه خدا آزاردهندگان پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم ) را در دنيا و آخرتلعنت كرده است

وجه اينكه آزار مؤ منين را (بهتان ) و (اثم مبين ) خواند

تهديد منافقين و بيماردلان و شايعه پرااكنان به اخراج از شهر و مدور ساختن خونشان، اگر از فساد دست نكشند

بحث روايتى

چند روايت درباره احكام و آداب طلاق

رواياتى در ذيل آيات مربوط به ازدواج پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) و احكاممربوط به ...

شاءن نزول آيه (و امراء مؤ منة ان وهبت نفسها للنبى ...)بنقل از كتاب شريف كافى

شاءن نزول آيه (يا ايها الذين آمنوا لا تدخلوا بيوت النبى ...)

چند روايت درباره معناى صلوات خدا و ملائكه و مؤ منين بر پيامبر (صلى الله عليه وآله و سلم ) و كيفيت ...

دو روايت در ذيل آيه مربوط به حجاب زنان و درذيل آيه متضمن تهديد منافقان و بيمار دلان و شايعه پراكنان

سوره احزاب ، آيات 63 - 73

وصف حال كافران در عذاب قيامت و عذر آوردنشان به اينكه ما بزرگان خود را پيروىكرديم و گمراه شديم

توضيحى درباره اينكه صلاح اعمال و غفران ذنوب را نتيجه و فرع بر(قول سديد) آورد

بررسى احتمالات مختلف در مراد از امانتى كه به انسان به وديعه سپرده شده است

بيان اينكه مراد از اين امانت ولايت الهى و كمال در اعتقاد وعمل حق است و مقصود از حمل انسان دارا ...

پاسخ به ين پرسش كه چراى خداى حكيم و عليم چنين بار سنگينى را بر انسان ظلومو جهول بار كرد

معناى عرضه امانت به آسمانها و زمين و وصف انسانحامل آن به ظلوم و جهول

اقوال مختلف مفسرين در تفسير آيه : (انا عرضناالاءمانة ...) و مراد از امانت و عرضآن

بحث روايتى

روايات و اقوالى درباره مقصود از اذيت بنىاسرائيل به موسى (عليه السلام ) در ذيل آيه : (لا تكونوا ...

دو روايت درباره امانتى كه خدا عرضه كرد

توضيحى درباره اينكه مقصود از آن امانت ، ولايت اميرالمؤ منين (عليه السلام ) است

سوره سبا، آيات 1 - 9

موضوعاتى كه در سوره مباركه سباء از آن بحث شده

استدلال بر بعث و جزا با استناد به عموميت ملك ، وكمال علم خداى تعالى

پاسخ به منكرين معاد با بيان عموميت علم خدا و وسعت آن

استهزاى كفار پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) را در اختيارش از معاد، وجواب به آنان و تهديدشان به عذاب و هلاكت

اندرز كفار و تهديد آنان بجهت تكذيب پيامبر و استهزاء آنحضرت

بيان آيات مربوط به نعمت هايى كه خداوند به داوود و سليمان (عليه السلام ) دادهموهبت فرموده بود

كوهها و مرغان به امر خدا مسخر داود(ع ) بودند

بيان موهبت هاى الهى به حضرت سليمان (ع )

اشاره به مرگ سليمان (ع ) در حالى كه به عصاى خود تكيه داده بود

داستان قوم (سباء) كه متنعم بودند و كفران نمودند و هلاك و نابود گشتند

قوم سبا خود پيشنهاد عذاب مى دهند

پيروى از شيطان اختيارى بوده و معيارى براى تميز مؤ من به آخرت از شاك در آن است

بحث روايتى (روايتى در باره مواهب خداوند به داوود و سليمان (عليه السلام ) وداستان قوم سباء)

آيات 30-22 سوره سباء

ابطال الوهيت آلهه مشركين با استدلال به اينكه آنها دعاى كسى را اجابت نمى كنند

توضيح معناى اينكه فرمود: (و لا تنفع الشفاعة عنده الا لمن اذن له )

حكايت تذلل و خشيت ملائكه در مقابل خداوند

بيان اختلاف مراتب ملائكه و مقامات متفاوت آنها

اقوال ديگر در تفسير و بيان مراد اين آيه شريفه

احتجاج ديگرى عليه مشركين با پرسش از خود مشركين درباره روزى دهنده آنان

روز قيامت روز جمع و فتح است

احتجاح ديگر: خدايان خود را به من نشان بدهيد...

معناى آيه : (و ما ارسلنا الا كافة للناس ...)

تقرير برهانى كه با بيان عموميت رسالت پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم )بر توحيد و نفى الهه و شركاء متضممن است

بحث روايتى (چند روايت در ذيل آيه : (حتى اذا فزع عن قلوبهم ...) و آيه : (و ماارسلناك الا كافة للناس )

سوره سباء، آيات 31 - 54

گفتگو و مخاصمه ضعفاى با بزرگانشان ، در قيامت ، كه گمراهى خود را متوجهبزرگان خود كرده ...

دروغگويى و پنهانكارى كفار در قيامت كه روز كشف اسرار است ، از باب ظهور ملكاترذيله و عادات بد نفسانى است

وجه اينكه مترقين گفتند ما عذاب نمى شويم

جواب به آنان با بيان اينكه كثرت مال و اولاد بدون ايمان وعمل صالح مانع از عذاب نيست

سؤ ال خداوند از ملائكه (آهولاء اياكم كانوايعبدون ) و بيزارى جستن ملائكه از عبادتمشركين

مقصود از اينكه مشركين به جن ايمان داشته آنها را عبادت مى كرده اند

اصرار و پافشارى مشركين در پيروى هوى و مقاومت بدوندليل در برابر حق و موعظه پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم )...

وصف حال مشركين در ساعت مرگ كه از سلطه خدا مفرى نداشته ، ايمان دير هنگامشانسودى به حالشان نمى رساند

بحث روايتى

رواياتى درباره انفاق و صدقه دادن

رواياتى در باره اينكه آيات (و لوترى اذ فزعوا) ناظر بر فرو رفتن لشكرسفيانى در زمين (در زمان ظهور حضرت مهدى