مرحوم آية اللّه ميرخانى يكى از مفاخرعلماى تهران به شمار مى رفت كه پس از طى دوران كودكى و نوجوانى و فراگرفتن خواندن ونوشتن و قرآن , به شوق تحصيل علوم دينى به يادگيرى ادبيات
پرداخت او نخست در مشهد از محضر مرحوم حاج ميرزا مهدى غروى اصفهانى پس از آن به حوزه
عـلـمـيـه قـم رهسپار و از محضر مرحوم آية اللّه العظمى مرعشى مكاسب و كفاية را فرا گرفت و
سـپـس بـه درس خـارج آيـات عظام : سيد محمدحجت كوه كمرى و سيد محمد تقى خوانسارى
حاضر شد و بهره ها گرفت آن مرحوم باورود آية اللّه العظمى بروجردى به قم تنها به درس ايشان
رفت و تا پايان عمر ايشان (13شوال 1381 ه) از مباحث فقهى و اصولى آن بزرگ مرد استفاده نمود
پـس از وفـات وى بـه تـهـران رفـت و به خدمات دينى اقامه ى نماز جماعت در مسجد ولى عصر
(عج ),اعزام مبلغ به اطراف تهران و تاليف و چاپ و نشر كتابهاى دينى مى باشد.
آثار و تاليفات :.
از مرحوم آية اللّه ميرخانى تاليفات متعددى به جا مانده است كه تعداد آنها به 18مجلد مى رسد كه
برخى مخطوط مى باشد و آثار مطبوع ايشان عبارتند از:.
1ـ سير حديث در اسلام كه با مقدمه برخى از نويسندگان به چاپ رسيده است .
2ـ آيات الاحكام به زبان فارسى در چند مجلد كه دو جلد آن چاپ و انتشاريافته است .
4ـ زندگى نامه تعدادى از پيشوايان معصوم (ع ).
5ـ ترجمه برخى از مجلدات بحار الانوار.
تـفـسـير آيات الاحكام ايشان در سه مجلد پيرامون آيات حكمى و فقهى قرآن مجيدقرار دارد و به
چاپ نيز رسيده است .
جلد سوم در 480 صفحه توسط انتشارات گنجينه به چاپ رسيده است ((181))
.
خدمات اجتماعى :.
تاريخ اجتهاد و تقليد پيرامون مسئله اجتهاد و تقليد مردم .
از خـدمـات اجـتـماعى و فرهنگى آن مرحوم , تشكيل كتابخانه ى بزرگ مسجدولى عصر واقع در
خـيـابـان آذربـايـجـان غربى با 30000 جلد كتاب , تاسيس مكتب ولى عصر (عج ), آموزشگاه عالى
اسلامى براى بانوان , تاسيس بنياد خيريه ولى عصر(عج ) ايجاد صندوق خيريه جهت تعليم و تربيت
ايتام و كودكان بى سرپرست مى باشد ((182))
.
وفات او:.
سرانجام پس از قريب 79 سال زندگى سرشار از خدمات دينى در تاريخ 2 آبان1372 ه.
طاهرينش پيوست .
***.
رسائل تفسيرى استاد محمد مهدى آصفى .
(چـاپ 1414 هـ ق ) .
مـؤلـف آن حـجة الاسلام و المسلمين آية اللّه استاد محمد مهدى آصفى يكى ازفـضلا و مدرسين عاليقدر حوزه علميه قم و يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و
اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
1ـ فى رحاب القرآن :.
نـخستين اثر قرآنى او ((فى رحاب القرآن )) شامل مباحث و بررسى هاى قرآنى به صورت موضوعى
مى باشد كه تاكنون 6 جلد از آن به چاپ رسيده است و بقيه نيز دردست نشر مى باشد.
اسـتـاد آصـفـى علاوه بر تفسير فوق , به صورت مستقل به شرح و تفسير برخى ازسوره هاى قرآنى
مـانـنـد سـوره انفال الوعى القرآنى پرداخته اند كه در سال 1411 ه ق ازسوى انتشارات دارالقرآن
الكريم آية اللّه العظمى گلپايگانى به چاپ رسيده است .
2ـ تفسير آيه تطهير.
در مـورد آيـه تـطـهـير مفسران و كاوشگران معارف قرآنى اماميه تحقيقات وسيع و دامنه دارى را
تاكنون انجام داده اند.
عميق ترين و سليس ترين آنها مى باشد.
نخستين بار توسط دار القرآن كريم قم به سال 1411 ه.
و نشر يافته است .
چاپ گرديده است ((183))
.
3ـ تفسير سوره انفال :.
پـيـرامـون خمس و انفال و غنائم جنگى مى باشد با توجه به تخصص معظم له درمسائل اقتصادى ,
كتاب پربار و مفيدى خواهد بود.
4ـ تفسير آية الكنز:.
پيرامون تراكم ثروت و انباشته نمودن آن .
آثار و تاليفات :.
از ايشان تاكنون علاوه بر مقالات متعدد كتاب هايى به طبع رسيده كه از جمله عبارتند از:.
الـمـدخـل الى التشريع الاسلامى , الامامة فى التشريع الاسلامى , النظام المالى وتداول الثورة فى
الاسـلام , العلاقة الزوجيه فى القرآن , ملكية الارض , اثر العلوم التجربيه فى الايمان باللّه , الاجتهاد و
التقليد و شئون الفقيه , السلام فى الاسلام , دورالدين في حياة الانسان , دروس من الثورة الاسلاميه
فـى ايـران (سـه جـلـد), ساعات الفراغ , مدرسة النجف و تطور الحركة الفكرية فيها, قاعدة الالزام ,
الـمـدخـل الـى الامامة , المحقق الحلى , تاريخ الفقه الشيعى , المسائل الفقهيه , حقيقة الحريه , من
حـديـث الدعوة و الدعاة , الحب الالهى فى ادعية اهل البيت , وارث الانبيا, الهوى , الثروات الطبيعه
قبل الانتاج , معالم التشريع الاسلامى .
نـگـارنـده بـا استاد بزرگوار ساليان طولانى است كه مراوده و رفت و آمد دارد و ازفضل و علم و
اخلاق او بهره ى فراوان برده است .
طـبـقـات مـفسران ملاحظه فرموده ايد خداوند متعال گامهاى او را در پيمودن راههاى علمى و
ايـمـانـى اسـتـوارتر فرمايد و توفيقات تكميل تفسير كامل سوره ها و آيات را كه مدتى است شروع
فرموده اند به ايشان و مشتاقان عنايت فرمايد ((184))
.
بيوگرافى ايشان :.
ايـشـان در سـال 1316 شـمـسـى در نجف اشرف به دنيا آمد و در همان جا به تحصيل علوم دينى
پرداخت .
لنكرانى و ملاصدرا بادكوبى استفاده برده و خارج فقه و اصول را خدمت حضرات آيات عظام : سيد
مـحسن حكيم , امام خمينى , سيد ابوالقاسم خوئى , ميرزا باقر زنجانى , شيخ حسين حلى , و ديگران
تلمذ كرد.
ايـشـان هـمـزمان با اشتغالات حوزوى به تحصيلات جديد نيز پرداخته و موفق به اخذ درجه فوق
ليسانس در رشته علوم اسلامى از دانشگاه بغداد شده است .
از پيروزى انقلاب اسلامى نماينده ى مراجع تقليد در كويت بوده و هم اكنون نيز در قم به كارهاى
علمى و تحقيقى و اجتماعى مشغول مى باشد.
***.
تفاسير آية اللّه العظمى سبزوارى .
(مـتـوفـى 1414 هـ ق ) .
مـؤلـف ارزشـمند آن زعيم عاليقدر و مرجع تقليد بزرگوار شيعه , آية اللّه العظمى سيدعبدالاعلى حسينى سبزوارى يكى از اعلام فقهى قرن چهاردهم و اوائل قرن پانزدهم
هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
فقيه بزرگوار در ذيحجه 1328 يا 1329 دربيت تقوى و دانش ديده به جهان گشود پدرش مرحوم
حـجـة الاسلام و المسلمين سيد عليرضا سبزوارى يكى از علماى مشهور به زهدو تقوا و عمويش
مـرحوم آية اللّه سيد عبدالللّه برهان صاحب كتاب ((اللطمة على منكرى العصمة ) (ذريعه ج 18 ص
325) بود او در نجف اشرف از محضر بزرگانى چون آيات :اصفهانى , عراقى , كمپانى حاضر و مبانى
فـقـهـى و اصولى را تكميل نمود همزمان دردروس آية اللّه علامه شيخ محمد جواد بلاغى صاحب
تـفسير ((آلا الرحمن )) علوم قرآنى , كلام و مناظره را فرا گرفت و از محضر آية اللّه آقا سيد حسين
حـكـيـم بـادكوبه اى حكمت و فلسفه را آموخت و در اثر تلاش فوق العاده اى خويش موفق به اخذ
اجازات روايتى و اجتهادى از محاضر آيات : شيخ عباس قمى , شيخ عبداللّه مامقانى , حاج شيخ على
اكبر نهاوندى گرديد.
ايـشـان حـافـظ قرآن بودند و هفته اى يك بار قرآن ختم مى نمودند به نمازهاى نافله دعاهاـ اذكار
اهـمـيـت فـوق الـعاده مى دادند از پيروزى انقلاب اسلامى ايران با رهبرى انقلاب كمال حمايت و
پشتيبانى را داشتند.
از ايشان دو اثر قرآنى به جا مانده است :.
1ـ تفسير مواهب الرحمان فى تفسير القرآن .
2ـ حواشى بر تفسير صافى ملا محسن فيض كاشانى .
مـرحـوم سبزوارى كه در مدت محدود عمر خود پس از درگذشت آية اللّه العظمى خوئى زعامت
حـوزه هـاى عـلميه شيعه را بر عهده داشت علاوه بر كتاب هاى فقهى وتاليفات ارزشمند روائى و
فـلسفى به تفسير قرآن مجيد اهتمام داشتند و تفسيرى دربيست مجلد كه شامل مباحث اخلاقى ,
تـربـيـتـى , ادبـى , فقهى , عرفانى و فلسفى قرآن مجيدمى باشد پرداخته اند و اين تفسير غير از آن
تعليقات مبسوطى است كه بر تفسير شريف صافى تاليف ملا محسن فيض كاشانى داشته اند از اين
تفسير شريف تاكنون 12 مجلدانتشار يافته است .
آثار و تاليفات :.
از او تاليفات متعددى در عرصه ى فقه , تفسير, به جا مانده است از آن ميان تفسيرمواهب الرحمن
(20 مـجلد) مهذب الاحكام فى بيان الحلال والحرام (30 مجلد) اين كتاب يك دوره فقه استدلالى
كـامل بر محور شرح ((العروة الوثقى )) مى باشد ـ جامع الاحكام الشرعيه ـ افاضة البارى فى نقد ما
قـالـه الـسبزوارى و رسالات فقهى پيرامون ـ ربا ـعدالت ـ ريا در عبادت , اموال حكومت , مناصب
حكومت ـ حاشيه بر بحار الانوار وحاشيه بر اسفار مى باشد.
وفات او:.
ايشان در 83 سالگى در 27 صفر 1414 در نجف اشرف درگذشت ((185))
.
***.
كارهاى قرآنى عبدالعلى بازرگان .
(چـاپ 1414 هـ ق ) .
مـؤلـف آن آقـاى عـبدالعلى بازرگان يكى از نويسندگان پركار و تلاش گر معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
آقـاى مهندس عبدالعلى بازرگان به پيروى از خط مشى قرآنى مرحوم پدر مدتى است به كارهاى
قرآنى اشتغال دارند.
1ـ نظم قرآن :.
كـتاب نظم قرآن او, كارى نو و ابتكارى جديد و يك روش مزجى در زمينه علوم قرآنى و تفسير آن
مى باشد از اين كتاب تاكنون چهار جلد انتشار يافته است تا پايان قرآن تهيه و تنظيم شده است .
ايـن كتاب در سال 1474 هجرى قمرى توسط انتشارات قلم تهران جلد اول در390 صفحه و جلد
دوم در 416 صفحه به چاپ رسيده است .
نگارنده گرچه موفق به مطالعه ى تمام قسمتهاى آن نشده است ولى از فهرست مطالب و نحوه ى
آغازين آن كاملا وقوف پيدا كرده است در تاليف آن رنج فراوان كشيده شده است .
2ـ الاسما الحسنى :.
يكى ديگر از آثار ايشان كتاب ((الاسما الحسنى در قرآن كريم )) مى باشد.
اثر قرآنى , پيرامون اسما اللّه الحسنى تحقيق و بررسى جامعى , انجام داده است .
كتاب توسط شركت انتشار تهران به فارسى به چاپ رسيده است ((186))
.
خداوند متعال بر توفيقات مؤلف در راه نشر و نظم علمى و عملى قرآن , عنايت فرمايد!.
***.
تفاسير تصويرى بى آزارشيرازى .
(چـاپ 1415 هـ ق ) .
تـرجـمـه تـصـويـرى و تـفـسيرى آهنگين , شامل ترجمه و تفسير كوتاهى از سوره هاى فاتحة الكتاب و توحيد همراه با تصاوير و اشعارى است كه براى آشنايى نسل جوان باقرآن
سـودمـنـد و كارآمد است جلد اول اين كتاب در سال 1413 ش در تهران توسط دفترنشر فرهنگ
اسلامى در قطع وزيرى به طبع رسيده است ((187))
.
الـبـتـه تـفاسير تصويرى ايشان محدود و منحصر به دو سوره فوق نيست , بلكه پيرامون تعدادى از
سوره هاى مباركات انجام داده اند.
وى هـمـچـنـيـن در تـاليف تفسير كاشف با محقق توانا جناب سيد محمد باقر حجتى بارفروشى
همكارى و شركت دارد كه شرح آن گذشت .
***.
تفسير آية اللّه سيد رضا صدر.
(مـتوفى 1415 ه ق ) .
مؤلف آن , عالم بزرگوار دانشمند محقق آية اللّه سيدرضا صدر, يكى از اعلام فقهى و تفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
فـقـيـه معظم و دانشمند محترم حضرت آية اللّه آقاى حاج سيد رضا صدر از علماى مشهورقم , از
خاندانى برخاست كه قرنهاى متمادى مرجعيت علمى شيعه را بر عهده داشتند.
سـعـيـد (نـوه دخـتـرى آيـت اللّه الـعـظمى حاج آقاحسين قمى , فرزند مرحوم آيت اللّه العظمى
سـيـدصـدرالـدين صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيداسماعيل صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيد
صـدرالـديـن عاملى اصفهانى (داماد آيت اللّه العظمى شيخ جعفر كاشف الغطا) و برادر امام موسى
صـدر بود و حضرات آيات عظام : سيد حسن صدر, سيد عبدالحسين شرف الدين و سيد محمدباقر
صدر نيز از اين شجره طيبه مى باشند.
او در 29 رمضان سال 1339 ق (1300 شمسى ) در مهد علم و تقوا و فضيلت ,مشهد مقدس , ديده به
جهان گشود.
بزرگوارش پشت سر نهاد, مقدمات و ادبيات را در مشهد مقدس (به همراه استاد شهيدمطهرى )
فرا گرفت .
سطوح را نزد اساتيدى چون حضرات آيات : مرعشى نجفى و محقق داماد بياموخت .
سـپـس خـارج فـقـه و اصول را در محضر پرفيض حضرات آيات عظام : صدر و حجت كوهكمرى و
بروجردى و فلسفه و عرفان را نزد امام خمينى رضوان اللّه عليه فرا گرفت .
ايشان پس از وفات آيت اللّه العظمى بروجردى به تدريس فقه و اصول و فلسفه و عرفان پرداخت و
دهـهـا تـن از فـضـلاى حـوزه از جمله شهيد سعيد آية اللّه حاج آقا مصطفى خمينى از درس وى
بهره مند شدند.
وى در سـال 1346 ش بـراى تـبـليغ و ارشاد به تهران رفت و مسجدامام حسين راكانون تبليغات
ديـنى خويش قرار داد و در آنجا به تدريس , تبليغ و ارشاد, امامت جماعت , اداره كلاسهاى معارف
دينى , تاليف و پرورش شاگردان پرداخت .
اخلاق , تفسير و فلسفه او نيز محفل گرم دانش پژوهان بود.
اصول اشتغال داشت .
در سال 1356 ش به حوزه علميه قم بازگشت و به خدمات دينى و ترويج مذهب پرداخت .
ادبـيـات عرب و عجم , حكمت و فلسفه , اخلاق و عرفان , مسلط بود و با زبانهاى فرانسه وانگليسى
نيز آشنايى داشت .
تعبد, تهجد, تواضع , صراحت لهجه , شيوايى قلم , جذابيت بيان , تشكيل مى داد.
تاليفات قرآنى :.
1ـ تفسير سوره ى حجرات كه مجموعه درسهاى اخلاقى ايشان مى باشد.
2ـ تفسير سوره يوسف به نام ((حسن يوسف )) نكات اخلاقى و تربيتى .
3ـ محمد فى القرآن .
4ـ المسيح فى القرآن .
5ـ الكليم فى القرآن .
6ـ راه قرآن .
آثار و تاليفات :.
ايـشان در مدت عمر محدود خود, تاليفات متعددى را از خود به يادگار گذاشته اندكه برخى در
ايام حيات مؤلف بزرگوار چندين بار به چاپ رسيده اند كه عناوين برخى ازآنها ذكر مى شود:.
حـسـد, الاجـتـهـاد و التقليد, العدالة فى الفقه , استقامت , دروغ , فلسفه آزاد, الفلسفة العليا, قرآن
شـنـاسـى , بـانـوى كـربلا, راه محمد (2 جلد), راه على , پيشواى شهيدان , زن وآزادى , زيارتنامه
حـضـرت رضـا, سـخنان سران كمونيزم درباره خدا, مرد وفا (زير درختان سدر), نشانه هائى از او,
نـگاهى به آثار فقهى شيخ طوسى (ره ), مقدمه بر نهج الحق و نامه دانشوران كه به دفعات به چاپ
رسيده است .
آثار چاپ نشده :.
1ـ اربعون مسئلة فقهيه .
2ـ تعليقة بر العروة الوثقى .
3ـ الفقه على مذهب اهل البيت (ع ).
4ـ كتاب الصلوة .
5ـ القواعد الثلث : تجاوز, فراغ , حيلوله .
6ـ رساله در مقدمه واجب .
7ـ شبهة العبائيه .
8ـ حـكـم نـجـاسـة الباطن , 9ـ نفايس الاصول (2 جلد), 10ـ حاشيه بر اسفارملاصدرا, 11ـ برهان
صـديـقـيـن بـر حـاشـيه بر منظومه (3 جلد), 12ـ ديوان شعر, 13ـ درست و نادرست , 14ـ خواجه
نصيرالدين طوسى , 15ـ خليفة رسول اللّه (ع )16ـ اسلام ما, 17ـسبد (كشكول ), 18ـ ترجمه رسالة
الحقوق امام سجاد (ع )19ـ الجهاد و الثوره .
وفات او:.
اين مرد بزرگ علم و صفا و و فا در سن 72 سالگى به تاريخ 26 جمادى الاولى1415 مطابق 11 آبان
1373 بدرود حيات گفت و در صحن مطهر حضرت معصومه (ع )پس از تشييع مجلل و عمومى ,
به خاك سپرده شد.
***.
تفسير قطره پيرامون سوره حمد روحانى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن عـالم بارع حجة الاسلام و المسلمين آقاى شيخ هادى روحانى يكى از كاوشگران قرآنى شيعه در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
مؤلف عاليقدر آن كه يكى از مسئولين محترم جمعه و جماعت شهر بابل مى باشدپيرامون سوره ى
مباركه ى حمد تفسيرى دارد كه احتمالا استمرار و ادامه نيز داشته باشد.
اين تفسير در 206 صفحه رقعى از سوى انتشارات مبعث بابل در سال فوق چاپ و نشر يافته است .
مؤلف محترم در پيشگفتار انگيزه ى نگارش خود را اينچنين مى نويسد:.
آفـريدگار جهان در آفرينش انسان مزاياى ويژه اى بدو مبذول داشته و او راموجودى فوق العاده و
ممتاز از پديده هاى ديگر افريد و به قدرت كامله خود در اواستعدادهاى شگرف و حيرت آورى قرار
داد كه اگر اين انسان آن همه استعدادهاى خويش را به مرحله فعليت برساند اعجوبة جهان هستى
محسوب مى شود.
مصداق بيان منسوب به امير المؤمنين (ع ) است كه مى فرمايد:.
((اتزعم انك جرم صغير ـــــو فيك انطوى العالم الاكبر ((189))
.
وانت الكتاب المبين الذى ـــــباحرفه تظهر المضمر)).
اى انـسـان آيـا چـنين مى پندارى كه جثه و عنصرى خرد و ناچيزى و حال آنكه در توجهان بزرگ
گـنـجـانـده شده است و تو آن كتاب روشنگرى هستى كه با هر حرفش شگفتيهاى پنهانى آشكار
مى شود و خداوند درباره ى اين موجود عجيب الخلقه فرمود:.
((عبدى خلقت الاشيا لاجلك و خلقتك لاجلى وهبتك الدنيا بالاحسان و الاخرة بالايمان ((190))
.
اى بنده من همه چيز را براى تو آفريدم ولى تو را براى خودم خلق كرده ام .
تو بخشيده ام و آخرت را به تو دادم به جهت ايمان تو.
از بـراى احـيا استعدادهاى خفته در او و تكامل و رشد او پيامبران و مربيان آسمانى پيوسته و پياپى
گسيل داشت .
و همواره هر يك از آنها كتابى كه حاوى قوانين و مقررات شئون مختلف زندگانى بود نازل فرمود
هـر پـيـامبرى كه از پايگاه ارجمندترى برخوردار بود كتابى كه بر او نازل مى شد نيز كامل تر بود تا
آنـكـه نـوبـت به سيد انبيا و خاتم آنان رسيد به همين جهت حضرت محمد بن عبداللّه (ص ) را به
عـنـوان آخـريـن و بـرترين انبيا و مرسلين مبعوث فرمود و با او كتابى كه آخرين و كاملترين كتب
آسـمـانـى اسـت و عقلها و انديشه ها را واله ومتحير و به شگفتى واداشت يعنى قرآن كريم را نازل
فرمود و همين كتاب را كه در كنارمعجزات انبيا ديگر بزرگترين و جاودانه ترين معجزه الهى است
به آن حضرت اعطافرمود كه تا پايان عمر دنيا اين كتاب زبان گوياى وحى و مويد رسالت همه انبيا
پـيـشـين اعم از انبيا اولوالعزم و غير آنان است و به ويژه برهانى قاطع بر رسالت و نبوت آورنده اش
مـى باشد و اين كتاب يعنى قرآن مجيد كاملترين و حكيمانه ترين رهنمودهاى انسان ساز و احكام و
قوانين سالم زندگانى را براى بشر به ارمغان آورده است و مدعى است كه خود و تمام محتوايش از
جـانـب خالق عالم , تنظيم شده و دست بشر و فكر او رادر تنظيم و سامان دادن آن اندك دخالتى
نيست هر كس اين حقيقت را باور ندارد به پاخيزد همانند آن يا به قدر يك سوره از سوره هاى آن را
بپردازد.
يكهزار و چهارصد و اندى سال از زمان نزولش مى گذرد كسى نتوانست آن را ارائه كند ويا با آن به
مبارزه و هماوردى برخيزد.
قـرآن دريـايـى اسـت عـمـيـق و بـى كران كه كسى قدرت احاطه تام بر معارف و احكام وعقايد و
اخـلاقـيات آن را دارا نيست جز رسول اكرم (ص ) و جانشين به حقش ازاميرالمؤمنين (ع ) و يازده
فـرزنـدان مـعـصومش (ع ) تحدى را توان وقوف كامل برمضامينش نيست و هر كه بخواهد از اين
اقـيـانـوس بى كران و قعر ژرفايش بهره بگيرد و به تفسير آن دست يازد, بايد بر سفينه ى اهل بيت
عـصـمت و طهارت (ع ) درآيد و باراهنمايى راسخان در علم قرآن , از اين درياى بى پايان به ميزان
توان و ظرفيت خود ازلحاظ علوم و معارف , بهره اى نصيب خود سازد.
اين حقير ناچيز با بضاعت اندك بر آن شدم تا با استعانت و امداد غيبى از اين يم ,نمى برگيرم .
مـجـموعه را به ((قطرة )) نام بردار نمودم و از ذات اقدس الهى تمنى دارم كه اين خدمت اندك و
ناچيز را از اين بنده شرمنده بپذيرد.
مـؤلف محترم آنگاه در فصول متعدد, ضمن معرفى روشهاى مقدماتى تفسير, به تفسير آيات سوره
حمد پرداخته است و در 10 فصل آن را به پايان برده است ((191))
.
***.
شرح و تفسير لغات قرآن شريعتمدارى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف آن مـحـقـق ارجـمـنـد آقاى جعفر شريعتمدارى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
اين كتاب كه چاپ اول آن از سوى بنياد پژوهشهاى اسلامى مشهد در 688 صفحه وزيرى به طبع
رسـيـده اسـت پيرامون شرح و تفسير لغات قرآن از ماده ((آب )) تا ماده ((ضيق ))بر اساس تفسير
فارسى نمونه مى باشد.
ايـن كـتاب كاربردهاى هر لغت را در مجلدات مختلف تفسير نمونه گردآورى و براساس آن لغت
شرح و تفسير مى كند ((192))
.
جـلـد نـخـستين آن تا حرف ((ال )) در سال گذشته به چاپ رسيده است به نظر مى رسدمجموع
مجلدات آن به 5 جلد برسد.
***.
رسائل تفسيرى استاد صدر بلاغى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحترم آن سخنور نامى و نويسنده توانا مرحوم سيد صدر الدين بـلاغى يكى از اديبان وارسته و يكى از كاوشگران معارف اسلامى و قرآنى در قرن چهاردهم واوايل
قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
خطيب دانشمند و نويسنده توانا, مرحوم سيد صدرالدين صدر, در يكى ازخاندانهاى اصيل روحانى
در نائين به دنيا آمد.
سامان انجام داد و پس از تكميل تحصيلات اسلامى , به نشر معارف آن پرداخت .
از ايـن عالم سختكوش آثار متعددى به جا مانده است كه از معروف ترين آنها شرح صحيفه سجاديه
(ع ) مى باشد و از آن ميان دو اثر قرآنى به نام هاى ((برهان قرآن )) و ((قصص قرآن )) مى باشد.
محمد غزالى و احمد جاد المولى مى باشد ولى با توجه به تفكر و انديشه شيعى و ولايت تنظيم يافته
است كه كمتر رنگ و روى تسنن را دارد.
صـدر الدين بلاغى كوشش دارد كه تفكر و نظريه هاى اسلامى را از باور داشتهاى تجريدى آن , دور
سـازد و بـه مـتـن واقـعـيات ودگرگونى هاى زمانه بسازد و با رو در رو ساختن بينش اسلامى و
ايـسـم هاى غربى , به ستيز باايدئولوژى هاى وارداتى برخيزد و نظريه هاى اسلامى را جايگزين آراى
سياسى و اجتماعى واقتصادى غرب بنمايد.
نـگـرش نـويـسـنـده بر آنست كه تعاليم قرآن وتفكر و نظريه هاى اسلامى با قاطعيت صد چندان
افزون تر از ايسم هاى وارداتى غرب ,جوابگوى نيازهاى جوامع اسلامى در قلمرو سياسى , اجتماعى ,
اقتصادى مى باشد.
مسلمان شرقى مى بايد با پيرايش ذهن خود از هر نوع ايدئولوژى خارجى , مصمم واميدوار, بى آنكه
احساس كمبود و عقده حقارتى در برابر اروپا و آمريكا احساس نمايد,در بزرگداشت جامعه خود و
جامعه اسلامى و احياى تعاليم قرآن بكوشد.
در قصص قرآن :.
در ايـن كتاب ارزشمند, او اين برنامه را تعقيب مى كند كه قرآن عظيم و گرامى بادانش گرانبار
راهـبـرى هـاى انسانى و خردمندانه خود كه پشت به فلسفه عظيم از اخلاق بشرى دارد, آكنده از
قـصه هاى زيبا و آگاهنده مى باشد, و قصه ى يوسف كه شايد نخستين قصه ى قرآن كريم مى باشد,
سـرشـار از عـلـوم و مـعارف نظرى و هوشمندانه اى است كه بازمينه ى گسترده از طرز برخورد
سـيـاسـت , اصـول زنـدگـى و حـتـى عـلم خواب گزارى , علم فقه و علم فراست دارد و از نظر
قصه پردازى در اوج پيرايش قصه قرار دارد.
قصص قرآن كه بى شك بخشى از پربهاترين ادبيات اخلاقى ادب عرب مى باشد,آموزش هاى لازم را
به جوانان مى آموزد.
قصص قرآن با ترجمه فاخر و بلند خود و چشم داشتى از روش و محتواى كتاب قصص القرآن احمد
جاد المولى مصرى , با پيرايش و ويرايش غنى و ارزشمند از مترجم امامى و شيعى تنظيم شده است .
موجود در قرآن را مورد تفسير, تشريح قرار داده است .
داراى سه اثر قرآنى ارزشمندى مى باشد.
1ـ قصص قرآن كه شرح آن گذشت .
2ـ برهان قرآن ترجمه كتاب محمد غزالى در ستيز بامكاتب كمونيستى و ماديگرى .
3ـ فرهنگ اعلام قرآن در مقام معرفى افراد,اماكن , و جايگاه هايى كه در قرآن مجيد آمده است .
قـابـل ذكر است كتاب قصص قرآن و برهان قرآن , تا كنون در دهها هزار تيراژ, بارهاو بارها تجديد
چاپ گرديده است .
***.
امر به معروف و نهى از منكر مسعودى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد,
شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث
تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ
اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به
مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر
بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو
اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
خدمات اجتماعى :.
تاريخ اجتهاد و تقليد پيرامون مسئله اجتهاد و تقليد مردم .
از خـدمـات اجـتـماعى و فرهنگى آن مرحوم , تشكيل كتابخانه ى بزرگ مسجدولى عصر واقع در خـيـابـان آذربـايـجـان غربى با 30000 جلد كتاب , تاسيس مكتب ولى عصر (عج ), آموزشگاه عالى اسلامى براى بانوان , تاسيس بنياد خيريه ولى عصر(عج ) ايجاد صندوق خيريه جهت تعليم و تربيت ايتام و كودكان بى سرپرست مى باشد ((182))
.
وفات او:.
سرانجام پس از قريب 79 سال زندگى سرشار از خدمات دينى در تاريخ 2 آبان1372 ه.
طاهرينش پيوست .
***.
رسائل تفسيرى استاد محمد مهدى آصفى .
(چـاپ 1414 هـ ق ) .
مـؤلـف آن حـجة الاسلام و المسلمين آية اللّه استاد محمد مهدى آصفى يكى ازفـضلا و مدرسين عاليقدر حوزه علميه قم و يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و
اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
1ـ فى رحاب القرآن :.
نـخستين اثر قرآنى او ((فى رحاب القرآن )) شامل مباحث و بررسى هاى قرآنى به صورت موضوعى
مى باشد كه تاكنون 6 جلد از آن به چاپ رسيده است و بقيه نيز دردست نشر مى باشد.
اسـتـاد آصـفـى علاوه بر تفسير فوق , به صورت مستقل به شرح و تفسير برخى ازسوره هاى قرآنى
مـانـنـد سـوره انفال الوعى القرآنى پرداخته اند كه در سال 1411 ه ق ازسوى انتشارات دارالقرآن
الكريم آية اللّه العظمى گلپايگانى به چاپ رسيده است .
2ـ تفسير آيه تطهير.
در مـورد آيـه تـطـهـير مفسران و كاوشگران معارف قرآنى اماميه تحقيقات وسيع و دامنه دارى را
تاكنون انجام داده اند.
عميق ترين و سليس ترين آنها مى باشد.
نخستين بار توسط دار القرآن كريم قم به سال 1411 ه.
و نشر يافته است .
چاپ گرديده است ((183))
.
3ـ تفسير سوره انفال :.
پـيـرامـون خمس و انفال و غنائم جنگى مى باشد با توجه به تخصص معظم له درمسائل اقتصادى ,
كتاب پربار و مفيدى خواهد بود.
4ـ تفسير آية الكنز:.
پيرامون تراكم ثروت و انباشته نمودن آن .
آثار و تاليفات :.
از ايشان تاكنون علاوه بر مقالات متعدد كتاب هايى به طبع رسيده كه از جمله عبارتند از:.
الـمـدخـل الى التشريع الاسلامى , الامامة فى التشريع الاسلامى , النظام المالى وتداول الثورة فى
الاسـلام , العلاقة الزوجيه فى القرآن , ملكية الارض , اثر العلوم التجربيه فى الايمان باللّه , الاجتهاد و
التقليد و شئون الفقيه , السلام فى الاسلام , دورالدين في حياة الانسان , دروس من الثورة الاسلاميه
فـى ايـران (سـه جـلـد), ساعات الفراغ , مدرسة النجف و تطور الحركة الفكرية فيها, قاعدة الالزام ,
الـمـدخـل الـى الامامة , المحقق الحلى , تاريخ الفقه الشيعى , المسائل الفقهيه , حقيقة الحريه , من
حـديـث الدعوة و الدعاة , الحب الالهى فى ادعية اهل البيت , وارث الانبيا, الهوى , الثروات الطبيعه
قبل الانتاج , معالم التشريع الاسلامى .
نـگـارنـده بـا استاد بزرگوار ساليان طولانى است كه مراوده و رفت و آمد دارد و ازفضل و علم و
اخلاق او بهره ى فراوان برده است .
طـبـقـات مـفسران ملاحظه فرموده ايد خداوند متعال گامهاى او را در پيمودن راههاى علمى و
ايـمـانـى اسـتـوارتر فرمايد و توفيقات تكميل تفسير كامل سوره ها و آيات را كه مدتى است شروع
فرموده اند به ايشان و مشتاقان عنايت فرمايد ((184))
.
بيوگرافى ايشان :.
ايـشـان در سـال 1316 شـمـسـى در نجف اشرف به دنيا آمد و در همان جا به تحصيل علوم دينى
پرداخت .
لنكرانى و ملاصدرا بادكوبى استفاده برده و خارج فقه و اصول را خدمت حضرات آيات عظام : سيد
مـحسن حكيم , امام خمينى , سيد ابوالقاسم خوئى , ميرزا باقر زنجانى , شيخ حسين حلى , و ديگران
تلمذ كرد.
ايـشـان هـمـزمان با اشتغالات حوزوى به تحصيلات جديد نيز پرداخته و موفق به اخذ درجه فوق
ليسانس در رشته علوم اسلامى از دانشگاه بغداد شده است .
از پيروزى انقلاب اسلامى نماينده ى مراجع تقليد در كويت بوده و هم اكنون نيز در قم به كارهاى
علمى و تحقيقى و اجتماعى مشغول مى باشد.
***.
تفاسير آية اللّه العظمى سبزوارى .
(مـتـوفـى 1414 هـ ق ) .
مـؤلـف ارزشـمند آن زعيم عاليقدر و مرجع تقليد بزرگوار شيعه , آية اللّه العظمى سيدعبدالاعلى حسينى سبزوارى يكى از اعلام فقهى قرن چهاردهم و اوائل قرن پانزدهم
هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
فقيه بزرگوار در ذيحجه 1328 يا 1329 دربيت تقوى و دانش ديده به جهان گشود پدرش مرحوم
حـجـة الاسلام و المسلمين سيد عليرضا سبزوارى يكى از علماى مشهور به زهدو تقوا و عمويش
مـرحوم آية اللّه سيد عبدالللّه برهان صاحب كتاب ((اللطمة على منكرى العصمة ) (ذريعه ج 18 ص
325) بود او در نجف اشرف از محضر بزرگانى چون آيات :اصفهانى , عراقى , كمپانى حاضر و مبانى
فـقـهـى و اصولى را تكميل نمود همزمان دردروس آية اللّه علامه شيخ محمد جواد بلاغى صاحب
تـفسير ((آلا الرحمن )) علوم قرآنى , كلام و مناظره را فرا گرفت و از محضر آية اللّه آقا سيد حسين
حـكـيـم بـادكوبه اى حكمت و فلسفه را آموخت و در اثر تلاش فوق العاده اى خويش موفق به اخذ
اجازات روايتى و اجتهادى از محاضر آيات : شيخ عباس قمى , شيخ عبداللّه مامقانى , حاج شيخ على
اكبر نهاوندى گرديد.
ايـشـان حـافـظ قرآن بودند و هفته اى يك بار قرآن ختم مى نمودند به نمازهاى نافله دعاهاـ اذكار
اهـمـيـت فـوق الـعاده مى دادند از پيروزى انقلاب اسلامى ايران با رهبرى انقلاب كمال حمايت و
پشتيبانى را داشتند.
از ايشان دو اثر قرآنى به جا مانده است :.
1ـ تفسير مواهب الرحمان فى تفسير القرآن .
2ـ حواشى بر تفسير صافى ملا محسن فيض كاشانى .
مـرحـوم سبزوارى كه در مدت محدود عمر خود پس از درگذشت آية اللّه العظمى خوئى زعامت
حـوزه هـاى عـلميه شيعه را بر عهده داشت علاوه بر كتاب هاى فقهى وتاليفات ارزشمند روائى و
فـلسفى به تفسير قرآن مجيد اهتمام داشتند و تفسيرى دربيست مجلد كه شامل مباحث اخلاقى ,
تـربـيـتـى , ادبـى , فقهى , عرفانى و فلسفى قرآن مجيدمى باشد پرداخته اند و اين تفسير غير از آن
تعليقات مبسوطى است كه بر تفسير شريف صافى تاليف ملا محسن فيض كاشانى داشته اند از اين
تفسير شريف تاكنون 12 مجلدانتشار يافته است .
آثار و تاليفات :.
از او تاليفات متعددى در عرصه ى فقه , تفسير, به جا مانده است از آن ميان تفسيرمواهب الرحمن
(20 مـجلد) مهذب الاحكام فى بيان الحلال والحرام (30 مجلد) اين كتاب يك دوره فقه استدلالى
كـامل بر محور شرح ((العروة الوثقى )) مى باشد ـ جامع الاحكام الشرعيه ـ افاضة البارى فى نقد ما
قـالـه الـسبزوارى و رسالات فقهى پيرامون ـ ربا ـعدالت ـ ريا در عبادت , اموال حكومت , مناصب
حكومت ـ حاشيه بر بحار الانوار وحاشيه بر اسفار مى باشد.
وفات او:.
ايشان در 83 سالگى در 27 صفر 1414 در نجف اشرف درگذشت ((185))
.
***.
كارهاى قرآنى عبدالعلى بازرگان .
(چـاپ 1414 هـ ق ) .
مـؤلـف آن آقـاى عـبدالعلى بازرگان يكى از نويسندگان پركار و تلاش گر معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
آقـاى مهندس عبدالعلى بازرگان به پيروى از خط مشى قرآنى مرحوم پدر مدتى است به كارهاى
قرآنى اشتغال دارند.
1ـ نظم قرآن :.
كـتاب نظم قرآن او, كارى نو و ابتكارى جديد و يك روش مزجى در زمينه علوم قرآنى و تفسير آن
مى باشد از اين كتاب تاكنون چهار جلد انتشار يافته است تا پايان قرآن تهيه و تنظيم شده است .
ايـن كتاب در سال 1474 هجرى قمرى توسط انتشارات قلم تهران جلد اول در390 صفحه و جلد
دوم در 416 صفحه به چاپ رسيده است .
نگارنده گرچه موفق به مطالعه ى تمام قسمتهاى آن نشده است ولى از فهرست مطالب و نحوه ى
آغازين آن كاملا وقوف پيدا كرده است در تاليف آن رنج فراوان كشيده شده است .
2ـ الاسما الحسنى :.
يكى ديگر از آثار ايشان كتاب ((الاسما الحسنى در قرآن كريم )) مى باشد.
اثر قرآنى , پيرامون اسما اللّه الحسنى تحقيق و بررسى جامعى , انجام داده است .
كتاب توسط شركت انتشار تهران به فارسى به چاپ رسيده است ((186))
.
خداوند متعال بر توفيقات مؤلف در راه نشر و نظم علمى و عملى قرآن , عنايت فرمايد!.
***.
تفاسير تصويرى بى آزارشيرازى .
(چـاپ 1415 هـ ق ) .
تـرجـمـه تـصـويـرى و تـفـسيرى آهنگين , شامل ترجمه و تفسير كوتاهى از سوره هاى فاتحة الكتاب و توحيد همراه با تصاوير و اشعارى است كه براى آشنايى نسل جوان باقرآن
سـودمـنـد و كارآمد است جلد اول اين كتاب در سال 1413 ش در تهران توسط دفترنشر فرهنگ
اسلامى در قطع وزيرى به طبع رسيده است ((187))
.
الـبـتـه تـفاسير تصويرى ايشان محدود و منحصر به دو سوره فوق نيست , بلكه پيرامون تعدادى از
سوره هاى مباركات انجام داده اند.
وى هـمـچـنـيـن در تـاليف تفسير كاشف با محقق توانا جناب سيد محمد باقر حجتى بارفروشى
همكارى و شركت دارد كه شرح آن گذشت .
***.
تفسير آية اللّه سيد رضا صدر.
(مـتوفى 1415 ه ق ) .
مؤلف آن , عالم بزرگوار دانشمند محقق آية اللّه سيدرضا صدر, يكى از اعلام فقهى و تفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
فـقـيـه معظم و دانشمند محترم حضرت آية اللّه آقاى حاج سيد رضا صدر از علماى مشهورقم , از
خاندانى برخاست كه قرنهاى متمادى مرجعيت علمى شيعه را بر عهده داشتند.
سـعـيـد (نـوه دخـتـرى آيـت اللّه الـعـظمى حاج آقاحسين قمى , فرزند مرحوم آيت اللّه العظمى
سـيـدصـدرالـدين صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيداسماعيل صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيد
صـدرالـديـن عاملى اصفهانى (داماد آيت اللّه العظمى شيخ جعفر كاشف الغطا) و برادر امام موسى
صـدر بود و حضرات آيات عظام : سيد حسن صدر, سيد عبدالحسين شرف الدين و سيد محمدباقر
صدر نيز از اين شجره طيبه مى باشند.
او در 29 رمضان سال 1339 ق (1300 شمسى ) در مهد علم و تقوا و فضيلت ,مشهد مقدس , ديده به
جهان گشود.
بزرگوارش پشت سر نهاد, مقدمات و ادبيات را در مشهد مقدس (به همراه استاد شهيدمطهرى )
فرا گرفت .
سطوح را نزد اساتيدى چون حضرات آيات : مرعشى نجفى و محقق داماد بياموخت .
سـپـس خـارج فـقـه و اصول را در محضر پرفيض حضرات آيات عظام : صدر و حجت كوهكمرى و
بروجردى و فلسفه و عرفان را نزد امام خمينى رضوان اللّه عليه فرا گرفت .
ايشان پس از وفات آيت اللّه العظمى بروجردى به تدريس فقه و اصول و فلسفه و عرفان پرداخت و
دهـهـا تـن از فـضـلاى حـوزه از جمله شهيد سعيد آية اللّه حاج آقا مصطفى خمينى از درس وى
بهره مند شدند.
وى در سـال 1346 ش بـراى تـبـليغ و ارشاد به تهران رفت و مسجدامام حسين راكانون تبليغات
ديـنى خويش قرار داد و در آنجا به تدريس , تبليغ و ارشاد, امامت جماعت , اداره كلاسهاى معارف
دينى , تاليف و پرورش شاگردان پرداخت .
اخلاق , تفسير و فلسفه او نيز محفل گرم دانش پژوهان بود.
اصول اشتغال داشت .
در سال 1356 ش به حوزه علميه قم بازگشت و به خدمات دينى و ترويج مذهب پرداخت .
ادبـيـات عرب و عجم , حكمت و فلسفه , اخلاق و عرفان , مسلط بود و با زبانهاى فرانسه وانگليسى
نيز آشنايى داشت .
تعبد, تهجد, تواضع , صراحت لهجه , شيوايى قلم , جذابيت بيان , تشكيل مى داد.
تاليفات قرآنى :.
1ـ تفسير سوره ى حجرات كه مجموعه درسهاى اخلاقى ايشان مى باشد.
2ـ تفسير سوره يوسف به نام ((حسن يوسف )) نكات اخلاقى و تربيتى .
3ـ محمد فى القرآن .
4ـ المسيح فى القرآن .
5ـ الكليم فى القرآن .
6ـ راه قرآن .
آثار و تاليفات :.
ايـشان در مدت عمر محدود خود, تاليفات متعددى را از خود به يادگار گذاشته اندكه برخى در
ايام حيات مؤلف بزرگوار چندين بار به چاپ رسيده اند كه عناوين برخى ازآنها ذكر مى شود:.
حـسـد, الاجـتـهـاد و التقليد, العدالة فى الفقه , استقامت , دروغ , فلسفه آزاد, الفلسفة العليا, قرآن
شـنـاسـى , بـانـوى كـربلا, راه محمد (2 جلد), راه على , پيشواى شهيدان , زن وآزادى , زيارتنامه
حـضـرت رضـا, سـخنان سران كمونيزم درباره خدا, مرد وفا (زير درختان سدر), نشانه هائى از او,
نـگاهى به آثار فقهى شيخ طوسى (ره ), مقدمه بر نهج الحق و نامه دانشوران كه به دفعات به چاپ
رسيده است .
آثار چاپ نشده :.
1ـ اربعون مسئلة فقهيه .
2ـ تعليقة بر العروة الوثقى .
3ـ الفقه على مذهب اهل البيت (ع ).
4ـ كتاب الصلوة .
5ـ القواعد الثلث : تجاوز, فراغ , حيلوله .
6ـ رساله در مقدمه واجب .
7ـ شبهة العبائيه .
8ـ حـكـم نـجـاسـة الباطن , 9ـ نفايس الاصول (2 جلد), 10ـ حاشيه بر اسفارملاصدرا, 11ـ برهان
صـديـقـيـن بـر حـاشـيه بر منظومه (3 جلد), 12ـ ديوان شعر, 13ـ درست و نادرست , 14ـ خواجه
نصيرالدين طوسى , 15ـ خليفة رسول اللّه (ع )16ـ اسلام ما, 17ـسبد (كشكول ), 18ـ ترجمه رسالة
الحقوق امام سجاد (ع )19ـ الجهاد و الثوره .
وفات او:.
اين مرد بزرگ علم و صفا و و فا در سن 72 سالگى به تاريخ 26 جمادى الاولى1415 مطابق 11 آبان
1373 بدرود حيات گفت و در صحن مطهر حضرت معصومه (ع )پس از تشييع مجلل و عمومى ,
به خاك سپرده شد.
***.
تفسير قطره پيرامون سوره حمد روحانى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن عـالم بارع حجة الاسلام و المسلمين آقاى شيخ هادى روحانى يكى از كاوشگران قرآنى شيعه در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
مؤلف عاليقدر آن كه يكى از مسئولين محترم جمعه و جماعت شهر بابل مى باشدپيرامون سوره ى
مباركه ى حمد تفسيرى دارد كه احتمالا استمرار و ادامه نيز داشته باشد.
اين تفسير در 206 صفحه رقعى از سوى انتشارات مبعث بابل در سال فوق چاپ و نشر يافته است .
مؤلف محترم در پيشگفتار انگيزه ى نگارش خود را اينچنين مى نويسد:.
آفـريدگار جهان در آفرينش انسان مزاياى ويژه اى بدو مبذول داشته و او راموجودى فوق العاده و
ممتاز از پديده هاى ديگر افريد و به قدرت كامله خود در اواستعدادهاى شگرف و حيرت آورى قرار
داد كه اگر اين انسان آن همه استعدادهاى خويش را به مرحله فعليت برساند اعجوبة جهان هستى
محسوب مى شود.
مصداق بيان منسوب به امير المؤمنين (ع ) است كه مى فرمايد:.
((اتزعم انك جرم صغير ـــــو فيك انطوى العالم الاكبر ((189))
.
وانت الكتاب المبين الذى ـــــباحرفه تظهر المضمر)).
اى انـسـان آيـا چـنين مى پندارى كه جثه و عنصرى خرد و ناچيزى و حال آنكه در توجهان بزرگ
گـنـجـانـده شده است و تو آن كتاب روشنگرى هستى كه با هر حرفش شگفتيهاى پنهانى آشكار
مى شود و خداوند درباره ى اين موجود عجيب الخلقه فرمود:.
((عبدى خلقت الاشيا لاجلك و خلقتك لاجلى وهبتك الدنيا بالاحسان و الاخرة بالايمان ((190))
.
اى بنده من همه چيز را براى تو آفريدم ولى تو را براى خودم خلق كرده ام .
تو بخشيده ام و آخرت را به تو دادم به جهت ايمان تو.
از بـراى احـيا استعدادهاى خفته در او و تكامل و رشد او پيامبران و مربيان آسمانى پيوسته و پياپى
گسيل داشت .
و همواره هر يك از آنها كتابى كه حاوى قوانين و مقررات شئون مختلف زندگانى بود نازل فرمود
هـر پـيـامبرى كه از پايگاه ارجمندترى برخوردار بود كتابى كه بر او نازل مى شد نيز كامل تر بود تا
آنـكـه نـوبـت به سيد انبيا و خاتم آنان رسيد به همين جهت حضرت محمد بن عبداللّه (ص ) را به
عـنـوان آخـريـن و بـرترين انبيا و مرسلين مبعوث فرمود و با او كتابى كه آخرين و كاملترين كتب
آسـمـانـى اسـت و عقلها و انديشه ها را واله ومتحير و به شگفتى واداشت يعنى قرآن كريم را نازل
فرمود و همين كتاب را كه در كنارمعجزات انبيا ديگر بزرگترين و جاودانه ترين معجزه الهى است
به آن حضرت اعطافرمود كه تا پايان عمر دنيا اين كتاب زبان گوياى وحى و مويد رسالت همه انبيا
پـيـشـين اعم از انبيا اولوالعزم و غير آنان است و به ويژه برهانى قاطع بر رسالت و نبوت آورنده اش
مـى باشد و اين كتاب يعنى قرآن مجيد كاملترين و حكيمانه ترين رهنمودهاى انسان ساز و احكام و
قوانين سالم زندگانى را براى بشر به ارمغان آورده است و مدعى است كه خود و تمام محتوايش از
جـانـب خالق عالم , تنظيم شده و دست بشر و فكر او رادر تنظيم و سامان دادن آن اندك دخالتى
نيست هر كس اين حقيقت را باور ندارد به پاخيزد همانند آن يا به قدر يك سوره از سوره هاى آن را
بپردازد.
يكهزار و چهارصد و اندى سال از زمان نزولش مى گذرد كسى نتوانست آن را ارائه كند ويا با آن به
مبارزه و هماوردى برخيزد.
قـرآن دريـايـى اسـت عـمـيـق و بـى كران كه كسى قدرت احاطه تام بر معارف و احكام وعقايد و
اخـلاقـيات آن را دارا نيست جز رسول اكرم (ص ) و جانشين به حقش ازاميرالمؤمنين (ع ) و يازده
فـرزنـدان مـعـصومش (ع ) تحدى را توان وقوف كامل برمضامينش نيست و هر كه بخواهد از اين
اقـيـانـوس بى كران و قعر ژرفايش بهره بگيرد و به تفسير آن دست يازد, بايد بر سفينه ى اهل بيت
عـصـمت و طهارت (ع ) درآيد و باراهنمايى راسخان در علم قرآن , از اين درياى بى پايان به ميزان
توان و ظرفيت خود ازلحاظ علوم و معارف , بهره اى نصيب خود سازد.
اين حقير ناچيز با بضاعت اندك بر آن شدم تا با استعانت و امداد غيبى از اين يم ,نمى برگيرم .
مـجـموعه را به ((قطرة )) نام بردار نمودم و از ذات اقدس الهى تمنى دارم كه اين خدمت اندك و
ناچيز را از اين بنده شرمنده بپذيرد.
مـؤلف محترم آنگاه در فصول متعدد, ضمن معرفى روشهاى مقدماتى تفسير, به تفسير آيات سوره
حمد پرداخته است و در 10 فصل آن را به پايان برده است ((191))
.
***.
شرح و تفسير لغات قرآن شريعتمدارى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف آن مـحـقـق ارجـمـنـد آقاى جعفر شريعتمدارى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
اين كتاب كه چاپ اول آن از سوى بنياد پژوهشهاى اسلامى مشهد در 688 صفحه وزيرى به طبع
رسـيـده اسـت پيرامون شرح و تفسير لغات قرآن از ماده ((آب )) تا ماده ((ضيق ))بر اساس تفسير
فارسى نمونه مى باشد.
ايـن كـتاب كاربردهاى هر لغت را در مجلدات مختلف تفسير نمونه گردآورى و براساس آن لغت
شرح و تفسير مى كند ((192))
.
جـلـد نـخـستين آن تا حرف ((ال )) در سال گذشته به چاپ رسيده است به نظر مى رسدمجموع
مجلدات آن به 5 جلد برسد.
***.
رسائل تفسيرى استاد صدر بلاغى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحترم آن سخنور نامى و نويسنده توانا مرحوم سيد صدر الدين بـلاغى يكى از اديبان وارسته و يكى از كاوشگران معارف اسلامى و قرآنى در قرن چهاردهم واوايل
قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
خطيب دانشمند و نويسنده توانا, مرحوم سيد صدرالدين صدر, در يكى ازخاندانهاى اصيل روحانى
در نائين به دنيا آمد.
سامان انجام داد و پس از تكميل تحصيلات اسلامى , به نشر معارف آن پرداخت .
از ايـن عالم سختكوش آثار متعددى به جا مانده است كه از معروف ترين آنها شرح صحيفه سجاديه
(ع ) مى باشد و از آن ميان دو اثر قرآنى به نام هاى ((برهان قرآن )) و ((قصص قرآن )) مى باشد.
محمد غزالى و احمد جاد المولى مى باشد ولى با توجه به تفكر و انديشه شيعى و ولايت تنظيم يافته
است كه كمتر رنگ و روى تسنن را دارد.
صـدر الدين بلاغى كوشش دارد كه تفكر و نظريه هاى اسلامى را از باور داشتهاى تجريدى آن , دور
سـازد و بـه مـتـن واقـعـيات ودگرگونى هاى زمانه بسازد و با رو در رو ساختن بينش اسلامى و
ايـسـم هاى غربى , به ستيز باايدئولوژى هاى وارداتى برخيزد و نظريه هاى اسلامى را جايگزين آراى
سياسى و اجتماعى واقتصادى غرب بنمايد.
نـگـرش نـويـسـنـده بر آنست كه تعاليم قرآن وتفكر و نظريه هاى اسلامى با قاطعيت صد چندان
افزون تر از ايسم هاى وارداتى غرب ,جوابگوى نيازهاى جوامع اسلامى در قلمرو سياسى , اجتماعى ,
اقتصادى مى باشد.
مسلمان شرقى مى بايد با پيرايش ذهن خود از هر نوع ايدئولوژى خارجى , مصمم واميدوار, بى آنكه
احساس كمبود و عقده حقارتى در برابر اروپا و آمريكا احساس نمايد,در بزرگداشت جامعه خود و
جامعه اسلامى و احياى تعاليم قرآن بكوشد.
در قصص قرآن :.
در ايـن كتاب ارزشمند, او اين برنامه را تعقيب مى كند كه قرآن عظيم و گرامى بادانش گرانبار
راهـبـرى هـاى انسانى و خردمندانه خود كه پشت به فلسفه عظيم از اخلاق بشرى دارد, آكنده از
قـصه هاى زيبا و آگاهنده مى باشد, و قصه ى يوسف كه شايد نخستين قصه ى قرآن كريم مى باشد,
سـرشـار از عـلـوم و مـعارف نظرى و هوشمندانه اى است كه بازمينه ى گسترده از طرز برخورد
سـيـاسـت , اصـول زنـدگـى و حـتـى عـلم خواب گزارى , علم فقه و علم فراست دارد و از نظر
قصه پردازى در اوج پيرايش قصه قرار دارد.
قصص قرآن كه بى شك بخشى از پربهاترين ادبيات اخلاقى ادب عرب مى باشد,آموزش هاى لازم را
به جوانان مى آموزد.
قصص قرآن با ترجمه فاخر و بلند خود و چشم داشتى از روش و محتواى كتاب قصص القرآن احمد
جاد المولى مصرى , با پيرايش و ويرايش غنى و ارزشمند از مترجم امامى و شيعى تنظيم شده است .
موجود در قرآن را مورد تفسير, تشريح قرار داده است .
داراى سه اثر قرآنى ارزشمندى مى باشد.
1ـ قصص قرآن كه شرح آن گذشت .
2ـ برهان قرآن ترجمه كتاب محمد غزالى در ستيز بامكاتب كمونيستى و ماديگرى .
3ـ فرهنگ اعلام قرآن در مقام معرفى افراد,اماكن , و جايگاه هايى كه در قرآن مجيد آمده است .
قـابـل ذكر است كتاب قصص قرآن و برهان قرآن , تا كنون در دهها هزار تيراژ, بارهاو بارها تجديد
چاپ گرديده است .
***.
امر به معروف و نهى از منكر مسعودى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد,
شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث
تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ
اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به
مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر
بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو
اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
(چـاپ 1414 هـ ق ) .
مـؤلـف آن حـجة الاسلام و المسلمين آية اللّه استاد محمد مهدى آصفى يكى ازفـضلا و مدرسين عاليقدر حوزه علميه قم و يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و
اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
1ـ فى رحاب القرآن :.
نـخستين اثر قرآنى او ((فى رحاب القرآن )) شامل مباحث و بررسى هاى قرآنى به صورت موضوعى
مى باشد كه تاكنون 6 جلد از آن به چاپ رسيده است و بقيه نيز دردست نشر مى باشد.
اسـتـاد آصـفـى علاوه بر تفسير فوق , به صورت مستقل به شرح و تفسير برخى ازسوره هاى قرآنى
مـانـنـد سـوره انفال الوعى القرآنى پرداخته اند كه در سال 1411 ه ق ازسوى انتشارات دارالقرآن
الكريم آية اللّه العظمى گلپايگانى به چاپ رسيده است .
2ـ تفسير آيه تطهير.
در مـورد آيـه تـطـهـير مفسران و كاوشگران معارف قرآنى اماميه تحقيقات وسيع و دامنه دارى را
تاكنون انجام داده اند.
عميق ترين و سليس ترين آنها مى باشد.
نخستين بار توسط دار القرآن كريم قم به سال 1411 ه.
و نشر يافته است .
چاپ گرديده است ((183))
.
3ـ تفسير سوره انفال :.
پـيـرامـون خمس و انفال و غنائم جنگى مى باشد با توجه به تخصص معظم له درمسائل اقتصادى ,
كتاب پربار و مفيدى خواهد بود.
4ـ تفسير آية الكنز:.
پيرامون تراكم ثروت و انباشته نمودن آن .
آثار و تاليفات :.
از ايشان تاكنون علاوه بر مقالات متعدد كتاب هايى به طبع رسيده كه از جمله عبارتند از:.
الـمـدخـل الى التشريع الاسلامى , الامامة فى التشريع الاسلامى , النظام المالى وتداول الثورة فى
الاسـلام , العلاقة الزوجيه فى القرآن , ملكية الارض , اثر العلوم التجربيه فى الايمان باللّه , الاجتهاد و
التقليد و شئون الفقيه , السلام فى الاسلام , دورالدين في حياة الانسان , دروس من الثورة الاسلاميه
فـى ايـران (سـه جـلـد), ساعات الفراغ , مدرسة النجف و تطور الحركة الفكرية فيها, قاعدة الالزام ,
الـمـدخـل الـى الامامة , المحقق الحلى , تاريخ الفقه الشيعى , المسائل الفقهيه , حقيقة الحريه , من
حـديـث الدعوة و الدعاة , الحب الالهى فى ادعية اهل البيت , وارث الانبيا, الهوى , الثروات الطبيعه
قبل الانتاج , معالم التشريع الاسلامى .
نـگـارنـده بـا استاد بزرگوار ساليان طولانى است كه مراوده و رفت و آمد دارد و ازفضل و علم و
اخلاق او بهره ى فراوان برده است .
طـبـقـات مـفسران ملاحظه فرموده ايد خداوند متعال گامهاى او را در پيمودن راههاى علمى و
ايـمـانـى اسـتـوارتر فرمايد و توفيقات تكميل تفسير كامل سوره ها و آيات را كه مدتى است شروع
فرموده اند به ايشان و مشتاقان عنايت فرمايد ((184))
.
بيوگرافى ايشان :.
ايـشـان در سـال 1316 شـمـسـى در نجف اشرف به دنيا آمد و در همان جا به تحصيل علوم دينى
پرداخت .
لنكرانى و ملاصدرا بادكوبى استفاده برده و خارج فقه و اصول را خدمت حضرات آيات عظام : سيد
مـحسن حكيم , امام خمينى , سيد ابوالقاسم خوئى , ميرزا باقر زنجانى , شيخ حسين حلى , و ديگران
تلمذ كرد.
ايـشـان هـمـزمان با اشتغالات حوزوى به تحصيلات جديد نيز پرداخته و موفق به اخذ درجه فوق
ليسانس در رشته علوم اسلامى از دانشگاه بغداد شده است .
از پيروزى انقلاب اسلامى نماينده ى مراجع تقليد در كويت بوده و هم اكنون نيز در قم به كارهاى
علمى و تحقيقى و اجتماعى مشغول مى باشد.
***.
تفاسير آية اللّه العظمى سبزوارى .
(مـتـوفـى 1414 هـ ق ) .
مـؤلـف ارزشـمند آن زعيم عاليقدر و مرجع تقليد بزرگوار شيعه , آية اللّه العظمى سيدعبدالاعلى حسينى سبزوارى يكى از اعلام فقهى قرن چهاردهم و اوائل قرن پانزدهم
هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
فقيه بزرگوار در ذيحجه 1328 يا 1329 دربيت تقوى و دانش ديده به جهان گشود پدرش مرحوم
حـجـة الاسلام و المسلمين سيد عليرضا سبزوارى يكى از علماى مشهور به زهدو تقوا و عمويش
مـرحوم آية اللّه سيد عبدالللّه برهان صاحب كتاب ((اللطمة على منكرى العصمة ) (ذريعه ج 18 ص
325) بود او در نجف اشرف از محضر بزرگانى چون آيات :اصفهانى , عراقى , كمپانى حاضر و مبانى
فـقـهـى و اصولى را تكميل نمود همزمان دردروس آية اللّه علامه شيخ محمد جواد بلاغى صاحب
تـفسير ((آلا الرحمن )) علوم قرآنى , كلام و مناظره را فرا گرفت و از محضر آية اللّه آقا سيد حسين
حـكـيـم بـادكوبه اى حكمت و فلسفه را آموخت و در اثر تلاش فوق العاده اى خويش موفق به اخذ
اجازات روايتى و اجتهادى از محاضر آيات : شيخ عباس قمى , شيخ عبداللّه مامقانى , حاج شيخ على
اكبر نهاوندى گرديد.
ايـشـان حـافـظ قرآن بودند و هفته اى يك بار قرآن ختم مى نمودند به نمازهاى نافله دعاهاـ اذكار
اهـمـيـت فـوق الـعاده مى دادند از پيروزى انقلاب اسلامى ايران با رهبرى انقلاب كمال حمايت و
پشتيبانى را داشتند.
از ايشان دو اثر قرآنى به جا مانده است :.
1ـ تفسير مواهب الرحمان فى تفسير القرآن .
2ـ حواشى بر تفسير صافى ملا محسن فيض كاشانى .
مـرحـوم سبزوارى كه در مدت محدود عمر خود پس از درگذشت آية اللّه العظمى خوئى زعامت
حـوزه هـاى عـلميه شيعه را بر عهده داشت علاوه بر كتاب هاى فقهى وتاليفات ارزشمند روائى و
فـلسفى به تفسير قرآن مجيد اهتمام داشتند و تفسيرى دربيست مجلد كه شامل مباحث اخلاقى ,
تـربـيـتـى , ادبـى , فقهى , عرفانى و فلسفى قرآن مجيدمى باشد پرداخته اند و اين تفسير غير از آن
تعليقات مبسوطى است كه بر تفسير شريف صافى تاليف ملا محسن فيض كاشانى داشته اند از اين
تفسير شريف تاكنون 12 مجلدانتشار يافته است .
آثار و تاليفات :.
از او تاليفات متعددى در عرصه ى فقه , تفسير, به جا مانده است از آن ميان تفسيرمواهب الرحمن
(20 مـجلد) مهذب الاحكام فى بيان الحلال والحرام (30 مجلد) اين كتاب يك دوره فقه استدلالى
كـامل بر محور شرح ((العروة الوثقى )) مى باشد ـ جامع الاحكام الشرعيه ـ افاضة البارى فى نقد ما
قـالـه الـسبزوارى و رسالات فقهى پيرامون ـ ربا ـعدالت ـ ريا در عبادت , اموال حكومت , مناصب
حكومت ـ حاشيه بر بحار الانوار وحاشيه بر اسفار مى باشد.
وفات او:.
ايشان در 83 سالگى در 27 صفر 1414 در نجف اشرف درگذشت ((185))
.
***.
كارهاى قرآنى عبدالعلى بازرگان .
(چـاپ 1414 هـ ق ) .
مـؤلـف آن آقـاى عـبدالعلى بازرگان يكى از نويسندگان پركار و تلاش گر معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
آقـاى مهندس عبدالعلى بازرگان به پيروى از خط مشى قرآنى مرحوم پدر مدتى است به كارهاى
قرآنى اشتغال دارند.
1ـ نظم قرآن :.
كـتاب نظم قرآن او, كارى نو و ابتكارى جديد و يك روش مزجى در زمينه علوم قرآنى و تفسير آن
مى باشد از اين كتاب تاكنون چهار جلد انتشار يافته است تا پايان قرآن تهيه و تنظيم شده است .
ايـن كتاب در سال 1474 هجرى قمرى توسط انتشارات قلم تهران جلد اول در390 صفحه و جلد
دوم در 416 صفحه به چاپ رسيده است .
نگارنده گرچه موفق به مطالعه ى تمام قسمتهاى آن نشده است ولى از فهرست مطالب و نحوه ى
آغازين آن كاملا وقوف پيدا كرده است در تاليف آن رنج فراوان كشيده شده است .
2ـ الاسما الحسنى :.
يكى ديگر از آثار ايشان كتاب ((الاسما الحسنى در قرآن كريم )) مى باشد.
اثر قرآنى , پيرامون اسما اللّه الحسنى تحقيق و بررسى جامعى , انجام داده است .
كتاب توسط شركت انتشار تهران به فارسى به چاپ رسيده است ((186))
.
خداوند متعال بر توفيقات مؤلف در راه نشر و نظم علمى و عملى قرآن , عنايت فرمايد!.
***.
تفاسير تصويرى بى آزارشيرازى .
(چـاپ 1415 هـ ق ) .
تـرجـمـه تـصـويـرى و تـفـسيرى آهنگين , شامل ترجمه و تفسير كوتاهى از سوره هاى فاتحة الكتاب و توحيد همراه با تصاوير و اشعارى است كه براى آشنايى نسل جوان باقرآن
سـودمـنـد و كارآمد است جلد اول اين كتاب در سال 1413 ش در تهران توسط دفترنشر فرهنگ
اسلامى در قطع وزيرى به طبع رسيده است ((187))
.
الـبـتـه تـفاسير تصويرى ايشان محدود و منحصر به دو سوره فوق نيست , بلكه پيرامون تعدادى از
سوره هاى مباركات انجام داده اند.
وى هـمـچـنـيـن در تـاليف تفسير كاشف با محقق توانا جناب سيد محمد باقر حجتى بارفروشى
همكارى و شركت دارد كه شرح آن گذشت .
***.
تفسير آية اللّه سيد رضا صدر.
(مـتوفى 1415 ه ق ) .
مؤلف آن , عالم بزرگوار دانشمند محقق آية اللّه سيدرضا صدر, يكى از اعلام فقهى و تفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
فـقـيـه معظم و دانشمند محترم حضرت آية اللّه آقاى حاج سيد رضا صدر از علماى مشهورقم , از
خاندانى برخاست كه قرنهاى متمادى مرجعيت علمى شيعه را بر عهده داشتند.
سـعـيـد (نـوه دخـتـرى آيـت اللّه الـعـظمى حاج آقاحسين قمى , فرزند مرحوم آيت اللّه العظمى
سـيـدصـدرالـدين صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيداسماعيل صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيد
صـدرالـديـن عاملى اصفهانى (داماد آيت اللّه العظمى شيخ جعفر كاشف الغطا) و برادر امام موسى
صـدر بود و حضرات آيات عظام : سيد حسن صدر, سيد عبدالحسين شرف الدين و سيد محمدباقر
صدر نيز از اين شجره طيبه مى باشند.
او در 29 رمضان سال 1339 ق (1300 شمسى ) در مهد علم و تقوا و فضيلت ,مشهد مقدس , ديده به
جهان گشود.
بزرگوارش پشت سر نهاد, مقدمات و ادبيات را در مشهد مقدس (به همراه استاد شهيدمطهرى )
فرا گرفت .
سطوح را نزد اساتيدى چون حضرات آيات : مرعشى نجفى و محقق داماد بياموخت .
سـپـس خـارج فـقـه و اصول را در محضر پرفيض حضرات آيات عظام : صدر و حجت كوهكمرى و
بروجردى و فلسفه و عرفان را نزد امام خمينى رضوان اللّه عليه فرا گرفت .
ايشان پس از وفات آيت اللّه العظمى بروجردى به تدريس فقه و اصول و فلسفه و عرفان پرداخت و
دهـهـا تـن از فـضـلاى حـوزه از جمله شهيد سعيد آية اللّه حاج آقا مصطفى خمينى از درس وى
بهره مند شدند.
وى در سـال 1346 ش بـراى تـبـليغ و ارشاد به تهران رفت و مسجدامام حسين راكانون تبليغات
ديـنى خويش قرار داد و در آنجا به تدريس , تبليغ و ارشاد, امامت جماعت , اداره كلاسهاى معارف
دينى , تاليف و پرورش شاگردان پرداخت .
اخلاق , تفسير و فلسفه او نيز محفل گرم دانش پژوهان بود.
اصول اشتغال داشت .
در سال 1356 ش به حوزه علميه قم بازگشت و به خدمات دينى و ترويج مذهب پرداخت .
ادبـيـات عرب و عجم , حكمت و فلسفه , اخلاق و عرفان , مسلط بود و با زبانهاى فرانسه وانگليسى
نيز آشنايى داشت .
تعبد, تهجد, تواضع , صراحت لهجه , شيوايى قلم , جذابيت بيان , تشكيل مى داد.
تاليفات قرآنى :.
1ـ تفسير سوره ى حجرات كه مجموعه درسهاى اخلاقى ايشان مى باشد.
2ـ تفسير سوره يوسف به نام ((حسن يوسف )) نكات اخلاقى و تربيتى .
3ـ محمد فى القرآن .
4ـ المسيح فى القرآن .
5ـ الكليم فى القرآن .
6ـ راه قرآن .
آثار و تاليفات :.
ايـشان در مدت عمر محدود خود, تاليفات متعددى را از خود به يادگار گذاشته اندكه برخى در
ايام حيات مؤلف بزرگوار چندين بار به چاپ رسيده اند كه عناوين برخى ازآنها ذكر مى شود:.
حـسـد, الاجـتـهـاد و التقليد, العدالة فى الفقه , استقامت , دروغ , فلسفه آزاد, الفلسفة العليا, قرآن
شـنـاسـى , بـانـوى كـربلا, راه محمد (2 جلد), راه على , پيشواى شهيدان , زن وآزادى , زيارتنامه
حـضـرت رضـا, سـخنان سران كمونيزم درباره خدا, مرد وفا (زير درختان سدر), نشانه هائى از او,
نـگاهى به آثار فقهى شيخ طوسى (ره ), مقدمه بر نهج الحق و نامه دانشوران كه به دفعات به چاپ
رسيده است .
آثار چاپ نشده :.
1ـ اربعون مسئلة فقهيه .
2ـ تعليقة بر العروة الوثقى .
3ـ الفقه على مذهب اهل البيت (ع ).
4ـ كتاب الصلوة .
5ـ القواعد الثلث : تجاوز, فراغ , حيلوله .
6ـ رساله در مقدمه واجب .
7ـ شبهة العبائيه .
8ـ حـكـم نـجـاسـة الباطن , 9ـ نفايس الاصول (2 جلد), 10ـ حاشيه بر اسفارملاصدرا, 11ـ برهان
صـديـقـيـن بـر حـاشـيه بر منظومه (3 جلد), 12ـ ديوان شعر, 13ـ درست و نادرست , 14ـ خواجه
نصيرالدين طوسى , 15ـ خليفة رسول اللّه (ع )16ـ اسلام ما, 17ـسبد (كشكول ), 18ـ ترجمه رسالة
الحقوق امام سجاد (ع )19ـ الجهاد و الثوره .
وفات او:.
اين مرد بزرگ علم و صفا و و فا در سن 72 سالگى به تاريخ 26 جمادى الاولى1415 مطابق 11 آبان
1373 بدرود حيات گفت و در صحن مطهر حضرت معصومه (ع )پس از تشييع مجلل و عمومى ,
به خاك سپرده شد.
***.
تفسير قطره پيرامون سوره حمد روحانى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن عـالم بارع حجة الاسلام و المسلمين آقاى شيخ هادى روحانى يكى از كاوشگران قرآنى شيعه در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
مؤلف عاليقدر آن كه يكى از مسئولين محترم جمعه و جماعت شهر بابل مى باشدپيرامون سوره ى
مباركه ى حمد تفسيرى دارد كه احتمالا استمرار و ادامه نيز داشته باشد.
اين تفسير در 206 صفحه رقعى از سوى انتشارات مبعث بابل در سال فوق چاپ و نشر يافته است .
مؤلف محترم در پيشگفتار انگيزه ى نگارش خود را اينچنين مى نويسد:.
آفـريدگار جهان در آفرينش انسان مزاياى ويژه اى بدو مبذول داشته و او راموجودى فوق العاده و
ممتاز از پديده هاى ديگر افريد و به قدرت كامله خود در اواستعدادهاى شگرف و حيرت آورى قرار
داد كه اگر اين انسان آن همه استعدادهاى خويش را به مرحله فعليت برساند اعجوبة جهان هستى
محسوب مى شود.
مصداق بيان منسوب به امير المؤمنين (ع ) است كه مى فرمايد:.
((اتزعم انك جرم صغير ـــــو فيك انطوى العالم الاكبر ((189))
.
وانت الكتاب المبين الذى ـــــباحرفه تظهر المضمر)).
اى انـسـان آيـا چـنين مى پندارى كه جثه و عنصرى خرد و ناچيزى و حال آنكه در توجهان بزرگ
گـنـجـانـده شده است و تو آن كتاب روشنگرى هستى كه با هر حرفش شگفتيهاى پنهانى آشكار
مى شود و خداوند درباره ى اين موجود عجيب الخلقه فرمود:.
((عبدى خلقت الاشيا لاجلك و خلقتك لاجلى وهبتك الدنيا بالاحسان و الاخرة بالايمان ((190))
.
اى بنده من همه چيز را براى تو آفريدم ولى تو را براى خودم خلق كرده ام .
تو بخشيده ام و آخرت را به تو دادم به جهت ايمان تو.
از بـراى احـيا استعدادهاى خفته در او و تكامل و رشد او پيامبران و مربيان آسمانى پيوسته و پياپى
گسيل داشت .
و همواره هر يك از آنها كتابى كه حاوى قوانين و مقررات شئون مختلف زندگانى بود نازل فرمود
هـر پـيـامبرى كه از پايگاه ارجمندترى برخوردار بود كتابى كه بر او نازل مى شد نيز كامل تر بود تا
آنـكـه نـوبـت به سيد انبيا و خاتم آنان رسيد به همين جهت حضرت محمد بن عبداللّه (ص ) را به
عـنـوان آخـريـن و بـرترين انبيا و مرسلين مبعوث فرمود و با او كتابى كه آخرين و كاملترين كتب
آسـمـانـى اسـت و عقلها و انديشه ها را واله ومتحير و به شگفتى واداشت يعنى قرآن كريم را نازل
فرمود و همين كتاب را كه در كنارمعجزات انبيا ديگر بزرگترين و جاودانه ترين معجزه الهى است
به آن حضرت اعطافرمود كه تا پايان عمر دنيا اين كتاب زبان گوياى وحى و مويد رسالت همه انبيا
پـيـشـين اعم از انبيا اولوالعزم و غير آنان است و به ويژه برهانى قاطع بر رسالت و نبوت آورنده اش
مـى باشد و اين كتاب يعنى قرآن مجيد كاملترين و حكيمانه ترين رهنمودهاى انسان ساز و احكام و
قوانين سالم زندگانى را براى بشر به ارمغان آورده است و مدعى است كه خود و تمام محتوايش از
جـانـب خالق عالم , تنظيم شده و دست بشر و فكر او رادر تنظيم و سامان دادن آن اندك دخالتى
نيست هر كس اين حقيقت را باور ندارد به پاخيزد همانند آن يا به قدر يك سوره از سوره هاى آن را
بپردازد.
يكهزار و چهارصد و اندى سال از زمان نزولش مى گذرد كسى نتوانست آن را ارائه كند ويا با آن به
مبارزه و هماوردى برخيزد.
قـرآن دريـايـى اسـت عـمـيـق و بـى كران كه كسى قدرت احاطه تام بر معارف و احكام وعقايد و
اخـلاقـيات آن را دارا نيست جز رسول اكرم (ص ) و جانشين به حقش ازاميرالمؤمنين (ع ) و يازده
فـرزنـدان مـعـصومش (ع ) تحدى را توان وقوف كامل برمضامينش نيست و هر كه بخواهد از اين
اقـيـانـوس بى كران و قعر ژرفايش بهره بگيرد و به تفسير آن دست يازد, بايد بر سفينه ى اهل بيت
عـصـمت و طهارت (ع ) درآيد و باراهنمايى راسخان در علم قرآن , از اين درياى بى پايان به ميزان
توان و ظرفيت خود ازلحاظ علوم و معارف , بهره اى نصيب خود سازد.
اين حقير ناچيز با بضاعت اندك بر آن شدم تا با استعانت و امداد غيبى از اين يم ,نمى برگيرم .
مـجـموعه را به ((قطرة )) نام بردار نمودم و از ذات اقدس الهى تمنى دارم كه اين خدمت اندك و
ناچيز را از اين بنده شرمنده بپذيرد.
مـؤلف محترم آنگاه در فصول متعدد, ضمن معرفى روشهاى مقدماتى تفسير, به تفسير آيات سوره
حمد پرداخته است و در 10 فصل آن را به پايان برده است ((191))
.
***.
شرح و تفسير لغات قرآن شريعتمدارى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف آن مـحـقـق ارجـمـنـد آقاى جعفر شريعتمدارى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
اين كتاب كه چاپ اول آن از سوى بنياد پژوهشهاى اسلامى مشهد در 688 صفحه وزيرى به طبع
رسـيـده اسـت پيرامون شرح و تفسير لغات قرآن از ماده ((آب )) تا ماده ((ضيق ))بر اساس تفسير
فارسى نمونه مى باشد.
ايـن كـتاب كاربردهاى هر لغت را در مجلدات مختلف تفسير نمونه گردآورى و براساس آن لغت
شرح و تفسير مى كند ((192))
.
جـلـد نـخـستين آن تا حرف ((ال )) در سال گذشته به چاپ رسيده است به نظر مى رسدمجموع
مجلدات آن به 5 جلد برسد.
***.
رسائل تفسيرى استاد صدر بلاغى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحترم آن سخنور نامى و نويسنده توانا مرحوم سيد صدر الدين بـلاغى يكى از اديبان وارسته و يكى از كاوشگران معارف اسلامى و قرآنى در قرن چهاردهم واوايل
قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
خطيب دانشمند و نويسنده توانا, مرحوم سيد صدرالدين صدر, در يكى ازخاندانهاى اصيل روحانى
در نائين به دنيا آمد.
سامان انجام داد و پس از تكميل تحصيلات اسلامى , به نشر معارف آن پرداخت .
از ايـن عالم سختكوش آثار متعددى به جا مانده است كه از معروف ترين آنها شرح صحيفه سجاديه
(ع ) مى باشد و از آن ميان دو اثر قرآنى به نام هاى ((برهان قرآن )) و ((قصص قرآن )) مى باشد.
محمد غزالى و احمد جاد المولى مى باشد ولى با توجه به تفكر و انديشه شيعى و ولايت تنظيم يافته
است كه كمتر رنگ و روى تسنن را دارد.
صـدر الدين بلاغى كوشش دارد كه تفكر و نظريه هاى اسلامى را از باور داشتهاى تجريدى آن , دور
سـازد و بـه مـتـن واقـعـيات ودگرگونى هاى زمانه بسازد و با رو در رو ساختن بينش اسلامى و
ايـسـم هاى غربى , به ستيز باايدئولوژى هاى وارداتى برخيزد و نظريه هاى اسلامى را جايگزين آراى
سياسى و اجتماعى واقتصادى غرب بنمايد.
نـگـرش نـويـسـنـده بر آنست كه تعاليم قرآن وتفكر و نظريه هاى اسلامى با قاطعيت صد چندان
افزون تر از ايسم هاى وارداتى غرب ,جوابگوى نيازهاى جوامع اسلامى در قلمرو سياسى , اجتماعى ,
اقتصادى مى باشد.
مسلمان شرقى مى بايد با پيرايش ذهن خود از هر نوع ايدئولوژى خارجى , مصمم واميدوار, بى آنكه
احساس كمبود و عقده حقارتى در برابر اروپا و آمريكا احساس نمايد,در بزرگداشت جامعه خود و
جامعه اسلامى و احياى تعاليم قرآن بكوشد.
در قصص قرآن :.
در ايـن كتاب ارزشمند, او اين برنامه را تعقيب مى كند كه قرآن عظيم و گرامى بادانش گرانبار
راهـبـرى هـاى انسانى و خردمندانه خود كه پشت به فلسفه عظيم از اخلاق بشرى دارد, آكنده از
قـصه هاى زيبا و آگاهنده مى باشد, و قصه ى يوسف كه شايد نخستين قصه ى قرآن كريم مى باشد,
سـرشـار از عـلـوم و مـعارف نظرى و هوشمندانه اى است كه بازمينه ى گسترده از طرز برخورد
سـيـاسـت , اصـول زنـدگـى و حـتـى عـلم خواب گزارى , علم فقه و علم فراست دارد و از نظر
قصه پردازى در اوج پيرايش قصه قرار دارد.
قصص قرآن كه بى شك بخشى از پربهاترين ادبيات اخلاقى ادب عرب مى باشد,آموزش هاى لازم را
به جوانان مى آموزد.
قصص قرآن با ترجمه فاخر و بلند خود و چشم داشتى از روش و محتواى كتاب قصص القرآن احمد
جاد المولى مصرى , با پيرايش و ويرايش غنى و ارزشمند از مترجم امامى و شيعى تنظيم شده است .
موجود در قرآن را مورد تفسير, تشريح قرار داده است .
داراى سه اثر قرآنى ارزشمندى مى باشد.
1ـ قصص قرآن كه شرح آن گذشت .
2ـ برهان قرآن ترجمه كتاب محمد غزالى در ستيز بامكاتب كمونيستى و ماديگرى .
3ـ فرهنگ اعلام قرآن در مقام معرفى افراد,اماكن , و جايگاه هايى كه در قرآن مجيد آمده است .
قـابـل ذكر است كتاب قصص قرآن و برهان قرآن , تا كنون در دهها هزار تيراژ, بارهاو بارها تجديد
چاپ گرديده است .
***.
امر به معروف و نهى از منكر مسعودى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد,
شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث
تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ
اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به
مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر
بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو
اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
3ـ تفسير سوره انفال :.
پـيـرامـون خمس و انفال و غنائم جنگى مى باشد با توجه به تخصص معظم له درمسائل اقتصادى , كتاب پربار و مفيدى خواهد بود.
4ـ تفسير آية الكنز:.
پيرامون تراكم ثروت و انباشته نمودن آن .
آثار و تاليفات :.
از ايشان تاكنون علاوه بر مقالات متعدد كتاب هايى به طبع رسيده كه از جمله عبارتند از:.
الـمـدخـل الى التشريع الاسلامى , الامامة فى التشريع الاسلامى , النظام المالى وتداول الثورة فى الاسـلام , العلاقة الزوجيه فى القرآن , ملكية الارض , اثر العلوم التجربيه فى الايمان باللّه , الاجتهاد و التقليد و شئون الفقيه , السلام فى الاسلام , دورالدين في حياة الانسان , دروس من الثورة الاسلاميه فـى ايـران (سـه جـلـد), ساعات الفراغ , مدرسة النجف و تطور الحركة الفكرية فيها, قاعدة الالزام , الـمـدخـل الـى الامامة , المحقق الحلى , تاريخ الفقه الشيعى , المسائل الفقهيه , حقيقة الحريه , من حـديـث الدعوة و الدعاة , الحب الالهى فى ادعية اهل البيت , وارث الانبيا, الهوى , الثروات الطبيعه قبل الانتاج , معالم التشريع الاسلامى .
نـگـارنـده بـا استاد بزرگوار ساليان طولانى است كه مراوده و رفت و آمد دارد و ازفضل و علم و اخلاق او بهره ى فراوان برده است .
طـبـقـات مـفسران ملاحظه فرموده ايد خداوند متعال گامهاى او را در پيمودن راههاى علمى و ايـمـانـى اسـتـوارتر فرمايد و توفيقات تكميل تفسير كامل سوره ها و آيات را كه مدتى است شروع فرموده اند به ايشان و مشتاقان عنايت فرمايد ((184))
.
بيوگرافى ايشان :.
ايـشـان در سـال 1316 شـمـسـى در نجف اشرف به دنيا آمد و در همان جا به تحصيل علوم دينى
پرداخت .
لنكرانى و ملاصدرا بادكوبى استفاده برده و خارج فقه و اصول را خدمت حضرات آيات عظام : سيد
مـحسن حكيم , امام خمينى , سيد ابوالقاسم خوئى , ميرزا باقر زنجانى , شيخ حسين حلى , و ديگران
تلمذ كرد.
ايـشـان هـمـزمان با اشتغالات حوزوى به تحصيلات جديد نيز پرداخته و موفق به اخذ درجه فوق
ليسانس در رشته علوم اسلامى از دانشگاه بغداد شده است .
از پيروزى انقلاب اسلامى نماينده ى مراجع تقليد در كويت بوده و هم اكنون نيز در قم به كارهاى
علمى و تحقيقى و اجتماعى مشغول مى باشد.
***.
تفاسير آية اللّه العظمى سبزوارى .
(مـتـوفـى 1414 هـ ق ) .
مـؤلـف ارزشـمند آن زعيم عاليقدر و مرجع تقليد بزرگوار شيعه , آية اللّه العظمى سيدعبدالاعلى حسينى سبزوارى يكى از اعلام فقهى قرن چهاردهم و اوائل قرن پانزدهم
هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
فقيه بزرگوار در ذيحجه 1328 يا 1329 دربيت تقوى و دانش ديده به جهان گشود پدرش مرحوم
حـجـة الاسلام و المسلمين سيد عليرضا سبزوارى يكى از علماى مشهور به زهدو تقوا و عمويش
مـرحوم آية اللّه سيد عبدالللّه برهان صاحب كتاب ((اللطمة على منكرى العصمة ) (ذريعه ج 18 ص
325) بود او در نجف اشرف از محضر بزرگانى چون آيات :اصفهانى , عراقى , كمپانى حاضر و مبانى
فـقـهـى و اصولى را تكميل نمود همزمان دردروس آية اللّه علامه شيخ محمد جواد بلاغى صاحب
تـفسير ((آلا الرحمن )) علوم قرآنى , كلام و مناظره را فرا گرفت و از محضر آية اللّه آقا سيد حسين
حـكـيـم بـادكوبه اى حكمت و فلسفه را آموخت و در اثر تلاش فوق العاده اى خويش موفق به اخذ
اجازات روايتى و اجتهادى از محاضر آيات : شيخ عباس قمى , شيخ عبداللّه مامقانى , حاج شيخ على
اكبر نهاوندى گرديد.
ايـشـان حـافـظ قرآن بودند و هفته اى يك بار قرآن ختم مى نمودند به نمازهاى نافله دعاهاـ اذكار
اهـمـيـت فـوق الـعاده مى دادند از پيروزى انقلاب اسلامى ايران با رهبرى انقلاب كمال حمايت و
پشتيبانى را داشتند.
از ايشان دو اثر قرآنى به جا مانده است :.
1ـ تفسير مواهب الرحمان فى تفسير القرآن .
2ـ حواشى بر تفسير صافى ملا محسن فيض كاشانى .
مـرحـوم سبزوارى كه در مدت محدود عمر خود پس از درگذشت آية اللّه العظمى خوئى زعامت
حـوزه هـاى عـلميه شيعه را بر عهده داشت علاوه بر كتاب هاى فقهى وتاليفات ارزشمند روائى و
فـلسفى به تفسير قرآن مجيد اهتمام داشتند و تفسيرى دربيست مجلد كه شامل مباحث اخلاقى ,
تـربـيـتـى , ادبـى , فقهى , عرفانى و فلسفى قرآن مجيدمى باشد پرداخته اند و اين تفسير غير از آن
تعليقات مبسوطى است كه بر تفسير شريف صافى تاليف ملا محسن فيض كاشانى داشته اند از اين
تفسير شريف تاكنون 12 مجلدانتشار يافته است .
آثار و تاليفات :.
از او تاليفات متعددى در عرصه ى فقه , تفسير, به جا مانده است از آن ميان تفسيرمواهب الرحمن
(20 مـجلد) مهذب الاحكام فى بيان الحلال والحرام (30 مجلد) اين كتاب يك دوره فقه استدلالى
كـامل بر محور شرح ((العروة الوثقى )) مى باشد ـ جامع الاحكام الشرعيه ـ افاضة البارى فى نقد ما
قـالـه الـسبزوارى و رسالات فقهى پيرامون ـ ربا ـعدالت ـ ريا در عبادت , اموال حكومت , مناصب
حكومت ـ حاشيه بر بحار الانوار وحاشيه بر اسفار مى باشد.
وفات او:.
ايشان در 83 سالگى در 27 صفر 1414 در نجف اشرف درگذشت ((185))
.
***.
كارهاى قرآنى عبدالعلى بازرگان .
(چـاپ 1414 هـ ق ) .
مـؤلـف آن آقـاى عـبدالعلى بازرگان يكى از نويسندگان پركار و تلاش گر معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
آقـاى مهندس عبدالعلى بازرگان به پيروى از خط مشى قرآنى مرحوم پدر مدتى است به كارهاى
قرآنى اشتغال دارند.
1ـ نظم قرآن :.
كـتاب نظم قرآن او, كارى نو و ابتكارى جديد و يك روش مزجى در زمينه علوم قرآنى و تفسير آن
مى باشد از اين كتاب تاكنون چهار جلد انتشار يافته است تا پايان قرآن تهيه و تنظيم شده است .
ايـن كتاب در سال 1474 هجرى قمرى توسط انتشارات قلم تهران جلد اول در390 صفحه و جلد
دوم در 416 صفحه به چاپ رسيده است .
نگارنده گرچه موفق به مطالعه ى تمام قسمتهاى آن نشده است ولى از فهرست مطالب و نحوه ى
آغازين آن كاملا وقوف پيدا كرده است در تاليف آن رنج فراوان كشيده شده است .
2ـ الاسما الحسنى :.
يكى ديگر از آثار ايشان كتاب ((الاسما الحسنى در قرآن كريم )) مى باشد.
اثر قرآنى , پيرامون اسما اللّه الحسنى تحقيق و بررسى جامعى , انجام داده است .
كتاب توسط شركت انتشار تهران به فارسى به چاپ رسيده است ((186))
.
خداوند متعال بر توفيقات مؤلف در راه نشر و نظم علمى و عملى قرآن , عنايت فرمايد!.
***.
تفاسير تصويرى بى آزارشيرازى .
(چـاپ 1415 هـ ق ) .
تـرجـمـه تـصـويـرى و تـفـسيرى آهنگين , شامل ترجمه و تفسير كوتاهى از سوره هاى فاتحة الكتاب و توحيد همراه با تصاوير و اشعارى است كه براى آشنايى نسل جوان باقرآن
سـودمـنـد و كارآمد است جلد اول اين كتاب در سال 1413 ش در تهران توسط دفترنشر فرهنگ
اسلامى در قطع وزيرى به طبع رسيده است ((187))
.
الـبـتـه تـفاسير تصويرى ايشان محدود و منحصر به دو سوره فوق نيست , بلكه پيرامون تعدادى از
سوره هاى مباركات انجام داده اند.
وى هـمـچـنـيـن در تـاليف تفسير كاشف با محقق توانا جناب سيد محمد باقر حجتى بارفروشى
همكارى و شركت دارد كه شرح آن گذشت .
***.
تفسير آية اللّه سيد رضا صدر.
(مـتوفى 1415 ه ق ) .
مؤلف آن , عالم بزرگوار دانشمند محقق آية اللّه سيدرضا صدر, يكى از اعلام فقهى و تفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
فـقـيـه معظم و دانشمند محترم حضرت آية اللّه آقاى حاج سيد رضا صدر از علماى مشهورقم , از
خاندانى برخاست كه قرنهاى متمادى مرجعيت علمى شيعه را بر عهده داشتند.
سـعـيـد (نـوه دخـتـرى آيـت اللّه الـعـظمى حاج آقاحسين قمى , فرزند مرحوم آيت اللّه العظمى
سـيـدصـدرالـدين صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيداسماعيل صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيد
صـدرالـديـن عاملى اصفهانى (داماد آيت اللّه العظمى شيخ جعفر كاشف الغطا) و برادر امام موسى
صـدر بود و حضرات آيات عظام : سيد حسن صدر, سيد عبدالحسين شرف الدين و سيد محمدباقر
صدر نيز از اين شجره طيبه مى باشند.
او در 29 رمضان سال 1339 ق (1300 شمسى ) در مهد علم و تقوا و فضيلت ,مشهد مقدس , ديده به
جهان گشود.
بزرگوارش پشت سر نهاد, مقدمات و ادبيات را در مشهد مقدس (به همراه استاد شهيدمطهرى )
فرا گرفت .
سطوح را نزد اساتيدى چون حضرات آيات : مرعشى نجفى و محقق داماد بياموخت .
سـپـس خـارج فـقـه و اصول را در محضر پرفيض حضرات آيات عظام : صدر و حجت كوهكمرى و
بروجردى و فلسفه و عرفان را نزد امام خمينى رضوان اللّه عليه فرا گرفت .
ايشان پس از وفات آيت اللّه العظمى بروجردى به تدريس فقه و اصول و فلسفه و عرفان پرداخت و
دهـهـا تـن از فـضـلاى حـوزه از جمله شهيد سعيد آية اللّه حاج آقا مصطفى خمينى از درس وى
بهره مند شدند.
وى در سـال 1346 ش بـراى تـبـليغ و ارشاد به تهران رفت و مسجدامام حسين راكانون تبليغات
ديـنى خويش قرار داد و در آنجا به تدريس , تبليغ و ارشاد, امامت جماعت , اداره كلاسهاى معارف
دينى , تاليف و پرورش شاگردان پرداخت .
اخلاق , تفسير و فلسفه او نيز محفل گرم دانش پژوهان بود.
اصول اشتغال داشت .
در سال 1356 ش به حوزه علميه قم بازگشت و به خدمات دينى و ترويج مذهب پرداخت .
ادبـيـات عرب و عجم , حكمت و فلسفه , اخلاق و عرفان , مسلط بود و با زبانهاى فرانسه وانگليسى
نيز آشنايى داشت .
تعبد, تهجد, تواضع , صراحت لهجه , شيوايى قلم , جذابيت بيان , تشكيل مى داد.
تاليفات قرآنى :.
1ـ تفسير سوره ى حجرات كه مجموعه درسهاى اخلاقى ايشان مى باشد.
2ـ تفسير سوره يوسف به نام ((حسن يوسف )) نكات اخلاقى و تربيتى .
3ـ محمد فى القرآن .
4ـ المسيح فى القرآن .
5ـ الكليم فى القرآن .
6ـ راه قرآن .
آثار و تاليفات :.
ايـشان در مدت عمر محدود خود, تاليفات متعددى را از خود به يادگار گذاشته اندكه برخى در
ايام حيات مؤلف بزرگوار چندين بار به چاپ رسيده اند كه عناوين برخى ازآنها ذكر مى شود:.
حـسـد, الاجـتـهـاد و التقليد, العدالة فى الفقه , استقامت , دروغ , فلسفه آزاد, الفلسفة العليا, قرآن
شـنـاسـى , بـانـوى كـربلا, راه محمد (2 جلد), راه على , پيشواى شهيدان , زن وآزادى , زيارتنامه
حـضـرت رضـا, سـخنان سران كمونيزم درباره خدا, مرد وفا (زير درختان سدر), نشانه هائى از او,
نـگاهى به آثار فقهى شيخ طوسى (ره ), مقدمه بر نهج الحق و نامه دانشوران كه به دفعات به چاپ
رسيده است .
آثار چاپ نشده :.
1ـ اربعون مسئلة فقهيه .
2ـ تعليقة بر العروة الوثقى .
3ـ الفقه على مذهب اهل البيت (ع ).
4ـ كتاب الصلوة .
5ـ القواعد الثلث : تجاوز, فراغ , حيلوله .
6ـ رساله در مقدمه واجب .
7ـ شبهة العبائيه .
8ـ حـكـم نـجـاسـة الباطن , 9ـ نفايس الاصول (2 جلد), 10ـ حاشيه بر اسفارملاصدرا, 11ـ برهان
صـديـقـيـن بـر حـاشـيه بر منظومه (3 جلد), 12ـ ديوان شعر, 13ـ درست و نادرست , 14ـ خواجه
نصيرالدين طوسى , 15ـ خليفة رسول اللّه (ع )16ـ اسلام ما, 17ـسبد (كشكول ), 18ـ ترجمه رسالة
الحقوق امام سجاد (ع )19ـ الجهاد و الثوره .
وفات او:.
اين مرد بزرگ علم و صفا و و فا در سن 72 سالگى به تاريخ 26 جمادى الاولى1415 مطابق 11 آبان
1373 بدرود حيات گفت و در صحن مطهر حضرت معصومه (ع )پس از تشييع مجلل و عمومى ,
به خاك سپرده شد.
***.
تفسير قطره پيرامون سوره حمد روحانى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن عـالم بارع حجة الاسلام و المسلمين آقاى شيخ هادى روحانى يكى از كاوشگران قرآنى شيعه در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
مؤلف عاليقدر آن كه يكى از مسئولين محترم جمعه و جماعت شهر بابل مى باشدپيرامون سوره ى
مباركه ى حمد تفسيرى دارد كه احتمالا استمرار و ادامه نيز داشته باشد.
اين تفسير در 206 صفحه رقعى از سوى انتشارات مبعث بابل در سال فوق چاپ و نشر يافته است .
مؤلف محترم در پيشگفتار انگيزه ى نگارش خود را اينچنين مى نويسد:.
آفـريدگار جهان در آفرينش انسان مزاياى ويژه اى بدو مبذول داشته و او راموجودى فوق العاده و
ممتاز از پديده هاى ديگر افريد و به قدرت كامله خود در اواستعدادهاى شگرف و حيرت آورى قرار
داد كه اگر اين انسان آن همه استعدادهاى خويش را به مرحله فعليت برساند اعجوبة جهان هستى
محسوب مى شود.
مصداق بيان منسوب به امير المؤمنين (ع ) است كه مى فرمايد:.
((اتزعم انك جرم صغير ـــــو فيك انطوى العالم الاكبر ((189))
.
وانت الكتاب المبين الذى ـــــباحرفه تظهر المضمر)).
اى انـسـان آيـا چـنين مى پندارى كه جثه و عنصرى خرد و ناچيزى و حال آنكه در توجهان بزرگ
گـنـجـانـده شده است و تو آن كتاب روشنگرى هستى كه با هر حرفش شگفتيهاى پنهانى آشكار
مى شود و خداوند درباره ى اين موجود عجيب الخلقه فرمود:.
((عبدى خلقت الاشيا لاجلك و خلقتك لاجلى وهبتك الدنيا بالاحسان و الاخرة بالايمان ((190))
.
اى بنده من همه چيز را براى تو آفريدم ولى تو را براى خودم خلق كرده ام .
تو بخشيده ام و آخرت را به تو دادم به جهت ايمان تو.
از بـراى احـيا استعدادهاى خفته در او و تكامل و رشد او پيامبران و مربيان آسمانى پيوسته و پياپى
گسيل داشت .
و همواره هر يك از آنها كتابى كه حاوى قوانين و مقررات شئون مختلف زندگانى بود نازل فرمود
هـر پـيـامبرى كه از پايگاه ارجمندترى برخوردار بود كتابى كه بر او نازل مى شد نيز كامل تر بود تا
آنـكـه نـوبـت به سيد انبيا و خاتم آنان رسيد به همين جهت حضرت محمد بن عبداللّه (ص ) را به
عـنـوان آخـريـن و بـرترين انبيا و مرسلين مبعوث فرمود و با او كتابى كه آخرين و كاملترين كتب
آسـمـانـى اسـت و عقلها و انديشه ها را واله ومتحير و به شگفتى واداشت يعنى قرآن كريم را نازل
فرمود و همين كتاب را كه در كنارمعجزات انبيا ديگر بزرگترين و جاودانه ترين معجزه الهى است
به آن حضرت اعطافرمود كه تا پايان عمر دنيا اين كتاب زبان گوياى وحى و مويد رسالت همه انبيا
پـيـشـين اعم از انبيا اولوالعزم و غير آنان است و به ويژه برهانى قاطع بر رسالت و نبوت آورنده اش
مـى باشد و اين كتاب يعنى قرآن مجيد كاملترين و حكيمانه ترين رهنمودهاى انسان ساز و احكام و
قوانين سالم زندگانى را براى بشر به ارمغان آورده است و مدعى است كه خود و تمام محتوايش از
جـانـب خالق عالم , تنظيم شده و دست بشر و فكر او رادر تنظيم و سامان دادن آن اندك دخالتى
نيست هر كس اين حقيقت را باور ندارد به پاخيزد همانند آن يا به قدر يك سوره از سوره هاى آن را
بپردازد.
يكهزار و چهارصد و اندى سال از زمان نزولش مى گذرد كسى نتوانست آن را ارائه كند ويا با آن به
مبارزه و هماوردى برخيزد.
قـرآن دريـايـى اسـت عـمـيـق و بـى كران كه كسى قدرت احاطه تام بر معارف و احكام وعقايد و
اخـلاقـيات آن را دارا نيست جز رسول اكرم (ص ) و جانشين به حقش ازاميرالمؤمنين (ع ) و يازده
فـرزنـدان مـعـصومش (ع ) تحدى را توان وقوف كامل برمضامينش نيست و هر كه بخواهد از اين
اقـيـانـوس بى كران و قعر ژرفايش بهره بگيرد و به تفسير آن دست يازد, بايد بر سفينه ى اهل بيت
عـصـمت و طهارت (ع ) درآيد و باراهنمايى راسخان در علم قرآن , از اين درياى بى پايان به ميزان
توان و ظرفيت خود ازلحاظ علوم و معارف , بهره اى نصيب خود سازد.
اين حقير ناچيز با بضاعت اندك بر آن شدم تا با استعانت و امداد غيبى از اين يم ,نمى برگيرم .
مـجـموعه را به ((قطرة )) نام بردار نمودم و از ذات اقدس الهى تمنى دارم كه اين خدمت اندك و
ناچيز را از اين بنده شرمنده بپذيرد.
مـؤلف محترم آنگاه در فصول متعدد, ضمن معرفى روشهاى مقدماتى تفسير, به تفسير آيات سوره
حمد پرداخته است و در 10 فصل آن را به پايان برده است ((191))
.
***.
شرح و تفسير لغات قرآن شريعتمدارى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف آن مـحـقـق ارجـمـنـد آقاى جعفر شريعتمدارى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
اين كتاب كه چاپ اول آن از سوى بنياد پژوهشهاى اسلامى مشهد در 688 صفحه وزيرى به طبع
رسـيـده اسـت پيرامون شرح و تفسير لغات قرآن از ماده ((آب )) تا ماده ((ضيق ))بر اساس تفسير
فارسى نمونه مى باشد.
ايـن كـتاب كاربردهاى هر لغت را در مجلدات مختلف تفسير نمونه گردآورى و براساس آن لغت
شرح و تفسير مى كند ((192))
.
جـلـد نـخـستين آن تا حرف ((ال )) در سال گذشته به چاپ رسيده است به نظر مى رسدمجموع
مجلدات آن به 5 جلد برسد.
***.
رسائل تفسيرى استاد صدر بلاغى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحترم آن سخنور نامى و نويسنده توانا مرحوم سيد صدر الدين بـلاغى يكى از اديبان وارسته و يكى از كاوشگران معارف اسلامى و قرآنى در قرن چهاردهم واوايل
قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
خطيب دانشمند و نويسنده توانا, مرحوم سيد صدرالدين صدر, در يكى ازخاندانهاى اصيل روحانى
در نائين به دنيا آمد.
سامان انجام داد و پس از تكميل تحصيلات اسلامى , به نشر معارف آن پرداخت .
از ايـن عالم سختكوش آثار متعددى به جا مانده است كه از معروف ترين آنها شرح صحيفه سجاديه
(ع ) مى باشد و از آن ميان دو اثر قرآنى به نام هاى ((برهان قرآن )) و ((قصص قرآن )) مى باشد.
محمد غزالى و احمد جاد المولى مى باشد ولى با توجه به تفكر و انديشه شيعى و ولايت تنظيم يافته
است كه كمتر رنگ و روى تسنن را دارد.
صـدر الدين بلاغى كوشش دارد كه تفكر و نظريه هاى اسلامى را از باور داشتهاى تجريدى آن , دور
سـازد و بـه مـتـن واقـعـيات ودگرگونى هاى زمانه بسازد و با رو در رو ساختن بينش اسلامى و
ايـسـم هاى غربى , به ستيز باايدئولوژى هاى وارداتى برخيزد و نظريه هاى اسلامى را جايگزين آراى
سياسى و اجتماعى واقتصادى غرب بنمايد.
نـگـرش نـويـسـنـده بر آنست كه تعاليم قرآن وتفكر و نظريه هاى اسلامى با قاطعيت صد چندان
افزون تر از ايسم هاى وارداتى غرب ,جوابگوى نيازهاى جوامع اسلامى در قلمرو سياسى , اجتماعى ,
اقتصادى مى باشد.
مسلمان شرقى مى بايد با پيرايش ذهن خود از هر نوع ايدئولوژى خارجى , مصمم واميدوار, بى آنكه
احساس كمبود و عقده حقارتى در برابر اروپا و آمريكا احساس نمايد,در بزرگداشت جامعه خود و
جامعه اسلامى و احياى تعاليم قرآن بكوشد.
در قصص قرآن :.
در ايـن كتاب ارزشمند, او اين برنامه را تعقيب مى كند كه قرآن عظيم و گرامى بادانش گرانبار
راهـبـرى هـاى انسانى و خردمندانه خود كه پشت به فلسفه عظيم از اخلاق بشرى دارد, آكنده از
قـصه هاى زيبا و آگاهنده مى باشد, و قصه ى يوسف كه شايد نخستين قصه ى قرآن كريم مى باشد,
سـرشـار از عـلـوم و مـعارف نظرى و هوشمندانه اى است كه بازمينه ى گسترده از طرز برخورد
سـيـاسـت , اصـول زنـدگـى و حـتـى عـلم خواب گزارى , علم فقه و علم فراست دارد و از نظر
قصه پردازى در اوج پيرايش قصه قرار دارد.
قصص قرآن كه بى شك بخشى از پربهاترين ادبيات اخلاقى ادب عرب مى باشد,آموزش هاى لازم را
به جوانان مى آموزد.
قصص قرآن با ترجمه فاخر و بلند خود و چشم داشتى از روش و محتواى كتاب قصص القرآن احمد
جاد المولى مصرى , با پيرايش و ويرايش غنى و ارزشمند از مترجم امامى و شيعى تنظيم شده است .
موجود در قرآن را مورد تفسير, تشريح قرار داده است .
داراى سه اثر قرآنى ارزشمندى مى باشد.
1ـ قصص قرآن كه شرح آن گذشت .
2ـ برهان قرآن ترجمه كتاب محمد غزالى در ستيز بامكاتب كمونيستى و ماديگرى .
3ـ فرهنگ اعلام قرآن در مقام معرفى افراد,اماكن , و جايگاه هايى كه در قرآن مجيد آمده است .
قـابـل ذكر است كتاب قصص قرآن و برهان قرآن , تا كنون در دهها هزار تيراژ, بارهاو بارها تجديد
چاپ گرديده است .
***.
امر به معروف و نهى از منكر مسعودى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد,
شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث
تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ
اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به
مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر
بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو
اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
(مـتـوفـى 1414 هـ ق ) .
مـؤلـف ارزشـمند آن زعيم عاليقدر و مرجع تقليد بزرگوار شيعه , آية اللّه العظمى سيدعبدالاعلى حسينى سبزوارى يكى از اعلام فقهى قرن چهاردهم و اوائل قرن پانزدهم
هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
فقيه بزرگوار در ذيحجه 1328 يا 1329 دربيت تقوى و دانش ديده به جهان گشود پدرش مرحوم
حـجـة الاسلام و المسلمين سيد عليرضا سبزوارى يكى از علماى مشهور به زهدو تقوا و عمويش
مـرحوم آية اللّه سيد عبدالللّه برهان صاحب كتاب ((اللطمة على منكرى العصمة ) (ذريعه ج 18 ص
325) بود او در نجف اشرف از محضر بزرگانى چون آيات :اصفهانى , عراقى , كمپانى حاضر و مبانى
فـقـهـى و اصولى را تكميل نمود همزمان دردروس آية اللّه علامه شيخ محمد جواد بلاغى صاحب
تـفسير ((آلا الرحمن )) علوم قرآنى , كلام و مناظره را فرا گرفت و از محضر آية اللّه آقا سيد حسين
حـكـيـم بـادكوبه اى حكمت و فلسفه را آموخت و در اثر تلاش فوق العاده اى خويش موفق به اخذ
اجازات روايتى و اجتهادى از محاضر آيات : شيخ عباس قمى , شيخ عبداللّه مامقانى , حاج شيخ على
اكبر نهاوندى گرديد.
ايـشـان حـافـظ قرآن بودند و هفته اى يك بار قرآن ختم مى نمودند به نمازهاى نافله دعاهاـ اذكار
اهـمـيـت فـوق الـعاده مى دادند از پيروزى انقلاب اسلامى ايران با رهبرى انقلاب كمال حمايت و
پشتيبانى را داشتند.
از ايشان دو اثر قرآنى به جا مانده است :.
1ـ تفسير مواهب الرحمان فى تفسير القرآن .
2ـ حواشى بر تفسير صافى ملا محسن فيض كاشانى .
مـرحـوم سبزوارى كه در مدت محدود عمر خود پس از درگذشت آية اللّه العظمى خوئى زعامت
حـوزه هـاى عـلميه شيعه را بر عهده داشت علاوه بر كتاب هاى فقهى وتاليفات ارزشمند روائى و
فـلسفى به تفسير قرآن مجيد اهتمام داشتند و تفسيرى دربيست مجلد كه شامل مباحث اخلاقى ,
تـربـيـتـى , ادبـى , فقهى , عرفانى و فلسفى قرآن مجيدمى باشد پرداخته اند و اين تفسير غير از آن
تعليقات مبسوطى است كه بر تفسير شريف صافى تاليف ملا محسن فيض كاشانى داشته اند از اين
تفسير شريف تاكنون 12 مجلدانتشار يافته است .
آثار و تاليفات :.
از او تاليفات متعددى در عرصه ى فقه , تفسير, به جا مانده است از آن ميان تفسيرمواهب الرحمن
(20 مـجلد) مهذب الاحكام فى بيان الحلال والحرام (30 مجلد) اين كتاب يك دوره فقه استدلالى
كـامل بر محور شرح ((العروة الوثقى )) مى باشد ـ جامع الاحكام الشرعيه ـ افاضة البارى فى نقد ما
قـالـه الـسبزوارى و رسالات فقهى پيرامون ـ ربا ـعدالت ـ ريا در عبادت , اموال حكومت , مناصب
حكومت ـ حاشيه بر بحار الانوار وحاشيه بر اسفار مى باشد.
وفات او:.
ايشان در 83 سالگى در 27 صفر 1414 در نجف اشرف درگذشت ((185))
.
***.
كارهاى قرآنى عبدالعلى بازرگان .
(چـاپ 1414 هـ ق ) .
مـؤلـف آن آقـاى عـبدالعلى بازرگان يكى از نويسندگان پركار و تلاش گر معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
آقـاى مهندس عبدالعلى بازرگان به پيروى از خط مشى قرآنى مرحوم پدر مدتى است به كارهاى
قرآنى اشتغال دارند.
1ـ نظم قرآن :.
كـتاب نظم قرآن او, كارى نو و ابتكارى جديد و يك روش مزجى در زمينه علوم قرآنى و تفسير آن
مى باشد از اين كتاب تاكنون چهار جلد انتشار يافته است تا پايان قرآن تهيه و تنظيم شده است .
ايـن كتاب در سال 1474 هجرى قمرى توسط انتشارات قلم تهران جلد اول در390 صفحه و جلد
دوم در 416 صفحه به چاپ رسيده است .
نگارنده گرچه موفق به مطالعه ى تمام قسمتهاى آن نشده است ولى از فهرست مطالب و نحوه ى
آغازين آن كاملا وقوف پيدا كرده است در تاليف آن رنج فراوان كشيده شده است .
2ـ الاسما الحسنى :.
يكى ديگر از آثار ايشان كتاب ((الاسما الحسنى در قرآن كريم )) مى باشد.
اثر قرآنى , پيرامون اسما اللّه الحسنى تحقيق و بررسى جامعى , انجام داده است .
كتاب توسط شركت انتشار تهران به فارسى به چاپ رسيده است ((186))
.
خداوند متعال بر توفيقات مؤلف در راه نشر و نظم علمى و عملى قرآن , عنايت فرمايد!.
***.
تفاسير تصويرى بى آزارشيرازى .
(چـاپ 1415 هـ ق ) .
تـرجـمـه تـصـويـرى و تـفـسيرى آهنگين , شامل ترجمه و تفسير كوتاهى از سوره هاى فاتحة الكتاب و توحيد همراه با تصاوير و اشعارى است كه براى آشنايى نسل جوان باقرآن
سـودمـنـد و كارآمد است جلد اول اين كتاب در سال 1413 ش در تهران توسط دفترنشر فرهنگ
اسلامى در قطع وزيرى به طبع رسيده است ((187))
.
الـبـتـه تـفاسير تصويرى ايشان محدود و منحصر به دو سوره فوق نيست , بلكه پيرامون تعدادى از
سوره هاى مباركات انجام داده اند.
وى هـمـچـنـيـن در تـاليف تفسير كاشف با محقق توانا جناب سيد محمد باقر حجتى بارفروشى
همكارى و شركت دارد كه شرح آن گذشت .
***.
تفسير آية اللّه سيد رضا صدر.
(مـتوفى 1415 ه ق ) .
مؤلف آن , عالم بزرگوار دانشمند محقق آية اللّه سيدرضا صدر, يكى از اعلام فقهى و تفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
فـقـيـه معظم و دانشمند محترم حضرت آية اللّه آقاى حاج سيد رضا صدر از علماى مشهورقم , از
خاندانى برخاست كه قرنهاى متمادى مرجعيت علمى شيعه را بر عهده داشتند.
سـعـيـد (نـوه دخـتـرى آيـت اللّه الـعـظمى حاج آقاحسين قمى , فرزند مرحوم آيت اللّه العظمى
سـيـدصـدرالـدين صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيداسماعيل صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيد
صـدرالـديـن عاملى اصفهانى (داماد آيت اللّه العظمى شيخ جعفر كاشف الغطا) و برادر امام موسى
صـدر بود و حضرات آيات عظام : سيد حسن صدر, سيد عبدالحسين شرف الدين و سيد محمدباقر
صدر نيز از اين شجره طيبه مى باشند.
او در 29 رمضان سال 1339 ق (1300 شمسى ) در مهد علم و تقوا و فضيلت ,مشهد مقدس , ديده به
جهان گشود.
بزرگوارش پشت سر نهاد, مقدمات و ادبيات را در مشهد مقدس (به همراه استاد شهيدمطهرى )
فرا گرفت .
سطوح را نزد اساتيدى چون حضرات آيات : مرعشى نجفى و محقق داماد بياموخت .
سـپـس خـارج فـقـه و اصول را در محضر پرفيض حضرات آيات عظام : صدر و حجت كوهكمرى و
بروجردى و فلسفه و عرفان را نزد امام خمينى رضوان اللّه عليه فرا گرفت .
ايشان پس از وفات آيت اللّه العظمى بروجردى به تدريس فقه و اصول و فلسفه و عرفان پرداخت و
دهـهـا تـن از فـضـلاى حـوزه از جمله شهيد سعيد آية اللّه حاج آقا مصطفى خمينى از درس وى
بهره مند شدند.
وى در سـال 1346 ش بـراى تـبـليغ و ارشاد به تهران رفت و مسجدامام حسين راكانون تبليغات
ديـنى خويش قرار داد و در آنجا به تدريس , تبليغ و ارشاد, امامت جماعت , اداره كلاسهاى معارف
دينى , تاليف و پرورش شاگردان پرداخت .
اخلاق , تفسير و فلسفه او نيز محفل گرم دانش پژوهان بود.
اصول اشتغال داشت .
در سال 1356 ش به حوزه علميه قم بازگشت و به خدمات دينى و ترويج مذهب پرداخت .
ادبـيـات عرب و عجم , حكمت و فلسفه , اخلاق و عرفان , مسلط بود و با زبانهاى فرانسه وانگليسى
نيز آشنايى داشت .
تعبد, تهجد, تواضع , صراحت لهجه , شيوايى قلم , جذابيت بيان , تشكيل مى داد.
تاليفات قرآنى :.
1ـ تفسير سوره ى حجرات كه مجموعه درسهاى اخلاقى ايشان مى باشد.
2ـ تفسير سوره يوسف به نام ((حسن يوسف )) نكات اخلاقى و تربيتى .
3ـ محمد فى القرآن .
4ـ المسيح فى القرآن .
5ـ الكليم فى القرآن .
6ـ راه قرآن .
آثار و تاليفات :.
ايـشان در مدت عمر محدود خود, تاليفات متعددى را از خود به يادگار گذاشته اندكه برخى در
ايام حيات مؤلف بزرگوار چندين بار به چاپ رسيده اند كه عناوين برخى ازآنها ذكر مى شود:.
حـسـد, الاجـتـهـاد و التقليد, العدالة فى الفقه , استقامت , دروغ , فلسفه آزاد, الفلسفة العليا, قرآن
شـنـاسـى , بـانـوى كـربلا, راه محمد (2 جلد), راه على , پيشواى شهيدان , زن وآزادى , زيارتنامه
حـضـرت رضـا, سـخنان سران كمونيزم درباره خدا, مرد وفا (زير درختان سدر), نشانه هائى از او,
نـگاهى به آثار فقهى شيخ طوسى (ره ), مقدمه بر نهج الحق و نامه دانشوران كه به دفعات به چاپ
رسيده است .
آثار چاپ نشده :.
1ـ اربعون مسئلة فقهيه .
2ـ تعليقة بر العروة الوثقى .
3ـ الفقه على مذهب اهل البيت (ع ).
4ـ كتاب الصلوة .
5ـ القواعد الثلث : تجاوز, فراغ , حيلوله .
6ـ رساله در مقدمه واجب .
7ـ شبهة العبائيه .
8ـ حـكـم نـجـاسـة الباطن , 9ـ نفايس الاصول (2 جلد), 10ـ حاشيه بر اسفارملاصدرا, 11ـ برهان
صـديـقـيـن بـر حـاشـيه بر منظومه (3 جلد), 12ـ ديوان شعر, 13ـ درست و نادرست , 14ـ خواجه
نصيرالدين طوسى , 15ـ خليفة رسول اللّه (ع )16ـ اسلام ما, 17ـسبد (كشكول ), 18ـ ترجمه رسالة
الحقوق امام سجاد (ع )19ـ الجهاد و الثوره .
وفات او:.
اين مرد بزرگ علم و صفا و و فا در سن 72 سالگى به تاريخ 26 جمادى الاولى1415 مطابق 11 آبان
1373 بدرود حيات گفت و در صحن مطهر حضرت معصومه (ع )پس از تشييع مجلل و عمومى ,
به خاك سپرده شد.
***.
تفسير قطره پيرامون سوره حمد روحانى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن عـالم بارع حجة الاسلام و المسلمين آقاى شيخ هادى روحانى يكى از كاوشگران قرآنى شيعه در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
مؤلف عاليقدر آن كه يكى از مسئولين محترم جمعه و جماعت شهر بابل مى باشدپيرامون سوره ى
مباركه ى حمد تفسيرى دارد كه احتمالا استمرار و ادامه نيز داشته باشد.
اين تفسير در 206 صفحه رقعى از سوى انتشارات مبعث بابل در سال فوق چاپ و نشر يافته است .
مؤلف محترم در پيشگفتار انگيزه ى نگارش خود را اينچنين مى نويسد:.
آفـريدگار جهان در آفرينش انسان مزاياى ويژه اى بدو مبذول داشته و او راموجودى فوق العاده و
ممتاز از پديده هاى ديگر افريد و به قدرت كامله خود در اواستعدادهاى شگرف و حيرت آورى قرار
داد كه اگر اين انسان آن همه استعدادهاى خويش را به مرحله فعليت برساند اعجوبة جهان هستى
محسوب مى شود.
مصداق بيان منسوب به امير المؤمنين (ع ) است كه مى فرمايد:.
((اتزعم انك جرم صغير ـــــو فيك انطوى العالم الاكبر ((189))
.
وانت الكتاب المبين الذى ـــــباحرفه تظهر المضمر)).
اى انـسـان آيـا چـنين مى پندارى كه جثه و عنصرى خرد و ناچيزى و حال آنكه در توجهان بزرگ
گـنـجـانـده شده است و تو آن كتاب روشنگرى هستى كه با هر حرفش شگفتيهاى پنهانى آشكار
مى شود و خداوند درباره ى اين موجود عجيب الخلقه فرمود:.
((عبدى خلقت الاشيا لاجلك و خلقتك لاجلى وهبتك الدنيا بالاحسان و الاخرة بالايمان ((190))
.
اى بنده من همه چيز را براى تو آفريدم ولى تو را براى خودم خلق كرده ام .
تو بخشيده ام و آخرت را به تو دادم به جهت ايمان تو.
از بـراى احـيا استعدادهاى خفته در او و تكامل و رشد او پيامبران و مربيان آسمانى پيوسته و پياپى
گسيل داشت .
و همواره هر يك از آنها كتابى كه حاوى قوانين و مقررات شئون مختلف زندگانى بود نازل فرمود
هـر پـيـامبرى كه از پايگاه ارجمندترى برخوردار بود كتابى كه بر او نازل مى شد نيز كامل تر بود تا
آنـكـه نـوبـت به سيد انبيا و خاتم آنان رسيد به همين جهت حضرت محمد بن عبداللّه (ص ) را به
عـنـوان آخـريـن و بـرترين انبيا و مرسلين مبعوث فرمود و با او كتابى كه آخرين و كاملترين كتب
آسـمـانـى اسـت و عقلها و انديشه ها را واله ومتحير و به شگفتى واداشت يعنى قرآن كريم را نازل
فرمود و همين كتاب را كه در كنارمعجزات انبيا ديگر بزرگترين و جاودانه ترين معجزه الهى است
به آن حضرت اعطافرمود كه تا پايان عمر دنيا اين كتاب زبان گوياى وحى و مويد رسالت همه انبيا
پـيـشـين اعم از انبيا اولوالعزم و غير آنان است و به ويژه برهانى قاطع بر رسالت و نبوت آورنده اش
مـى باشد و اين كتاب يعنى قرآن مجيد كاملترين و حكيمانه ترين رهنمودهاى انسان ساز و احكام و
قوانين سالم زندگانى را براى بشر به ارمغان آورده است و مدعى است كه خود و تمام محتوايش از
جـانـب خالق عالم , تنظيم شده و دست بشر و فكر او رادر تنظيم و سامان دادن آن اندك دخالتى
نيست هر كس اين حقيقت را باور ندارد به پاخيزد همانند آن يا به قدر يك سوره از سوره هاى آن را
بپردازد.
يكهزار و چهارصد و اندى سال از زمان نزولش مى گذرد كسى نتوانست آن را ارائه كند ويا با آن به
مبارزه و هماوردى برخيزد.
قـرآن دريـايـى اسـت عـمـيـق و بـى كران كه كسى قدرت احاطه تام بر معارف و احكام وعقايد و
اخـلاقـيات آن را دارا نيست جز رسول اكرم (ص ) و جانشين به حقش ازاميرالمؤمنين (ع ) و يازده
فـرزنـدان مـعـصومش (ع ) تحدى را توان وقوف كامل برمضامينش نيست و هر كه بخواهد از اين
اقـيـانـوس بى كران و قعر ژرفايش بهره بگيرد و به تفسير آن دست يازد, بايد بر سفينه ى اهل بيت
عـصـمت و طهارت (ع ) درآيد و باراهنمايى راسخان در علم قرآن , از اين درياى بى پايان به ميزان
توان و ظرفيت خود ازلحاظ علوم و معارف , بهره اى نصيب خود سازد.
اين حقير ناچيز با بضاعت اندك بر آن شدم تا با استعانت و امداد غيبى از اين يم ,نمى برگيرم .
مـجـموعه را به ((قطرة )) نام بردار نمودم و از ذات اقدس الهى تمنى دارم كه اين خدمت اندك و
ناچيز را از اين بنده شرمنده بپذيرد.
مـؤلف محترم آنگاه در فصول متعدد, ضمن معرفى روشهاى مقدماتى تفسير, به تفسير آيات سوره
حمد پرداخته است و در 10 فصل آن را به پايان برده است ((191))
.
***.
شرح و تفسير لغات قرآن شريعتمدارى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف آن مـحـقـق ارجـمـنـد آقاى جعفر شريعتمدارى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
اين كتاب كه چاپ اول آن از سوى بنياد پژوهشهاى اسلامى مشهد در 688 صفحه وزيرى به طبع
رسـيـده اسـت پيرامون شرح و تفسير لغات قرآن از ماده ((آب )) تا ماده ((ضيق ))بر اساس تفسير
فارسى نمونه مى باشد.
ايـن كـتاب كاربردهاى هر لغت را در مجلدات مختلف تفسير نمونه گردآورى و براساس آن لغت
شرح و تفسير مى كند ((192))
.
جـلـد نـخـستين آن تا حرف ((ال )) در سال گذشته به چاپ رسيده است به نظر مى رسدمجموع
مجلدات آن به 5 جلد برسد.
***.
رسائل تفسيرى استاد صدر بلاغى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحترم آن سخنور نامى و نويسنده توانا مرحوم سيد صدر الدين بـلاغى يكى از اديبان وارسته و يكى از كاوشگران معارف اسلامى و قرآنى در قرن چهاردهم واوايل
قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
خطيب دانشمند و نويسنده توانا, مرحوم سيد صدرالدين صدر, در يكى ازخاندانهاى اصيل روحانى
در نائين به دنيا آمد.
سامان انجام داد و پس از تكميل تحصيلات اسلامى , به نشر معارف آن پرداخت .
از ايـن عالم سختكوش آثار متعددى به جا مانده است كه از معروف ترين آنها شرح صحيفه سجاديه
(ع ) مى باشد و از آن ميان دو اثر قرآنى به نام هاى ((برهان قرآن )) و ((قصص قرآن )) مى باشد.
محمد غزالى و احمد جاد المولى مى باشد ولى با توجه به تفكر و انديشه شيعى و ولايت تنظيم يافته
است كه كمتر رنگ و روى تسنن را دارد.
صـدر الدين بلاغى كوشش دارد كه تفكر و نظريه هاى اسلامى را از باور داشتهاى تجريدى آن , دور
سـازد و بـه مـتـن واقـعـيات ودگرگونى هاى زمانه بسازد و با رو در رو ساختن بينش اسلامى و
ايـسـم هاى غربى , به ستيز باايدئولوژى هاى وارداتى برخيزد و نظريه هاى اسلامى را جايگزين آراى
سياسى و اجتماعى واقتصادى غرب بنمايد.
نـگـرش نـويـسـنـده بر آنست كه تعاليم قرآن وتفكر و نظريه هاى اسلامى با قاطعيت صد چندان
افزون تر از ايسم هاى وارداتى غرب ,جوابگوى نيازهاى جوامع اسلامى در قلمرو سياسى , اجتماعى ,
اقتصادى مى باشد.
مسلمان شرقى مى بايد با پيرايش ذهن خود از هر نوع ايدئولوژى خارجى , مصمم واميدوار, بى آنكه
احساس كمبود و عقده حقارتى در برابر اروپا و آمريكا احساس نمايد,در بزرگداشت جامعه خود و
جامعه اسلامى و احياى تعاليم قرآن بكوشد.
در قصص قرآن :.
در ايـن كتاب ارزشمند, او اين برنامه را تعقيب مى كند كه قرآن عظيم و گرامى بادانش گرانبار
راهـبـرى هـاى انسانى و خردمندانه خود كه پشت به فلسفه عظيم از اخلاق بشرى دارد, آكنده از
قـصه هاى زيبا و آگاهنده مى باشد, و قصه ى يوسف كه شايد نخستين قصه ى قرآن كريم مى باشد,
سـرشـار از عـلـوم و مـعارف نظرى و هوشمندانه اى است كه بازمينه ى گسترده از طرز برخورد
سـيـاسـت , اصـول زنـدگـى و حـتـى عـلم خواب گزارى , علم فقه و علم فراست دارد و از نظر
قصه پردازى در اوج پيرايش قصه قرار دارد.
قصص قرآن كه بى شك بخشى از پربهاترين ادبيات اخلاقى ادب عرب مى باشد,آموزش هاى لازم را
به جوانان مى آموزد.
قصص قرآن با ترجمه فاخر و بلند خود و چشم داشتى از روش و محتواى كتاب قصص القرآن احمد
جاد المولى مصرى , با پيرايش و ويرايش غنى و ارزشمند از مترجم امامى و شيعى تنظيم شده است .
موجود در قرآن را مورد تفسير, تشريح قرار داده است .
داراى سه اثر قرآنى ارزشمندى مى باشد.
1ـ قصص قرآن كه شرح آن گذشت .
2ـ برهان قرآن ترجمه كتاب محمد غزالى در ستيز بامكاتب كمونيستى و ماديگرى .
3ـ فرهنگ اعلام قرآن در مقام معرفى افراد,اماكن , و جايگاه هايى كه در قرآن مجيد آمده است .
قـابـل ذكر است كتاب قصص قرآن و برهان قرآن , تا كنون در دهها هزار تيراژ, بارهاو بارها تجديد
چاپ گرديده است .
***.
امر به معروف و نهى از منكر مسعودى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد,
شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث
تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ
اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به
مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر
بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو
اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
***.
كارهاى قرآنى عبدالعلى بازرگان .
(چـاپ 1414 هـ ق ) .
مـؤلـف آن آقـاى عـبدالعلى بازرگان يكى از نويسندگان پركار و تلاش گر معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
آقـاى مهندس عبدالعلى بازرگان به پيروى از خط مشى قرآنى مرحوم پدر مدتى است به كارهاى
قرآنى اشتغال دارند.
1ـ نظم قرآن :.
كـتاب نظم قرآن او, كارى نو و ابتكارى جديد و يك روش مزجى در زمينه علوم قرآنى و تفسير آن
مى باشد از اين كتاب تاكنون چهار جلد انتشار يافته است تا پايان قرآن تهيه و تنظيم شده است .
ايـن كتاب در سال 1474 هجرى قمرى توسط انتشارات قلم تهران جلد اول در390 صفحه و جلد
دوم در 416 صفحه به چاپ رسيده است .
نگارنده گرچه موفق به مطالعه ى تمام قسمتهاى آن نشده است ولى از فهرست مطالب و نحوه ى
آغازين آن كاملا وقوف پيدا كرده است در تاليف آن رنج فراوان كشيده شده است .
2ـ الاسما الحسنى :.
يكى ديگر از آثار ايشان كتاب ((الاسما الحسنى در قرآن كريم )) مى باشد.
اثر قرآنى , پيرامون اسما اللّه الحسنى تحقيق و بررسى جامعى , انجام داده است .
كتاب توسط شركت انتشار تهران به فارسى به چاپ رسيده است ((186))
.
خداوند متعال بر توفيقات مؤلف در راه نشر و نظم علمى و عملى قرآن , عنايت فرمايد!.
***.
تفاسير تصويرى بى آزارشيرازى .
(چـاپ 1415 هـ ق ) .
تـرجـمـه تـصـويـرى و تـفـسيرى آهنگين , شامل ترجمه و تفسير كوتاهى از سوره هاى فاتحة الكتاب و توحيد همراه با تصاوير و اشعارى است كه براى آشنايى نسل جوان باقرآن
سـودمـنـد و كارآمد است جلد اول اين كتاب در سال 1413 ش در تهران توسط دفترنشر فرهنگ
اسلامى در قطع وزيرى به طبع رسيده است ((187))
.
الـبـتـه تـفاسير تصويرى ايشان محدود و منحصر به دو سوره فوق نيست , بلكه پيرامون تعدادى از
سوره هاى مباركات انجام داده اند.
وى هـمـچـنـيـن در تـاليف تفسير كاشف با محقق توانا جناب سيد محمد باقر حجتى بارفروشى
همكارى و شركت دارد كه شرح آن گذشت .
***.
تفسير آية اللّه سيد رضا صدر.
(مـتوفى 1415 ه ق ) .
مؤلف آن , عالم بزرگوار دانشمند محقق آية اللّه سيدرضا صدر, يكى از اعلام فقهى و تفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
فـقـيـه معظم و دانشمند محترم حضرت آية اللّه آقاى حاج سيد رضا صدر از علماى مشهورقم , از
خاندانى برخاست كه قرنهاى متمادى مرجعيت علمى شيعه را بر عهده داشتند.
سـعـيـد (نـوه دخـتـرى آيـت اللّه الـعـظمى حاج آقاحسين قمى , فرزند مرحوم آيت اللّه العظمى
سـيـدصـدرالـدين صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيداسماعيل صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيد
صـدرالـديـن عاملى اصفهانى (داماد آيت اللّه العظمى شيخ جعفر كاشف الغطا) و برادر امام موسى
صـدر بود و حضرات آيات عظام : سيد حسن صدر, سيد عبدالحسين شرف الدين و سيد محمدباقر
صدر نيز از اين شجره طيبه مى باشند.
او در 29 رمضان سال 1339 ق (1300 شمسى ) در مهد علم و تقوا و فضيلت ,مشهد مقدس , ديده به
جهان گشود.
بزرگوارش پشت سر نهاد, مقدمات و ادبيات را در مشهد مقدس (به همراه استاد شهيدمطهرى )
فرا گرفت .
سطوح را نزد اساتيدى چون حضرات آيات : مرعشى نجفى و محقق داماد بياموخت .
سـپـس خـارج فـقـه و اصول را در محضر پرفيض حضرات آيات عظام : صدر و حجت كوهكمرى و
بروجردى و فلسفه و عرفان را نزد امام خمينى رضوان اللّه عليه فرا گرفت .
ايشان پس از وفات آيت اللّه العظمى بروجردى به تدريس فقه و اصول و فلسفه و عرفان پرداخت و
دهـهـا تـن از فـضـلاى حـوزه از جمله شهيد سعيد آية اللّه حاج آقا مصطفى خمينى از درس وى
بهره مند شدند.
وى در سـال 1346 ش بـراى تـبـليغ و ارشاد به تهران رفت و مسجدامام حسين راكانون تبليغات
ديـنى خويش قرار داد و در آنجا به تدريس , تبليغ و ارشاد, امامت جماعت , اداره كلاسهاى معارف
دينى , تاليف و پرورش شاگردان پرداخت .
اخلاق , تفسير و فلسفه او نيز محفل گرم دانش پژوهان بود.
اصول اشتغال داشت .
در سال 1356 ش به حوزه علميه قم بازگشت و به خدمات دينى و ترويج مذهب پرداخت .
ادبـيـات عرب و عجم , حكمت و فلسفه , اخلاق و عرفان , مسلط بود و با زبانهاى فرانسه وانگليسى
نيز آشنايى داشت .
تعبد, تهجد, تواضع , صراحت لهجه , شيوايى قلم , جذابيت بيان , تشكيل مى داد.
تاليفات قرآنى :.
1ـ تفسير سوره ى حجرات كه مجموعه درسهاى اخلاقى ايشان مى باشد.
2ـ تفسير سوره يوسف به نام ((حسن يوسف )) نكات اخلاقى و تربيتى .
3ـ محمد فى القرآن .
4ـ المسيح فى القرآن .
5ـ الكليم فى القرآن .
6ـ راه قرآن .
آثار و تاليفات :.
ايـشان در مدت عمر محدود خود, تاليفات متعددى را از خود به يادگار گذاشته اندكه برخى در
ايام حيات مؤلف بزرگوار چندين بار به چاپ رسيده اند كه عناوين برخى ازآنها ذكر مى شود:.
حـسـد, الاجـتـهـاد و التقليد, العدالة فى الفقه , استقامت , دروغ , فلسفه آزاد, الفلسفة العليا, قرآن
شـنـاسـى , بـانـوى كـربلا, راه محمد (2 جلد), راه على , پيشواى شهيدان , زن وآزادى , زيارتنامه
حـضـرت رضـا, سـخنان سران كمونيزم درباره خدا, مرد وفا (زير درختان سدر), نشانه هائى از او,
نـگاهى به آثار فقهى شيخ طوسى (ره ), مقدمه بر نهج الحق و نامه دانشوران كه به دفعات به چاپ
رسيده است .
آثار چاپ نشده :.
1ـ اربعون مسئلة فقهيه .
2ـ تعليقة بر العروة الوثقى .
3ـ الفقه على مذهب اهل البيت (ع ).
4ـ كتاب الصلوة .
5ـ القواعد الثلث : تجاوز, فراغ , حيلوله .
6ـ رساله در مقدمه واجب .
7ـ شبهة العبائيه .
8ـ حـكـم نـجـاسـة الباطن , 9ـ نفايس الاصول (2 جلد), 10ـ حاشيه بر اسفارملاصدرا, 11ـ برهان
صـديـقـيـن بـر حـاشـيه بر منظومه (3 جلد), 12ـ ديوان شعر, 13ـ درست و نادرست , 14ـ خواجه
نصيرالدين طوسى , 15ـ خليفة رسول اللّه (ع )16ـ اسلام ما, 17ـسبد (كشكول ), 18ـ ترجمه رسالة
الحقوق امام سجاد (ع )19ـ الجهاد و الثوره .
وفات او:.
اين مرد بزرگ علم و صفا و و فا در سن 72 سالگى به تاريخ 26 جمادى الاولى1415 مطابق 11 آبان
1373 بدرود حيات گفت و در صحن مطهر حضرت معصومه (ع )پس از تشييع مجلل و عمومى ,
به خاك سپرده شد.
***.
تفسير قطره پيرامون سوره حمد روحانى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن عـالم بارع حجة الاسلام و المسلمين آقاى شيخ هادى روحانى يكى از كاوشگران قرآنى شيعه در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
مؤلف عاليقدر آن كه يكى از مسئولين محترم جمعه و جماعت شهر بابل مى باشدپيرامون سوره ى
مباركه ى حمد تفسيرى دارد كه احتمالا استمرار و ادامه نيز داشته باشد.
اين تفسير در 206 صفحه رقعى از سوى انتشارات مبعث بابل در سال فوق چاپ و نشر يافته است .
مؤلف محترم در پيشگفتار انگيزه ى نگارش خود را اينچنين مى نويسد:.
آفـريدگار جهان در آفرينش انسان مزاياى ويژه اى بدو مبذول داشته و او راموجودى فوق العاده و
ممتاز از پديده هاى ديگر افريد و به قدرت كامله خود در اواستعدادهاى شگرف و حيرت آورى قرار
داد كه اگر اين انسان آن همه استعدادهاى خويش را به مرحله فعليت برساند اعجوبة جهان هستى
محسوب مى شود.
مصداق بيان منسوب به امير المؤمنين (ع ) است كه مى فرمايد:.
((اتزعم انك جرم صغير ـــــو فيك انطوى العالم الاكبر ((189))
.
وانت الكتاب المبين الذى ـــــباحرفه تظهر المضمر)).
اى انـسـان آيـا چـنين مى پندارى كه جثه و عنصرى خرد و ناچيزى و حال آنكه در توجهان بزرگ
گـنـجـانـده شده است و تو آن كتاب روشنگرى هستى كه با هر حرفش شگفتيهاى پنهانى آشكار
مى شود و خداوند درباره ى اين موجود عجيب الخلقه فرمود:.
((عبدى خلقت الاشيا لاجلك و خلقتك لاجلى وهبتك الدنيا بالاحسان و الاخرة بالايمان ((190))
.
اى بنده من همه چيز را براى تو آفريدم ولى تو را براى خودم خلق كرده ام .
تو بخشيده ام و آخرت را به تو دادم به جهت ايمان تو.
از بـراى احـيا استعدادهاى خفته در او و تكامل و رشد او پيامبران و مربيان آسمانى پيوسته و پياپى
گسيل داشت .
و همواره هر يك از آنها كتابى كه حاوى قوانين و مقررات شئون مختلف زندگانى بود نازل فرمود
هـر پـيـامبرى كه از پايگاه ارجمندترى برخوردار بود كتابى كه بر او نازل مى شد نيز كامل تر بود تا
آنـكـه نـوبـت به سيد انبيا و خاتم آنان رسيد به همين جهت حضرت محمد بن عبداللّه (ص ) را به
عـنـوان آخـريـن و بـرترين انبيا و مرسلين مبعوث فرمود و با او كتابى كه آخرين و كاملترين كتب
آسـمـانـى اسـت و عقلها و انديشه ها را واله ومتحير و به شگفتى واداشت يعنى قرآن كريم را نازل
فرمود و همين كتاب را كه در كنارمعجزات انبيا ديگر بزرگترين و جاودانه ترين معجزه الهى است
به آن حضرت اعطافرمود كه تا پايان عمر دنيا اين كتاب زبان گوياى وحى و مويد رسالت همه انبيا
پـيـشـين اعم از انبيا اولوالعزم و غير آنان است و به ويژه برهانى قاطع بر رسالت و نبوت آورنده اش
مـى باشد و اين كتاب يعنى قرآن مجيد كاملترين و حكيمانه ترين رهنمودهاى انسان ساز و احكام و
قوانين سالم زندگانى را براى بشر به ارمغان آورده است و مدعى است كه خود و تمام محتوايش از
جـانـب خالق عالم , تنظيم شده و دست بشر و فكر او رادر تنظيم و سامان دادن آن اندك دخالتى
نيست هر كس اين حقيقت را باور ندارد به پاخيزد همانند آن يا به قدر يك سوره از سوره هاى آن را
بپردازد.
يكهزار و چهارصد و اندى سال از زمان نزولش مى گذرد كسى نتوانست آن را ارائه كند ويا با آن به
مبارزه و هماوردى برخيزد.
قـرآن دريـايـى اسـت عـمـيـق و بـى كران كه كسى قدرت احاطه تام بر معارف و احكام وعقايد و
اخـلاقـيات آن را دارا نيست جز رسول اكرم (ص ) و جانشين به حقش ازاميرالمؤمنين (ع ) و يازده
فـرزنـدان مـعـصومش (ع ) تحدى را توان وقوف كامل برمضامينش نيست و هر كه بخواهد از اين
اقـيـانـوس بى كران و قعر ژرفايش بهره بگيرد و به تفسير آن دست يازد, بايد بر سفينه ى اهل بيت
عـصـمت و طهارت (ع ) درآيد و باراهنمايى راسخان در علم قرآن , از اين درياى بى پايان به ميزان
توان و ظرفيت خود ازلحاظ علوم و معارف , بهره اى نصيب خود سازد.
اين حقير ناچيز با بضاعت اندك بر آن شدم تا با استعانت و امداد غيبى از اين يم ,نمى برگيرم .
مـجـموعه را به ((قطرة )) نام بردار نمودم و از ذات اقدس الهى تمنى دارم كه اين خدمت اندك و
ناچيز را از اين بنده شرمنده بپذيرد.
مـؤلف محترم آنگاه در فصول متعدد, ضمن معرفى روشهاى مقدماتى تفسير, به تفسير آيات سوره
حمد پرداخته است و در 10 فصل آن را به پايان برده است ((191))
.
***.
شرح و تفسير لغات قرآن شريعتمدارى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف آن مـحـقـق ارجـمـنـد آقاى جعفر شريعتمدارى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
اين كتاب كه چاپ اول آن از سوى بنياد پژوهشهاى اسلامى مشهد در 688 صفحه وزيرى به طبع
رسـيـده اسـت پيرامون شرح و تفسير لغات قرآن از ماده ((آب )) تا ماده ((ضيق ))بر اساس تفسير
فارسى نمونه مى باشد.
ايـن كـتاب كاربردهاى هر لغت را در مجلدات مختلف تفسير نمونه گردآورى و براساس آن لغت
شرح و تفسير مى كند ((192))
.
جـلـد نـخـستين آن تا حرف ((ال )) در سال گذشته به چاپ رسيده است به نظر مى رسدمجموع
مجلدات آن به 5 جلد برسد.
***.
رسائل تفسيرى استاد صدر بلاغى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحترم آن سخنور نامى و نويسنده توانا مرحوم سيد صدر الدين بـلاغى يكى از اديبان وارسته و يكى از كاوشگران معارف اسلامى و قرآنى در قرن چهاردهم واوايل
قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
خطيب دانشمند و نويسنده توانا, مرحوم سيد صدرالدين صدر, در يكى ازخاندانهاى اصيل روحانى
در نائين به دنيا آمد.
سامان انجام داد و پس از تكميل تحصيلات اسلامى , به نشر معارف آن پرداخت .
از ايـن عالم سختكوش آثار متعددى به جا مانده است كه از معروف ترين آنها شرح صحيفه سجاديه
(ع ) مى باشد و از آن ميان دو اثر قرآنى به نام هاى ((برهان قرآن )) و ((قصص قرآن )) مى باشد.
محمد غزالى و احمد جاد المولى مى باشد ولى با توجه به تفكر و انديشه شيعى و ولايت تنظيم يافته
است كه كمتر رنگ و روى تسنن را دارد.
صـدر الدين بلاغى كوشش دارد كه تفكر و نظريه هاى اسلامى را از باور داشتهاى تجريدى آن , دور
سـازد و بـه مـتـن واقـعـيات ودگرگونى هاى زمانه بسازد و با رو در رو ساختن بينش اسلامى و
ايـسـم هاى غربى , به ستيز باايدئولوژى هاى وارداتى برخيزد و نظريه هاى اسلامى را جايگزين آراى
سياسى و اجتماعى واقتصادى غرب بنمايد.
نـگـرش نـويـسـنـده بر آنست كه تعاليم قرآن وتفكر و نظريه هاى اسلامى با قاطعيت صد چندان
افزون تر از ايسم هاى وارداتى غرب ,جوابگوى نيازهاى جوامع اسلامى در قلمرو سياسى , اجتماعى ,
اقتصادى مى باشد.
مسلمان شرقى مى بايد با پيرايش ذهن خود از هر نوع ايدئولوژى خارجى , مصمم واميدوار, بى آنكه
احساس كمبود و عقده حقارتى در برابر اروپا و آمريكا احساس نمايد,در بزرگداشت جامعه خود و
جامعه اسلامى و احياى تعاليم قرآن بكوشد.
در قصص قرآن :.
در ايـن كتاب ارزشمند, او اين برنامه را تعقيب مى كند كه قرآن عظيم و گرامى بادانش گرانبار
راهـبـرى هـاى انسانى و خردمندانه خود كه پشت به فلسفه عظيم از اخلاق بشرى دارد, آكنده از
قـصه هاى زيبا و آگاهنده مى باشد, و قصه ى يوسف كه شايد نخستين قصه ى قرآن كريم مى باشد,
سـرشـار از عـلـوم و مـعارف نظرى و هوشمندانه اى است كه بازمينه ى گسترده از طرز برخورد
سـيـاسـت , اصـول زنـدگـى و حـتـى عـلم خواب گزارى , علم فقه و علم فراست دارد و از نظر
قصه پردازى در اوج پيرايش قصه قرار دارد.
قصص قرآن كه بى شك بخشى از پربهاترين ادبيات اخلاقى ادب عرب مى باشد,آموزش هاى لازم را
به جوانان مى آموزد.
قصص قرآن با ترجمه فاخر و بلند خود و چشم داشتى از روش و محتواى كتاب قصص القرآن احمد
جاد المولى مصرى , با پيرايش و ويرايش غنى و ارزشمند از مترجم امامى و شيعى تنظيم شده است .
موجود در قرآن را مورد تفسير, تشريح قرار داده است .
داراى سه اثر قرآنى ارزشمندى مى باشد.
1ـ قصص قرآن كه شرح آن گذشت .
2ـ برهان قرآن ترجمه كتاب محمد غزالى در ستيز بامكاتب كمونيستى و ماديگرى .
3ـ فرهنگ اعلام قرآن در مقام معرفى افراد,اماكن , و جايگاه هايى كه در قرآن مجيد آمده است .
قـابـل ذكر است كتاب قصص قرآن و برهان قرآن , تا كنون در دهها هزار تيراژ, بارهاو بارها تجديد
چاپ گرديده است .
***.
امر به معروف و نهى از منكر مسعودى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد,
شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث
تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ
اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به
مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر
بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو
اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
مـؤلـف آن آقـاى عـبدالعلى بازرگان يكى از نويسندگان پركار و تلاش گر معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
آقـاى مهندس عبدالعلى بازرگان به پيروى از خط مشى قرآنى مرحوم پدر مدتى است به كارهاى قرآنى اشتغال دارند.
1ـ نظم قرآن :.
كـتاب نظم قرآن او, كارى نو و ابتكارى جديد و يك روش مزجى در زمينه علوم قرآنى و تفسير آن مى باشد از اين كتاب تاكنون چهار جلد انتشار يافته است تا پايان قرآن تهيه و تنظيم شده است .
ايـن كتاب در سال 1474 هجرى قمرى توسط انتشارات قلم تهران جلد اول در390 صفحه و جلد دوم در 416 صفحه به چاپ رسيده است .
نگارنده گرچه موفق به مطالعه ى تمام قسمتهاى آن نشده است ولى از فهرست مطالب و نحوه ى آغازين آن كاملا وقوف پيدا كرده است در تاليف آن رنج فراوان كشيده شده است .
2ـ الاسما الحسنى :.
يكى ديگر از آثار ايشان كتاب ((الاسما الحسنى در قرآن كريم )) مى باشد.
اثر قرآنى , پيرامون اسما اللّه الحسنى تحقيق و بررسى جامعى , انجام داده است .
كتاب توسط شركت انتشار تهران به فارسى به چاپ رسيده است ((186))
.
خداوند متعال بر توفيقات مؤلف در راه نشر و نظم علمى و عملى قرآن , عنايت فرمايد!.
***.
تفاسير تصويرى بى آزارشيرازى .
(چـاپ 1415 هـ ق ) .
تـرجـمـه تـصـويـرى و تـفـسيرى آهنگين , شامل ترجمه و تفسير كوتاهى از سوره هاى فاتحة الكتاب و توحيد همراه با تصاوير و اشعارى است كه براى آشنايى نسل جوان باقرآن
سـودمـنـد و كارآمد است جلد اول اين كتاب در سال 1413 ش در تهران توسط دفترنشر فرهنگ
اسلامى در قطع وزيرى به طبع رسيده است ((187))
.
الـبـتـه تـفاسير تصويرى ايشان محدود و منحصر به دو سوره فوق نيست , بلكه پيرامون تعدادى از
سوره هاى مباركات انجام داده اند.
وى هـمـچـنـيـن در تـاليف تفسير كاشف با محقق توانا جناب سيد محمد باقر حجتى بارفروشى
همكارى و شركت دارد كه شرح آن گذشت .
***.
تفسير آية اللّه سيد رضا صدر.
(مـتوفى 1415 ه ق ) .
مؤلف آن , عالم بزرگوار دانشمند محقق آية اللّه سيدرضا صدر, يكى از اعلام فقهى و تفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
فـقـيـه معظم و دانشمند محترم حضرت آية اللّه آقاى حاج سيد رضا صدر از علماى مشهورقم , از
خاندانى برخاست كه قرنهاى متمادى مرجعيت علمى شيعه را بر عهده داشتند.
سـعـيـد (نـوه دخـتـرى آيـت اللّه الـعـظمى حاج آقاحسين قمى , فرزند مرحوم آيت اللّه العظمى
سـيـدصـدرالـدين صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيداسماعيل صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيد
صـدرالـديـن عاملى اصفهانى (داماد آيت اللّه العظمى شيخ جعفر كاشف الغطا) و برادر امام موسى
صـدر بود و حضرات آيات عظام : سيد حسن صدر, سيد عبدالحسين شرف الدين و سيد محمدباقر
صدر نيز از اين شجره طيبه مى باشند.
او در 29 رمضان سال 1339 ق (1300 شمسى ) در مهد علم و تقوا و فضيلت ,مشهد مقدس , ديده به
جهان گشود.
بزرگوارش پشت سر نهاد, مقدمات و ادبيات را در مشهد مقدس (به همراه استاد شهيدمطهرى )
فرا گرفت .
سطوح را نزد اساتيدى چون حضرات آيات : مرعشى نجفى و محقق داماد بياموخت .
سـپـس خـارج فـقـه و اصول را در محضر پرفيض حضرات آيات عظام : صدر و حجت كوهكمرى و
بروجردى و فلسفه و عرفان را نزد امام خمينى رضوان اللّه عليه فرا گرفت .
ايشان پس از وفات آيت اللّه العظمى بروجردى به تدريس فقه و اصول و فلسفه و عرفان پرداخت و
دهـهـا تـن از فـضـلاى حـوزه از جمله شهيد سعيد آية اللّه حاج آقا مصطفى خمينى از درس وى
بهره مند شدند.
وى در سـال 1346 ش بـراى تـبـليغ و ارشاد به تهران رفت و مسجدامام حسين راكانون تبليغات
ديـنى خويش قرار داد و در آنجا به تدريس , تبليغ و ارشاد, امامت جماعت , اداره كلاسهاى معارف
دينى , تاليف و پرورش شاگردان پرداخت .
اخلاق , تفسير و فلسفه او نيز محفل گرم دانش پژوهان بود.
اصول اشتغال داشت .
در سال 1356 ش به حوزه علميه قم بازگشت و به خدمات دينى و ترويج مذهب پرداخت .
ادبـيـات عرب و عجم , حكمت و فلسفه , اخلاق و عرفان , مسلط بود و با زبانهاى فرانسه وانگليسى
نيز آشنايى داشت .
تعبد, تهجد, تواضع , صراحت لهجه , شيوايى قلم , جذابيت بيان , تشكيل مى داد.
تاليفات قرآنى :.
1ـ تفسير سوره ى حجرات كه مجموعه درسهاى اخلاقى ايشان مى باشد.
2ـ تفسير سوره يوسف به نام ((حسن يوسف )) نكات اخلاقى و تربيتى .
3ـ محمد فى القرآن .
4ـ المسيح فى القرآن .
5ـ الكليم فى القرآن .
6ـ راه قرآن .
آثار و تاليفات :.
ايـشان در مدت عمر محدود خود, تاليفات متعددى را از خود به يادگار گذاشته اندكه برخى در
ايام حيات مؤلف بزرگوار چندين بار به چاپ رسيده اند كه عناوين برخى ازآنها ذكر مى شود:.
حـسـد, الاجـتـهـاد و التقليد, العدالة فى الفقه , استقامت , دروغ , فلسفه آزاد, الفلسفة العليا, قرآن
شـنـاسـى , بـانـوى كـربلا, راه محمد (2 جلد), راه على , پيشواى شهيدان , زن وآزادى , زيارتنامه
حـضـرت رضـا, سـخنان سران كمونيزم درباره خدا, مرد وفا (زير درختان سدر), نشانه هائى از او,
نـگاهى به آثار فقهى شيخ طوسى (ره ), مقدمه بر نهج الحق و نامه دانشوران كه به دفعات به چاپ
رسيده است .
آثار چاپ نشده :.
1ـ اربعون مسئلة فقهيه .
2ـ تعليقة بر العروة الوثقى .
3ـ الفقه على مذهب اهل البيت (ع ).
4ـ كتاب الصلوة .
5ـ القواعد الثلث : تجاوز, فراغ , حيلوله .
6ـ رساله در مقدمه واجب .
7ـ شبهة العبائيه .
8ـ حـكـم نـجـاسـة الباطن , 9ـ نفايس الاصول (2 جلد), 10ـ حاشيه بر اسفارملاصدرا, 11ـ برهان
صـديـقـيـن بـر حـاشـيه بر منظومه (3 جلد), 12ـ ديوان شعر, 13ـ درست و نادرست , 14ـ خواجه
نصيرالدين طوسى , 15ـ خليفة رسول اللّه (ع )16ـ اسلام ما, 17ـسبد (كشكول ), 18ـ ترجمه رسالة
الحقوق امام سجاد (ع )19ـ الجهاد و الثوره .
وفات او:.
اين مرد بزرگ علم و صفا و و فا در سن 72 سالگى به تاريخ 26 جمادى الاولى1415 مطابق 11 آبان
1373 بدرود حيات گفت و در صحن مطهر حضرت معصومه (ع )پس از تشييع مجلل و عمومى ,
به خاك سپرده شد.
***.
تفسير قطره پيرامون سوره حمد روحانى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن عـالم بارع حجة الاسلام و المسلمين آقاى شيخ هادى روحانى يكى از كاوشگران قرآنى شيعه در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
مؤلف عاليقدر آن كه يكى از مسئولين محترم جمعه و جماعت شهر بابل مى باشدپيرامون سوره ى
مباركه ى حمد تفسيرى دارد كه احتمالا استمرار و ادامه نيز داشته باشد.
اين تفسير در 206 صفحه رقعى از سوى انتشارات مبعث بابل در سال فوق چاپ و نشر يافته است .
مؤلف محترم در پيشگفتار انگيزه ى نگارش خود را اينچنين مى نويسد:.
آفـريدگار جهان در آفرينش انسان مزاياى ويژه اى بدو مبذول داشته و او راموجودى فوق العاده و
ممتاز از پديده هاى ديگر افريد و به قدرت كامله خود در اواستعدادهاى شگرف و حيرت آورى قرار
داد كه اگر اين انسان آن همه استعدادهاى خويش را به مرحله فعليت برساند اعجوبة جهان هستى
محسوب مى شود.
مصداق بيان منسوب به امير المؤمنين (ع ) است كه مى فرمايد:.
((اتزعم انك جرم صغير ـــــو فيك انطوى العالم الاكبر ((189))
.
وانت الكتاب المبين الذى ـــــباحرفه تظهر المضمر)).
اى انـسـان آيـا چـنين مى پندارى كه جثه و عنصرى خرد و ناچيزى و حال آنكه در توجهان بزرگ
گـنـجـانـده شده است و تو آن كتاب روشنگرى هستى كه با هر حرفش شگفتيهاى پنهانى آشكار
مى شود و خداوند درباره ى اين موجود عجيب الخلقه فرمود:.
((عبدى خلقت الاشيا لاجلك و خلقتك لاجلى وهبتك الدنيا بالاحسان و الاخرة بالايمان ((190))
.
اى بنده من همه چيز را براى تو آفريدم ولى تو را براى خودم خلق كرده ام .
تو بخشيده ام و آخرت را به تو دادم به جهت ايمان تو.
از بـراى احـيا استعدادهاى خفته در او و تكامل و رشد او پيامبران و مربيان آسمانى پيوسته و پياپى
گسيل داشت .
و همواره هر يك از آنها كتابى كه حاوى قوانين و مقررات شئون مختلف زندگانى بود نازل فرمود
هـر پـيـامبرى كه از پايگاه ارجمندترى برخوردار بود كتابى كه بر او نازل مى شد نيز كامل تر بود تا
آنـكـه نـوبـت به سيد انبيا و خاتم آنان رسيد به همين جهت حضرت محمد بن عبداللّه (ص ) را به
عـنـوان آخـريـن و بـرترين انبيا و مرسلين مبعوث فرمود و با او كتابى كه آخرين و كاملترين كتب
آسـمـانـى اسـت و عقلها و انديشه ها را واله ومتحير و به شگفتى واداشت يعنى قرآن كريم را نازل
فرمود و همين كتاب را كه در كنارمعجزات انبيا ديگر بزرگترين و جاودانه ترين معجزه الهى است
به آن حضرت اعطافرمود كه تا پايان عمر دنيا اين كتاب زبان گوياى وحى و مويد رسالت همه انبيا
پـيـشـين اعم از انبيا اولوالعزم و غير آنان است و به ويژه برهانى قاطع بر رسالت و نبوت آورنده اش
مـى باشد و اين كتاب يعنى قرآن مجيد كاملترين و حكيمانه ترين رهنمودهاى انسان ساز و احكام و
قوانين سالم زندگانى را براى بشر به ارمغان آورده است و مدعى است كه خود و تمام محتوايش از
جـانـب خالق عالم , تنظيم شده و دست بشر و فكر او رادر تنظيم و سامان دادن آن اندك دخالتى
نيست هر كس اين حقيقت را باور ندارد به پاخيزد همانند آن يا به قدر يك سوره از سوره هاى آن را
بپردازد.
يكهزار و چهارصد و اندى سال از زمان نزولش مى گذرد كسى نتوانست آن را ارائه كند ويا با آن به
مبارزه و هماوردى برخيزد.
قـرآن دريـايـى اسـت عـمـيـق و بـى كران كه كسى قدرت احاطه تام بر معارف و احكام وعقايد و
اخـلاقـيات آن را دارا نيست جز رسول اكرم (ص ) و جانشين به حقش ازاميرالمؤمنين (ع ) و يازده
فـرزنـدان مـعـصومش (ع ) تحدى را توان وقوف كامل برمضامينش نيست و هر كه بخواهد از اين
اقـيـانـوس بى كران و قعر ژرفايش بهره بگيرد و به تفسير آن دست يازد, بايد بر سفينه ى اهل بيت
عـصـمت و طهارت (ع ) درآيد و باراهنمايى راسخان در علم قرآن , از اين درياى بى پايان به ميزان
توان و ظرفيت خود ازلحاظ علوم و معارف , بهره اى نصيب خود سازد.
اين حقير ناچيز با بضاعت اندك بر آن شدم تا با استعانت و امداد غيبى از اين يم ,نمى برگيرم .
مـجـموعه را به ((قطرة )) نام بردار نمودم و از ذات اقدس الهى تمنى دارم كه اين خدمت اندك و
ناچيز را از اين بنده شرمنده بپذيرد.
مـؤلف محترم آنگاه در فصول متعدد, ضمن معرفى روشهاى مقدماتى تفسير, به تفسير آيات سوره
حمد پرداخته است و در 10 فصل آن را به پايان برده است ((191))
.
***.
شرح و تفسير لغات قرآن شريعتمدارى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف آن مـحـقـق ارجـمـنـد آقاى جعفر شريعتمدارى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
اين كتاب كه چاپ اول آن از سوى بنياد پژوهشهاى اسلامى مشهد در 688 صفحه وزيرى به طبع
رسـيـده اسـت پيرامون شرح و تفسير لغات قرآن از ماده ((آب )) تا ماده ((ضيق ))بر اساس تفسير
فارسى نمونه مى باشد.
ايـن كـتاب كاربردهاى هر لغت را در مجلدات مختلف تفسير نمونه گردآورى و براساس آن لغت
شرح و تفسير مى كند ((192))
.
جـلـد نـخـستين آن تا حرف ((ال )) در سال گذشته به چاپ رسيده است به نظر مى رسدمجموع
مجلدات آن به 5 جلد برسد.
***.
رسائل تفسيرى استاد صدر بلاغى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحترم آن سخنور نامى و نويسنده توانا مرحوم سيد صدر الدين بـلاغى يكى از اديبان وارسته و يكى از كاوشگران معارف اسلامى و قرآنى در قرن چهاردهم واوايل
قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
خطيب دانشمند و نويسنده توانا, مرحوم سيد صدرالدين صدر, در يكى ازخاندانهاى اصيل روحانى
در نائين به دنيا آمد.
سامان انجام داد و پس از تكميل تحصيلات اسلامى , به نشر معارف آن پرداخت .
از ايـن عالم سختكوش آثار متعددى به جا مانده است كه از معروف ترين آنها شرح صحيفه سجاديه
(ع ) مى باشد و از آن ميان دو اثر قرآنى به نام هاى ((برهان قرآن )) و ((قصص قرآن )) مى باشد.
محمد غزالى و احمد جاد المولى مى باشد ولى با توجه به تفكر و انديشه شيعى و ولايت تنظيم يافته
است كه كمتر رنگ و روى تسنن را دارد.
صـدر الدين بلاغى كوشش دارد كه تفكر و نظريه هاى اسلامى را از باور داشتهاى تجريدى آن , دور
سـازد و بـه مـتـن واقـعـيات ودگرگونى هاى زمانه بسازد و با رو در رو ساختن بينش اسلامى و
ايـسـم هاى غربى , به ستيز باايدئولوژى هاى وارداتى برخيزد و نظريه هاى اسلامى را جايگزين آراى
سياسى و اجتماعى واقتصادى غرب بنمايد.
نـگـرش نـويـسـنـده بر آنست كه تعاليم قرآن وتفكر و نظريه هاى اسلامى با قاطعيت صد چندان
افزون تر از ايسم هاى وارداتى غرب ,جوابگوى نيازهاى جوامع اسلامى در قلمرو سياسى , اجتماعى ,
اقتصادى مى باشد.
مسلمان شرقى مى بايد با پيرايش ذهن خود از هر نوع ايدئولوژى خارجى , مصمم واميدوار, بى آنكه
احساس كمبود و عقده حقارتى در برابر اروپا و آمريكا احساس نمايد,در بزرگداشت جامعه خود و
جامعه اسلامى و احياى تعاليم قرآن بكوشد.
در قصص قرآن :.
در ايـن كتاب ارزشمند, او اين برنامه را تعقيب مى كند كه قرآن عظيم و گرامى بادانش گرانبار
راهـبـرى هـاى انسانى و خردمندانه خود كه پشت به فلسفه عظيم از اخلاق بشرى دارد, آكنده از
قـصه هاى زيبا و آگاهنده مى باشد, و قصه ى يوسف كه شايد نخستين قصه ى قرآن كريم مى باشد,
سـرشـار از عـلـوم و مـعارف نظرى و هوشمندانه اى است كه بازمينه ى گسترده از طرز برخورد
سـيـاسـت , اصـول زنـدگـى و حـتـى عـلم خواب گزارى , علم فقه و علم فراست دارد و از نظر
قصه پردازى در اوج پيرايش قصه قرار دارد.
قصص قرآن كه بى شك بخشى از پربهاترين ادبيات اخلاقى ادب عرب مى باشد,آموزش هاى لازم را
به جوانان مى آموزد.
قصص قرآن با ترجمه فاخر و بلند خود و چشم داشتى از روش و محتواى كتاب قصص القرآن احمد
جاد المولى مصرى , با پيرايش و ويرايش غنى و ارزشمند از مترجم امامى و شيعى تنظيم شده است .
موجود در قرآن را مورد تفسير, تشريح قرار داده است .
داراى سه اثر قرآنى ارزشمندى مى باشد.
1ـ قصص قرآن كه شرح آن گذشت .
2ـ برهان قرآن ترجمه كتاب محمد غزالى در ستيز بامكاتب كمونيستى و ماديگرى .
3ـ فرهنگ اعلام قرآن در مقام معرفى افراد,اماكن , و جايگاه هايى كه در قرآن مجيد آمده است .
قـابـل ذكر است كتاب قصص قرآن و برهان قرآن , تا كنون در دهها هزار تيراژ, بارهاو بارها تجديد
چاپ گرديده است .
***.
امر به معروف و نهى از منكر مسعودى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد,
شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث
تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ
اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به
مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر
بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو
اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
(چـاپ 1415 هـ ق ) .
تـرجـمـه تـصـويـرى و تـفـسيرى آهنگين , شامل ترجمه و تفسير كوتاهى از سوره هاى فاتحة الكتاب و توحيد همراه با تصاوير و اشعارى است كه براى آشنايى نسل جوان باقرآن
سـودمـنـد و كارآمد است جلد اول اين كتاب در سال 1413 ش در تهران توسط دفترنشر فرهنگ
اسلامى در قطع وزيرى به طبع رسيده است ((187))
.
الـبـتـه تـفاسير تصويرى ايشان محدود و منحصر به دو سوره فوق نيست , بلكه پيرامون تعدادى از
سوره هاى مباركات انجام داده اند.
وى هـمـچـنـيـن در تـاليف تفسير كاشف با محقق توانا جناب سيد محمد باقر حجتى بارفروشى
همكارى و شركت دارد كه شرح آن گذشت .
***.
تفسير آية اللّه سيد رضا صدر.
(مـتوفى 1415 ه ق ) .
مؤلف آن , عالم بزرگوار دانشمند محقق آية اللّه سيدرضا صدر, يكى از اعلام فقهى و تفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
فـقـيـه معظم و دانشمند محترم حضرت آية اللّه آقاى حاج سيد رضا صدر از علماى مشهورقم , از
خاندانى برخاست كه قرنهاى متمادى مرجعيت علمى شيعه را بر عهده داشتند.
سـعـيـد (نـوه دخـتـرى آيـت اللّه الـعـظمى حاج آقاحسين قمى , فرزند مرحوم آيت اللّه العظمى
سـيـدصـدرالـدين صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيداسماعيل صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيد
صـدرالـديـن عاملى اصفهانى (داماد آيت اللّه العظمى شيخ جعفر كاشف الغطا) و برادر امام موسى
صـدر بود و حضرات آيات عظام : سيد حسن صدر, سيد عبدالحسين شرف الدين و سيد محمدباقر
صدر نيز از اين شجره طيبه مى باشند.
او در 29 رمضان سال 1339 ق (1300 شمسى ) در مهد علم و تقوا و فضيلت ,مشهد مقدس , ديده به
جهان گشود.
بزرگوارش پشت سر نهاد, مقدمات و ادبيات را در مشهد مقدس (به همراه استاد شهيدمطهرى )
فرا گرفت .
سطوح را نزد اساتيدى چون حضرات آيات : مرعشى نجفى و محقق داماد بياموخت .
سـپـس خـارج فـقـه و اصول را در محضر پرفيض حضرات آيات عظام : صدر و حجت كوهكمرى و
بروجردى و فلسفه و عرفان را نزد امام خمينى رضوان اللّه عليه فرا گرفت .
ايشان پس از وفات آيت اللّه العظمى بروجردى به تدريس فقه و اصول و فلسفه و عرفان پرداخت و
دهـهـا تـن از فـضـلاى حـوزه از جمله شهيد سعيد آية اللّه حاج آقا مصطفى خمينى از درس وى
بهره مند شدند.
وى در سـال 1346 ش بـراى تـبـليغ و ارشاد به تهران رفت و مسجدامام حسين راكانون تبليغات
ديـنى خويش قرار داد و در آنجا به تدريس , تبليغ و ارشاد, امامت جماعت , اداره كلاسهاى معارف
دينى , تاليف و پرورش شاگردان پرداخت .
اخلاق , تفسير و فلسفه او نيز محفل گرم دانش پژوهان بود.
اصول اشتغال داشت .
در سال 1356 ش به حوزه علميه قم بازگشت و به خدمات دينى و ترويج مذهب پرداخت .
ادبـيـات عرب و عجم , حكمت و فلسفه , اخلاق و عرفان , مسلط بود و با زبانهاى فرانسه وانگليسى
نيز آشنايى داشت .
تعبد, تهجد, تواضع , صراحت لهجه , شيوايى قلم , جذابيت بيان , تشكيل مى داد.
تاليفات قرآنى :.
1ـ تفسير سوره ى حجرات كه مجموعه درسهاى اخلاقى ايشان مى باشد.
2ـ تفسير سوره يوسف به نام ((حسن يوسف )) نكات اخلاقى و تربيتى .
3ـ محمد فى القرآن .
4ـ المسيح فى القرآن .
5ـ الكليم فى القرآن .
6ـ راه قرآن .
آثار و تاليفات :.
ايـشان در مدت عمر محدود خود, تاليفات متعددى را از خود به يادگار گذاشته اندكه برخى در
ايام حيات مؤلف بزرگوار چندين بار به چاپ رسيده اند كه عناوين برخى ازآنها ذكر مى شود:.
حـسـد, الاجـتـهـاد و التقليد, العدالة فى الفقه , استقامت , دروغ , فلسفه آزاد, الفلسفة العليا, قرآن
شـنـاسـى , بـانـوى كـربلا, راه محمد (2 جلد), راه على , پيشواى شهيدان , زن وآزادى , زيارتنامه
حـضـرت رضـا, سـخنان سران كمونيزم درباره خدا, مرد وفا (زير درختان سدر), نشانه هائى از او,
نـگاهى به آثار فقهى شيخ طوسى (ره ), مقدمه بر نهج الحق و نامه دانشوران كه به دفعات به چاپ
رسيده است .
آثار چاپ نشده :.
1ـ اربعون مسئلة فقهيه .
2ـ تعليقة بر العروة الوثقى .
3ـ الفقه على مذهب اهل البيت (ع ).
4ـ كتاب الصلوة .
5ـ القواعد الثلث : تجاوز, فراغ , حيلوله .
6ـ رساله در مقدمه واجب .
7ـ شبهة العبائيه .
8ـ حـكـم نـجـاسـة الباطن , 9ـ نفايس الاصول (2 جلد), 10ـ حاشيه بر اسفارملاصدرا, 11ـ برهان
صـديـقـيـن بـر حـاشـيه بر منظومه (3 جلد), 12ـ ديوان شعر, 13ـ درست و نادرست , 14ـ خواجه
نصيرالدين طوسى , 15ـ خليفة رسول اللّه (ع )16ـ اسلام ما, 17ـسبد (كشكول ), 18ـ ترجمه رسالة
الحقوق امام سجاد (ع )19ـ الجهاد و الثوره .
وفات او:.
اين مرد بزرگ علم و صفا و و فا در سن 72 سالگى به تاريخ 26 جمادى الاولى1415 مطابق 11 آبان
1373 بدرود حيات گفت و در صحن مطهر حضرت معصومه (ع )پس از تشييع مجلل و عمومى ,
به خاك سپرده شد.
***.
تفسير قطره پيرامون سوره حمد روحانى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن عـالم بارع حجة الاسلام و المسلمين آقاى شيخ هادى روحانى يكى از كاوشگران قرآنى شيعه در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
مؤلف عاليقدر آن كه يكى از مسئولين محترم جمعه و جماعت شهر بابل مى باشدپيرامون سوره ى
مباركه ى حمد تفسيرى دارد كه احتمالا استمرار و ادامه نيز داشته باشد.
اين تفسير در 206 صفحه رقعى از سوى انتشارات مبعث بابل در سال فوق چاپ و نشر يافته است .
مؤلف محترم در پيشگفتار انگيزه ى نگارش خود را اينچنين مى نويسد:.
آفـريدگار جهان در آفرينش انسان مزاياى ويژه اى بدو مبذول داشته و او راموجودى فوق العاده و
ممتاز از پديده هاى ديگر افريد و به قدرت كامله خود در اواستعدادهاى شگرف و حيرت آورى قرار
داد كه اگر اين انسان آن همه استعدادهاى خويش را به مرحله فعليت برساند اعجوبة جهان هستى
محسوب مى شود.
مصداق بيان منسوب به امير المؤمنين (ع ) است كه مى فرمايد:.
((اتزعم انك جرم صغير ـــــو فيك انطوى العالم الاكبر ((189))
.
وانت الكتاب المبين الذى ـــــباحرفه تظهر المضمر)).
اى انـسـان آيـا چـنين مى پندارى كه جثه و عنصرى خرد و ناچيزى و حال آنكه در توجهان بزرگ
گـنـجـانـده شده است و تو آن كتاب روشنگرى هستى كه با هر حرفش شگفتيهاى پنهانى آشكار
مى شود و خداوند درباره ى اين موجود عجيب الخلقه فرمود:.
((عبدى خلقت الاشيا لاجلك و خلقتك لاجلى وهبتك الدنيا بالاحسان و الاخرة بالايمان ((190))
.
اى بنده من همه چيز را براى تو آفريدم ولى تو را براى خودم خلق كرده ام .
تو بخشيده ام و آخرت را به تو دادم به جهت ايمان تو.
از بـراى احـيا استعدادهاى خفته در او و تكامل و رشد او پيامبران و مربيان آسمانى پيوسته و پياپى
گسيل داشت .
و همواره هر يك از آنها كتابى كه حاوى قوانين و مقررات شئون مختلف زندگانى بود نازل فرمود
هـر پـيـامبرى كه از پايگاه ارجمندترى برخوردار بود كتابى كه بر او نازل مى شد نيز كامل تر بود تا
آنـكـه نـوبـت به سيد انبيا و خاتم آنان رسيد به همين جهت حضرت محمد بن عبداللّه (ص ) را به
عـنـوان آخـريـن و بـرترين انبيا و مرسلين مبعوث فرمود و با او كتابى كه آخرين و كاملترين كتب
آسـمـانـى اسـت و عقلها و انديشه ها را واله ومتحير و به شگفتى واداشت يعنى قرآن كريم را نازل
فرمود و همين كتاب را كه در كنارمعجزات انبيا ديگر بزرگترين و جاودانه ترين معجزه الهى است
به آن حضرت اعطافرمود كه تا پايان عمر دنيا اين كتاب زبان گوياى وحى و مويد رسالت همه انبيا
پـيـشـين اعم از انبيا اولوالعزم و غير آنان است و به ويژه برهانى قاطع بر رسالت و نبوت آورنده اش
مـى باشد و اين كتاب يعنى قرآن مجيد كاملترين و حكيمانه ترين رهنمودهاى انسان ساز و احكام و
قوانين سالم زندگانى را براى بشر به ارمغان آورده است و مدعى است كه خود و تمام محتوايش از
جـانـب خالق عالم , تنظيم شده و دست بشر و فكر او رادر تنظيم و سامان دادن آن اندك دخالتى
نيست هر كس اين حقيقت را باور ندارد به پاخيزد همانند آن يا به قدر يك سوره از سوره هاى آن را
بپردازد.
يكهزار و چهارصد و اندى سال از زمان نزولش مى گذرد كسى نتوانست آن را ارائه كند ويا با آن به
مبارزه و هماوردى برخيزد.
قـرآن دريـايـى اسـت عـمـيـق و بـى كران كه كسى قدرت احاطه تام بر معارف و احكام وعقايد و
اخـلاقـيات آن را دارا نيست جز رسول اكرم (ص ) و جانشين به حقش ازاميرالمؤمنين (ع ) و يازده
فـرزنـدان مـعـصومش (ع ) تحدى را توان وقوف كامل برمضامينش نيست و هر كه بخواهد از اين
اقـيـانـوس بى كران و قعر ژرفايش بهره بگيرد و به تفسير آن دست يازد, بايد بر سفينه ى اهل بيت
عـصـمت و طهارت (ع ) درآيد و باراهنمايى راسخان در علم قرآن , از اين درياى بى پايان به ميزان
توان و ظرفيت خود ازلحاظ علوم و معارف , بهره اى نصيب خود سازد.
اين حقير ناچيز با بضاعت اندك بر آن شدم تا با استعانت و امداد غيبى از اين يم ,نمى برگيرم .
مـجـموعه را به ((قطرة )) نام بردار نمودم و از ذات اقدس الهى تمنى دارم كه اين خدمت اندك و
ناچيز را از اين بنده شرمنده بپذيرد.
مـؤلف محترم آنگاه در فصول متعدد, ضمن معرفى روشهاى مقدماتى تفسير, به تفسير آيات سوره
حمد پرداخته است و در 10 فصل آن را به پايان برده است ((191))
.
***.
شرح و تفسير لغات قرآن شريعتمدارى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف آن مـحـقـق ارجـمـنـد آقاى جعفر شريعتمدارى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
اين كتاب كه چاپ اول آن از سوى بنياد پژوهشهاى اسلامى مشهد در 688 صفحه وزيرى به طبع
رسـيـده اسـت پيرامون شرح و تفسير لغات قرآن از ماده ((آب )) تا ماده ((ضيق ))بر اساس تفسير
فارسى نمونه مى باشد.
ايـن كـتاب كاربردهاى هر لغت را در مجلدات مختلف تفسير نمونه گردآورى و براساس آن لغت
شرح و تفسير مى كند ((192))
.
جـلـد نـخـستين آن تا حرف ((ال )) در سال گذشته به چاپ رسيده است به نظر مى رسدمجموع
مجلدات آن به 5 جلد برسد.
***.
رسائل تفسيرى استاد صدر بلاغى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحترم آن سخنور نامى و نويسنده توانا مرحوم سيد صدر الدين بـلاغى يكى از اديبان وارسته و يكى از كاوشگران معارف اسلامى و قرآنى در قرن چهاردهم واوايل
قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
خطيب دانشمند و نويسنده توانا, مرحوم سيد صدرالدين صدر, در يكى ازخاندانهاى اصيل روحانى
در نائين به دنيا آمد.
سامان انجام داد و پس از تكميل تحصيلات اسلامى , به نشر معارف آن پرداخت .
از ايـن عالم سختكوش آثار متعددى به جا مانده است كه از معروف ترين آنها شرح صحيفه سجاديه
(ع ) مى باشد و از آن ميان دو اثر قرآنى به نام هاى ((برهان قرآن )) و ((قصص قرآن )) مى باشد.
محمد غزالى و احمد جاد المولى مى باشد ولى با توجه به تفكر و انديشه شيعى و ولايت تنظيم يافته
است كه كمتر رنگ و روى تسنن را دارد.
صـدر الدين بلاغى كوشش دارد كه تفكر و نظريه هاى اسلامى را از باور داشتهاى تجريدى آن , دور
سـازد و بـه مـتـن واقـعـيات ودگرگونى هاى زمانه بسازد و با رو در رو ساختن بينش اسلامى و
ايـسـم هاى غربى , به ستيز باايدئولوژى هاى وارداتى برخيزد و نظريه هاى اسلامى را جايگزين آراى
سياسى و اجتماعى واقتصادى غرب بنمايد.
نـگـرش نـويـسـنـده بر آنست كه تعاليم قرآن وتفكر و نظريه هاى اسلامى با قاطعيت صد چندان
افزون تر از ايسم هاى وارداتى غرب ,جوابگوى نيازهاى جوامع اسلامى در قلمرو سياسى , اجتماعى ,
اقتصادى مى باشد.
مسلمان شرقى مى بايد با پيرايش ذهن خود از هر نوع ايدئولوژى خارجى , مصمم واميدوار, بى آنكه
احساس كمبود و عقده حقارتى در برابر اروپا و آمريكا احساس نمايد,در بزرگداشت جامعه خود و
جامعه اسلامى و احياى تعاليم قرآن بكوشد.
در قصص قرآن :.
در ايـن كتاب ارزشمند, او اين برنامه را تعقيب مى كند كه قرآن عظيم و گرامى بادانش گرانبار
راهـبـرى هـاى انسانى و خردمندانه خود كه پشت به فلسفه عظيم از اخلاق بشرى دارد, آكنده از
قـصه هاى زيبا و آگاهنده مى باشد, و قصه ى يوسف كه شايد نخستين قصه ى قرآن كريم مى باشد,
سـرشـار از عـلـوم و مـعارف نظرى و هوشمندانه اى است كه بازمينه ى گسترده از طرز برخورد
سـيـاسـت , اصـول زنـدگـى و حـتـى عـلم خواب گزارى , علم فقه و علم فراست دارد و از نظر
قصه پردازى در اوج پيرايش قصه قرار دارد.
قصص قرآن كه بى شك بخشى از پربهاترين ادبيات اخلاقى ادب عرب مى باشد,آموزش هاى لازم را
به جوانان مى آموزد.
قصص قرآن با ترجمه فاخر و بلند خود و چشم داشتى از روش و محتواى كتاب قصص القرآن احمد
جاد المولى مصرى , با پيرايش و ويرايش غنى و ارزشمند از مترجم امامى و شيعى تنظيم شده است .
موجود در قرآن را مورد تفسير, تشريح قرار داده است .
داراى سه اثر قرآنى ارزشمندى مى باشد.
1ـ قصص قرآن كه شرح آن گذشت .
2ـ برهان قرآن ترجمه كتاب محمد غزالى در ستيز بامكاتب كمونيستى و ماديگرى .
3ـ فرهنگ اعلام قرآن در مقام معرفى افراد,اماكن , و جايگاه هايى كه در قرآن مجيد آمده است .
قـابـل ذكر است كتاب قصص قرآن و برهان قرآن , تا كنون در دهها هزار تيراژ, بارهاو بارها تجديد
چاپ گرديده است .
***.
امر به معروف و نهى از منكر مسعودى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد,
شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث
تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ
اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به
مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر
بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو
اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
الـبـتـه تـفاسير تصويرى ايشان محدود و منحصر به دو سوره فوق نيست , بلكه پيرامون تعدادى از سوره هاى مباركات انجام داده اند.
وى هـمـچـنـيـن در تـاليف تفسير كاشف با محقق توانا جناب سيد محمد باقر حجتى بارفروشى همكارى و شركت دارد كه شرح آن گذشت .
***.
تفسير آية اللّه سيد رضا صدر.
(مـتوفى 1415 ه ق ) .
مؤلف آن , عالم بزرگوار دانشمند محقق آية اللّه سيدرضا صدر, يكى از اعلام فقهى و تفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
فـقـيـه معظم و دانشمند محترم حضرت آية اللّه آقاى حاج سيد رضا صدر از علماى مشهورقم , از
خاندانى برخاست كه قرنهاى متمادى مرجعيت علمى شيعه را بر عهده داشتند.
سـعـيـد (نـوه دخـتـرى آيـت اللّه الـعـظمى حاج آقاحسين قمى , فرزند مرحوم آيت اللّه العظمى
سـيـدصـدرالـدين صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيداسماعيل صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيد
صـدرالـديـن عاملى اصفهانى (داماد آيت اللّه العظمى شيخ جعفر كاشف الغطا) و برادر امام موسى
صـدر بود و حضرات آيات عظام : سيد حسن صدر, سيد عبدالحسين شرف الدين و سيد محمدباقر
صدر نيز از اين شجره طيبه مى باشند.
او در 29 رمضان سال 1339 ق (1300 شمسى ) در مهد علم و تقوا و فضيلت ,مشهد مقدس , ديده به
جهان گشود.
بزرگوارش پشت سر نهاد, مقدمات و ادبيات را در مشهد مقدس (به همراه استاد شهيدمطهرى )
فرا گرفت .
سطوح را نزد اساتيدى چون حضرات آيات : مرعشى نجفى و محقق داماد بياموخت .
سـپـس خـارج فـقـه و اصول را در محضر پرفيض حضرات آيات عظام : صدر و حجت كوهكمرى و
بروجردى و فلسفه و عرفان را نزد امام خمينى رضوان اللّه عليه فرا گرفت .
ايشان پس از وفات آيت اللّه العظمى بروجردى به تدريس فقه و اصول و فلسفه و عرفان پرداخت و
دهـهـا تـن از فـضـلاى حـوزه از جمله شهيد سعيد آية اللّه حاج آقا مصطفى خمينى از درس وى
بهره مند شدند.
وى در سـال 1346 ش بـراى تـبـليغ و ارشاد به تهران رفت و مسجدامام حسين راكانون تبليغات
ديـنى خويش قرار داد و در آنجا به تدريس , تبليغ و ارشاد, امامت جماعت , اداره كلاسهاى معارف
دينى , تاليف و پرورش شاگردان پرداخت .
اخلاق , تفسير و فلسفه او نيز محفل گرم دانش پژوهان بود.
اصول اشتغال داشت .
در سال 1356 ش به حوزه علميه قم بازگشت و به خدمات دينى و ترويج مذهب پرداخت .
ادبـيـات عرب و عجم , حكمت و فلسفه , اخلاق و عرفان , مسلط بود و با زبانهاى فرانسه وانگليسى
نيز آشنايى داشت .
تعبد, تهجد, تواضع , صراحت لهجه , شيوايى قلم , جذابيت بيان , تشكيل مى داد.
تاليفات قرآنى :.
1ـ تفسير سوره ى حجرات كه مجموعه درسهاى اخلاقى ايشان مى باشد.
2ـ تفسير سوره يوسف به نام ((حسن يوسف )) نكات اخلاقى و تربيتى .
3ـ محمد فى القرآن .
4ـ المسيح فى القرآن .
5ـ الكليم فى القرآن .
6ـ راه قرآن .
آثار و تاليفات :.
ايـشان در مدت عمر محدود خود, تاليفات متعددى را از خود به يادگار گذاشته اندكه برخى در
ايام حيات مؤلف بزرگوار چندين بار به چاپ رسيده اند كه عناوين برخى ازآنها ذكر مى شود:.
حـسـد, الاجـتـهـاد و التقليد, العدالة فى الفقه , استقامت , دروغ , فلسفه آزاد, الفلسفة العليا, قرآن
شـنـاسـى , بـانـوى كـربلا, راه محمد (2 جلد), راه على , پيشواى شهيدان , زن وآزادى , زيارتنامه
حـضـرت رضـا, سـخنان سران كمونيزم درباره خدا, مرد وفا (زير درختان سدر), نشانه هائى از او,
نـگاهى به آثار فقهى شيخ طوسى (ره ), مقدمه بر نهج الحق و نامه دانشوران كه به دفعات به چاپ
رسيده است .
آثار چاپ نشده :.
1ـ اربعون مسئلة فقهيه .
2ـ تعليقة بر العروة الوثقى .
3ـ الفقه على مذهب اهل البيت (ع ).
4ـ كتاب الصلوة .
5ـ القواعد الثلث : تجاوز, فراغ , حيلوله .
6ـ رساله در مقدمه واجب .
7ـ شبهة العبائيه .
8ـ حـكـم نـجـاسـة الباطن , 9ـ نفايس الاصول (2 جلد), 10ـ حاشيه بر اسفارملاصدرا, 11ـ برهان
صـديـقـيـن بـر حـاشـيه بر منظومه (3 جلد), 12ـ ديوان شعر, 13ـ درست و نادرست , 14ـ خواجه
نصيرالدين طوسى , 15ـ خليفة رسول اللّه (ع )16ـ اسلام ما, 17ـسبد (كشكول ), 18ـ ترجمه رسالة
الحقوق امام سجاد (ع )19ـ الجهاد و الثوره .
وفات او:.
اين مرد بزرگ علم و صفا و و فا در سن 72 سالگى به تاريخ 26 جمادى الاولى1415 مطابق 11 آبان
1373 بدرود حيات گفت و در صحن مطهر حضرت معصومه (ع )پس از تشييع مجلل و عمومى ,
به خاك سپرده شد.
***.
تفسير قطره پيرامون سوره حمد روحانى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن عـالم بارع حجة الاسلام و المسلمين آقاى شيخ هادى روحانى يكى از كاوشگران قرآنى شيعه در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
مؤلف عاليقدر آن كه يكى از مسئولين محترم جمعه و جماعت شهر بابل مى باشدپيرامون سوره ى
مباركه ى حمد تفسيرى دارد كه احتمالا استمرار و ادامه نيز داشته باشد.
اين تفسير در 206 صفحه رقعى از سوى انتشارات مبعث بابل در سال فوق چاپ و نشر يافته است .
مؤلف محترم در پيشگفتار انگيزه ى نگارش خود را اينچنين مى نويسد:.
آفـريدگار جهان در آفرينش انسان مزاياى ويژه اى بدو مبذول داشته و او راموجودى فوق العاده و
ممتاز از پديده هاى ديگر افريد و به قدرت كامله خود در اواستعدادهاى شگرف و حيرت آورى قرار
داد كه اگر اين انسان آن همه استعدادهاى خويش را به مرحله فعليت برساند اعجوبة جهان هستى
محسوب مى شود.
مصداق بيان منسوب به امير المؤمنين (ع ) است كه مى فرمايد:.
((اتزعم انك جرم صغير ـــــو فيك انطوى العالم الاكبر ((189))
.
وانت الكتاب المبين الذى ـــــباحرفه تظهر المضمر)).
اى انـسـان آيـا چـنين مى پندارى كه جثه و عنصرى خرد و ناچيزى و حال آنكه در توجهان بزرگ
گـنـجـانـده شده است و تو آن كتاب روشنگرى هستى كه با هر حرفش شگفتيهاى پنهانى آشكار
مى شود و خداوند درباره ى اين موجود عجيب الخلقه فرمود:.
((عبدى خلقت الاشيا لاجلك و خلقتك لاجلى وهبتك الدنيا بالاحسان و الاخرة بالايمان ((190))
.
اى بنده من همه چيز را براى تو آفريدم ولى تو را براى خودم خلق كرده ام .
تو بخشيده ام و آخرت را به تو دادم به جهت ايمان تو.
از بـراى احـيا استعدادهاى خفته در او و تكامل و رشد او پيامبران و مربيان آسمانى پيوسته و پياپى
گسيل داشت .
و همواره هر يك از آنها كتابى كه حاوى قوانين و مقررات شئون مختلف زندگانى بود نازل فرمود
هـر پـيـامبرى كه از پايگاه ارجمندترى برخوردار بود كتابى كه بر او نازل مى شد نيز كامل تر بود تا
آنـكـه نـوبـت به سيد انبيا و خاتم آنان رسيد به همين جهت حضرت محمد بن عبداللّه (ص ) را به
عـنـوان آخـريـن و بـرترين انبيا و مرسلين مبعوث فرمود و با او كتابى كه آخرين و كاملترين كتب
آسـمـانـى اسـت و عقلها و انديشه ها را واله ومتحير و به شگفتى واداشت يعنى قرآن كريم را نازل
فرمود و همين كتاب را كه در كنارمعجزات انبيا ديگر بزرگترين و جاودانه ترين معجزه الهى است
به آن حضرت اعطافرمود كه تا پايان عمر دنيا اين كتاب زبان گوياى وحى و مويد رسالت همه انبيا
پـيـشـين اعم از انبيا اولوالعزم و غير آنان است و به ويژه برهانى قاطع بر رسالت و نبوت آورنده اش
مـى باشد و اين كتاب يعنى قرآن مجيد كاملترين و حكيمانه ترين رهنمودهاى انسان ساز و احكام و
قوانين سالم زندگانى را براى بشر به ارمغان آورده است و مدعى است كه خود و تمام محتوايش از
جـانـب خالق عالم , تنظيم شده و دست بشر و فكر او رادر تنظيم و سامان دادن آن اندك دخالتى
نيست هر كس اين حقيقت را باور ندارد به پاخيزد همانند آن يا به قدر يك سوره از سوره هاى آن را
بپردازد.
يكهزار و چهارصد و اندى سال از زمان نزولش مى گذرد كسى نتوانست آن را ارائه كند ويا با آن به
مبارزه و هماوردى برخيزد.
قـرآن دريـايـى اسـت عـمـيـق و بـى كران كه كسى قدرت احاطه تام بر معارف و احكام وعقايد و
اخـلاقـيات آن را دارا نيست جز رسول اكرم (ص ) و جانشين به حقش ازاميرالمؤمنين (ع ) و يازده
فـرزنـدان مـعـصومش (ع ) تحدى را توان وقوف كامل برمضامينش نيست و هر كه بخواهد از اين
اقـيـانـوس بى كران و قعر ژرفايش بهره بگيرد و به تفسير آن دست يازد, بايد بر سفينه ى اهل بيت
عـصـمت و طهارت (ع ) درآيد و باراهنمايى راسخان در علم قرآن , از اين درياى بى پايان به ميزان
توان و ظرفيت خود ازلحاظ علوم و معارف , بهره اى نصيب خود سازد.
اين حقير ناچيز با بضاعت اندك بر آن شدم تا با استعانت و امداد غيبى از اين يم ,نمى برگيرم .
مـجـموعه را به ((قطرة )) نام بردار نمودم و از ذات اقدس الهى تمنى دارم كه اين خدمت اندك و
ناچيز را از اين بنده شرمنده بپذيرد.
مـؤلف محترم آنگاه در فصول متعدد, ضمن معرفى روشهاى مقدماتى تفسير, به تفسير آيات سوره
حمد پرداخته است و در 10 فصل آن را به پايان برده است ((191))
.
***.
شرح و تفسير لغات قرآن شريعتمدارى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف آن مـحـقـق ارجـمـنـد آقاى جعفر شريعتمدارى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
اين كتاب كه چاپ اول آن از سوى بنياد پژوهشهاى اسلامى مشهد در 688 صفحه وزيرى به طبع
رسـيـده اسـت پيرامون شرح و تفسير لغات قرآن از ماده ((آب )) تا ماده ((ضيق ))بر اساس تفسير
فارسى نمونه مى باشد.
ايـن كـتاب كاربردهاى هر لغت را در مجلدات مختلف تفسير نمونه گردآورى و براساس آن لغت
شرح و تفسير مى كند ((192))
.
جـلـد نـخـستين آن تا حرف ((ال )) در سال گذشته به چاپ رسيده است به نظر مى رسدمجموع
مجلدات آن به 5 جلد برسد.
***.
رسائل تفسيرى استاد صدر بلاغى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحترم آن سخنور نامى و نويسنده توانا مرحوم سيد صدر الدين بـلاغى يكى از اديبان وارسته و يكى از كاوشگران معارف اسلامى و قرآنى در قرن چهاردهم واوايل
قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
خطيب دانشمند و نويسنده توانا, مرحوم سيد صدرالدين صدر, در يكى ازخاندانهاى اصيل روحانى
در نائين به دنيا آمد.
سامان انجام داد و پس از تكميل تحصيلات اسلامى , به نشر معارف آن پرداخت .
از ايـن عالم سختكوش آثار متعددى به جا مانده است كه از معروف ترين آنها شرح صحيفه سجاديه
(ع ) مى باشد و از آن ميان دو اثر قرآنى به نام هاى ((برهان قرآن )) و ((قصص قرآن )) مى باشد.
محمد غزالى و احمد جاد المولى مى باشد ولى با توجه به تفكر و انديشه شيعى و ولايت تنظيم يافته
است كه كمتر رنگ و روى تسنن را دارد.
صـدر الدين بلاغى كوشش دارد كه تفكر و نظريه هاى اسلامى را از باور داشتهاى تجريدى آن , دور
سـازد و بـه مـتـن واقـعـيات ودگرگونى هاى زمانه بسازد و با رو در رو ساختن بينش اسلامى و
ايـسـم هاى غربى , به ستيز باايدئولوژى هاى وارداتى برخيزد و نظريه هاى اسلامى را جايگزين آراى
سياسى و اجتماعى واقتصادى غرب بنمايد.
نـگـرش نـويـسـنـده بر آنست كه تعاليم قرآن وتفكر و نظريه هاى اسلامى با قاطعيت صد چندان
افزون تر از ايسم هاى وارداتى غرب ,جوابگوى نيازهاى جوامع اسلامى در قلمرو سياسى , اجتماعى ,
اقتصادى مى باشد.
مسلمان شرقى مى بايد با پيرايش ذهن خود از هر نوع ايدئولوژى خارجى , مصمم واميدوار, بى آنكه
احساس كمبود و عقده حقارتى در برابر اروپا و آمريكا احساس نمايد,در بزرگداشت جامعه خود و
جامعه اسلامى و احياى تعاليم قرآن بكوشد.
در قصص قرآن :.
در ايـن كتاب ارزشمند, او اين برنامه را تعقيب مى كند كه قرآن عظيم و گرامى بادانش گرانبار
راهـبـرى هـاى انسانى و خردمندانه خود كه پشت به فلسفه عظيم از اخلاق بشرى دارد, آكنده از
قـصه هاى زيبا و آگاهنده مى باشد, و قصه ى يوسف كه شايد نخستين قصه ى قرآن كريم مى باشد,
سـرشـار از عـلـوم و مـعارف نظرى و هوشمندانه اى است كه بازمينه ى گسترده از طرز برخورد
سـيـاسـت , اصـول زنـدگـى و حـتـى عـلم خواب گزارى , علم فقه و علم فراست دارد و از نظر
قصه پردازى در اوج پيرايش قصه قرار دارد.
قصص قرآن كه بى شك بخشى از پربهاترين ادبيات اخلاقى ادب عرب مى باشد,آموزش هاى لازم را
به جوانان مى آموزد.
قصص قرآن با ترجمه فاخر و بلند خود و چشم داشتى از روش و محتواى كتاب قصص القرآن احمد
جاد المولى مصرى , با پيرايش و ويرايش غنى و ارزشمند از مترجم امامى و شيعى تنظيم شده است .
موجود در قرآن را مورد تفسير, تشريح قرار داده است .
داراى سه اثر قرآنى ارزشمندى مى باشد.
1ـ قصص قرآن كه شرح آن گذشت .
2ـ برهان قرآن ترجمه كتاب محمد غزالى در ستيز بامكاتب كمونيستى و ماديگرى .
3ـ فرهنگ اعلام قرآن در مقام معرفى افراد,اماكن , و جايگاه هايى كه در قرآن مجيد آمده است .
قـابـل ذكر است كتاب قصص قرآن و برهان قرآن , تا كنون در دهها هزار تيراژ, بارهاو بارها تجديد
چاپ گرديده است .
***.
امر به معروف و نهى از منكر مسعودى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد,
شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث
تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ
اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به
مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر
بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو
اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
مؤلف آن , عالم بزرگوار دانشمند محقق آية اللّه سيدرضا صدر, يكى از اعلام فقهى و تفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
فـقـيـه معظم و دانشمند محترم حضرت آية اللّه آقاى حاج سيد رضا صدر از علماى مشهورقم , از خاندانى برخاست كه قرنهاى متمادى مرجعيت علمى شيعه را بر عهده داشتند.
سـعـيـد (نـوه دخـتـرى آيـت اللّه الـعـظمى حاج آقاحسين قمى , فرزند مرحوم آيت اللّه العظمى سـيـدصـدرالـدين صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيداسماعيل صدر, فرزند آيت اللّه العظمى سيد صـدرالـديـن عاملى اصفهانى (داماد آيت اللّه العظمى شيخ جعفر كاشف الغطا) و برادر امام موسى صـدر بود و حضرات آيات عظام : سيد حسن صدر, سيد عبدالحسين شرف الدين و سيد محمدباقر صدر نيز از اين شجره طيبه مى باشند.
او در 29 رمضان سال 1339 ق (1300 شمسى ) در مهد علم و تقوا و فضيلت ,مشهد مقدس , ديده به جهان گشود.
بزرگوارش پشت سر نهاد, مقدمات و ادبيات را در مشهد مقدس (به همراه استاد شهيدمطهرى ) فرا گرفت .
سطوح را نزد اساتيدى چون حضرات آيات : مرعشى نجفى و محقق داماد بياموخت .
سـپـس خـارج فـقـه و اصول را در محضر پرفيض حضرات آيات عظام : صدر و حجت كوهكمرى و بروجردى و فلسفه و عرفان را نزد امام خمينى رضوان اللّه عليه فرا گرفت .
ايشان پس از وفات آيت اللّه العظمى بروجردى به تدريس فقه و اصول و فلسفه و عرفان پرداخت و دهـهـا تـن از فـضـلاى حـوزه از جمله شهيد سعيد آية اللّه حاج آقا مصطفى خمينى از درس وى بهره مند شدند.
وى در سـال 1346 ش بـراى تـبـليغ و ارشاد به تهران رفت و مسجدامام حسين راكانون تبليغات ديـنى خويش قرار داد و در آنجا به تدريس , تبليغ و ارشاد, امامت جماعت , اداره كلاسهاى معارف دينى , تاليف و پرورش شاگردان پرداخت .
اخلاق , تفسير و فلسفه او نيز محفل گرم دانش پژوهان بود.
اصول اشتغال داشت .
در سال 1356 ش به حوزه علميه قم بازگشت و به خدمات دينى و ترويج مذهب پرداخت .
ادبـيـات عرب و عجم , حكمت و فلسفه , اخلاق و عرفان , مسلط بود و با زبانهاى فرانسه وانگليسى نيز آشنايى داشت .
تعبد, تهجد, تواضع , صراحت لهجه , شيوايى قلم , جذابيت بيان , تشكيل مى داد.
تاليفات قرآنى :.
1ـ تفسير سوره ى حجرات كه مجموعه درسهاى اخلاقى ايشان مى باشد.
2ـ تفسير سوره يوسف به نام ((حسن يوسف )) نكات اخلاقى و تربيتى .
3ـ محمد فى القرآن .
4ـ المسيح فى القرآن .
5ـ الكليم فى القرآن .
6ـ راه قرآن .
آثار و تاليفات :.
ايـشان در مدت عمر محدود خود, تاليفات متعددى را از خود به يادگار گذاشته اندكه برخى در ايام حيات مؤلف بزرگوار چندين بار به چاپ رسيده اند كه عناوين برخى ازآنها ذكر مى شود:.
حـسـد, الاجـتـهـاد و التقليد, العدالة فى الفقه , استقامت , دروغ , فلسفه آزاد, الفلسفة العليا, قرآن شـنـاسـى , بـانـوى كـربلا, راه محمد (2 جلد), راه على , پيشواى شهيدان , زن وآزادى , زيارتنامه حـضـرت رضـا, سـخنان سران كمونيزم درباره خدا, مرد وفا (زير درختان سدر), نشانه هائى از او, نـگاهى به آثار فقهى شيخ طوسى (ره ), مقدمه بر نهج الحق و نامه دانشوران كه به دفعات به چاپ رسيده است .
آثار چاپ نشده :.
1ـ اربعون مسئلة فقهيه .
2ـ تعليقة بر العروة الوثقى .
3ـ الفقه على مذهب اهل البيت (ع ). 4ـ كتاب الصلوة .
5ـ القواعد الثلث : تجاوز, فراغ , حيلوله .
6ـ رساله در مقدمه واجب .
7ـ شبهة العبائيه .
8ـ حـكـم نـجـاسـة الباطن , 9ـ نفايس الاصول (2 جلد), 10ـ حاشيه بر اسفارملاصدرا, 11ـ برهان صـديـقـيـن بـر حـاشـيه بر منظومه (3 جلد), 12ـ ديوان شعر, 13ـ درست و نادرست , 14ـ خواجه نصيرالدين طوسى , 15ـ خليفة رسول اللّه (ع )16ـ اسلام ما, 17ـسبد (كشكول ), 18ـ ترجمه رسالة الحقوق امام سجاد (ع )19ـ الجهاد و الثوره .
وفات او:.
اين مرد بزرگ علم و صفا و و فا در سن 72 سالگى به تاريخ 26 جمادى الاولى1415 مطابق 11 آبان 1373 بدرود حيات گفت و در صحن مطهر حضرت معصومه (ع )پس از تشييع مجلل و عمومى , به خاك سپرده شد.
***.
تفسير قطره پيرامون سوره حمد روحانى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن عـالم بارع حجة الاسلام و المسلمين آقاى شيخ هادى روحانى يكى از كاوشگران قرآنى شيعه در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
مؤلف عاليقدر آن كه يكى از مسئولين محترم جمعه و جماعت شهر بابل مى باشدپيرامون سوره ى
مباركه ى حمد تفسيرى دارد كه احتمالا استمرار و ادامه نيز داشته باشد.
اين تفسير در 206 صفحه رقعى از سوى انتشارات مبعث بابل در سال فوق چاپ و نشر يافته است .
مؤلف محترم در پيشگفتار انگيزه ى نگارش خود را اينچنين مى نويسد:.
آفـريدگار جهان در آفرينش انسان مزاياى ويژه اى بدو مبذول داشته و او راموجودى فوق العاده و
ممتاز از پديده هاى ديگر افريد و به قدرت كامله خود در اواستعدادهاى شگرف و حيرت آورى قرار
داد كه اگر اين انسان آن همه استعدادهاى خويش را به مرحله فعليت برساند اعجوبة جهان هستى
محسوب مى شود.
مصداق بيان منسوب به امير المؤمنين (ع ) است كه مى فرمايد:.
((اتزعم انك جرم صغير ـــــو فيك انطوى العالم الاكبر ((189))
.
وانت الكتاب المبين الذى ـــــباحرفه تظهر المضمر)).
اى انـسـان آيـا چـنين مى پندارى كه جثه و عنصرى خرد و ناچيزى و حال آنكه در توجهان بزرگ
گـنـجـانـده شده است و تو آن كتاب روشنگرى هستى كه با هر حرفش شگفتيهاى پنهانى آشكار
مى شود و خداوند درباره ى اين موجود عجيب الخلقه فرمود:.
((عبدى خلقت الاشيا لاجلك و خلقتك لاجلى وهبتك الدنيا بالاحسان و الاخرة بالايمان ((190))
.
اى بنده من همه چيز را براى تو آفريدم ولى تو را براى خودم خلق كرده ام .
تو بخشيده ام و آخرت را به تو دادم به جهت ايمان تو.
از بـراى احـيا استعدادهاى خفته در او و تكامل و رشد او پيامبران و مربيان آسمانى پيوسته و پياپى
گسيل داشت .
و همواره هر يك از آنها كتابى كه حاوى قوانين و مقررات شئون مختلف زندگانى بود نازل فرمود
هـر پـيـامبرى كه از پايگاه ارجمندترى برخوردار بود كتابى كه بر او نازل مى شد نيز كامل تر بود تا
آنـكـه نـوبـت به سيد انبيا و خاتم آنان رسيد به همين جهت حضرت محمد بن عبداللّه (ص ) را به
عـنـوان آخـريـن و بـرترين انبيا و مرسلين مبعوث فرمود و با او كتابى كه آخرين و كاملترين كتب
آسـمـانـى اسـت و عقلها و انديشه ها را واله ومتحير و به شگفتى واداشت يعنى قرآن كريم را نازل
فرمود و همين كتاب را كه در كنارمعجزات انبيا ديگر بزرگترين و جاودانه ترين معجزه الهى است
به آن حضرت اعطافرمود كه تا پايان عمر دنيا اين كتاب زبان گوياى وحى و مويد رسالت همه انبيا
پـيـشـين اعم از انبيا اولوالعزم و غير آنان است و به ويژه برهانى قاطع بر رسالت و نبوت آورنده اش
مـى باشد و اين كتاب يعنى قرآن مجيد كاملترين و حكيمانه ترين رهنمودهاى انسان ساز و احكام و
قوانين سالم زندگانى را براى بشر به ارمغان آورده است و مدعى است كه خود و تمام محتوايش از
جـانـب خالق عالم , تنظيم شده و دست بشر و فكر او رادر تنظيم و سامان دادن آن اندك دخالتى
نيست هر كس اين حقيقت را باور ندارد به پاخيزد همانند آن يا به قدر يك سوره از سوره هاى آن را
بپردازد.
يكهزار و چهارصد و اندى سال از زمان نزولش مى گذرد كسى نتوانست آن را ارائه كند ويا با آن به
مبارزه و هماوردى برخيزد.
قـرآن دريـايـى اسـت عـمـيـق و بـى كران كه كسى قدرت احاطه تام بر معارف و احكام وعقايد و
اخـلاقـيات آن را دارا نيست جز رسول اكرم (ص ) و جانشين به حقش ازاميرالمؤمنين (ع ) و يازده
فـرزنـدان مـعـصومش (ع ) تحدى را توان وقوف كامل برمضامينش نيست و هر كه بخواهد از اين
اقـيـانـوس بى كران و قعر ژرفايش بهره بگيرد و به تفسير آن دست يازد, بايد بر سفينه ى اهل بيت
عـصـمت و طهارت (ع ) درآيد و باراهنمايى راسخان در علم قرآن , از اين درياى بى پايان به ميزان
توان و ظرفيت خود ازلحاظ علوم و معارف , بهره اى نصيب خود سازد.
اين حقير ناچيز با بضاعت اندك بر آن شدم تا با استعانت و امداد غيبى از اين يم ,نمى برگيرم .
مـجـموعه را به ((قطرة )) نام بردار نمودم و از ذات اقدس الهى تمنى دارم كه اين خدمت اندك و
ناچيز را از اين بنده شرمنده بپذيرد.
مـؤلف محترم آنگاه در فصول متعدد, ضمن معرفى روشهاى مقدماتى تفسير, به تفسير آيات سوره
حمد پرداخته است و در 10 فصل آن را به پايان برده است ((191))
.
***.
شرح و تفسير لغات قرآن شريعتمدارى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف آن مـحـقـق ارجـمـنـد آقاى جعفر شريعتمدارى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
اين كتاب كه چاپ اول آن از سوى بنياد پژوهشهاى اسلامى مشهد در 688 صفحه وزيرى به طبع
رسـيـده اسـت پيرامون شرح و تفسير لغات قرآن از ماده ((آب )) تا ماده ((ضيق ))بر اساس تفسير
فارسى نمونه مى باشد.
ايـن كـتاب كاربردهاى هر لغت را در مجلدات مختلف تفسير نمونه گردآورى و براساس آن لغت
شرح و تفسير مى كند ((192))
.
جـلـد نـخـستين آن تا حرف ((ال )) در سال گذشته به چاپ رسيده است به نظر مى رسدمجموع
مجلدات آن به 5 جلد برسد.
***.
رسائل تفسيرى استاد صدر بلاغى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحترم آن سخنور نامى و نويسنده توانا مرحوم سيد صدر الدين بـلاغى يكى از اديبان وارسته و يكى از كاوشگران معارف اسلامى و قرآنى در قرن چهاردهم واوايل
قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
خطيب دانشمند و نويسنده توانا, مرحوم سيد صدرالدين صدر, در يكى ازخاندانهاى اصيل روحانى
در نائين به دنيا آمد.
سامان انجام داد و پس از تكميل تحصيلات اسلامى , به نشر معارف آن پرداخت .
از ايـن عالم سختكوش آثار متعددى به جا مانده است كه از معروف ترين آنها شرح صحيفه سجاديه
(ع ) مى باشد و از آن ميان دو اثر قرآنى به نام هاى ((برهان قرآن )) و ((قصص قرآن )) مى باشد.
محمد غزالى و احمد جاد المولى مى باشد ولى با توجه به تفكر و انديشه شيعى و ولايت تنظيم يافته
است كه كمتر رنگ و روى تسنن را دارد.
صـدر الدين بلاغى كوشش دارد كه تفكر و نظريه هاى اسلامى را از باور داشتهاى تجريدى آن , دور
سـازد و بـه مـتـن واقـعـيات ودگرگونى هاى زمانه بسازد و با رو در رو ساختن بينش اسلامى و
ايـسـم هاى غربى , به ستيز باايدئولوژى هاى وارداتى برخيزد و نظريه هاى اسلامى را جايگزين آراى
سياسى و اجتماعى واقتصادى غرب بنمايد.
نـگـرش نـويـسـنـده بر آنست كه تعاليم قرآن وتفكر و نظريه هاى اسلامى با قاطعيت صد چندان
افزون تر از ايسم هاى وارداتى غرب ,جوابگوى نيازهاى جوامع اسلامى در قلمرو سياسى , اجتماعى ,
اقتصادى مى باشد.
مسلمان شرقى مى بايد با پيرايش ذهن خود از هر نوع ايدئولوژى خارجى , مصمم واميدوار, بى آنكه
احساس كمبود و عقده حقارتى در برابر اروپا و آمريكا احساس نمايد,در بزرگداشت جامعه خود و
جامعه اسلامى و احياى تعاليم قرآن بكوشد.
در قصص قرآن :.
در ايـن كتاب ارزشمند, او اين برنامه را تعقيب مى كند كه قرآن عظيم و گرامى بادانش گرانبار
راهـبـرى هـاى انسانى و خردمندانه خود كه پشت به فلسفه عظيم از اخلاق بشرى دارد, آكنده از
قـصه هاى زيبا و آگاهنده مى باشد, و قصه ى يوسف كه شايد نخستين قصه ى قرآن كريم مى باشد,
سـرشـار از عـلـوم و مـعارف نظرى و هوشمندانه اى است كه بازمينه ى گسترده از طرز برخورد
سـيـاسـت , اصـول زنـدگـى و حـتـى عـلم خواب گزارى , علم فقه و علم فراست دارد و از نظر
قصه پردازى در اوج پيرايش قصه قرار دارد.
قصص قرآن كه بى شك بخشى از پربهاترين ادبيات اخلاقى ادب عرب مى باشد,آموزش هاى لازم را
به جوانان مى آموزد.
قصص قرآن با ترجمه فاخر و بلند خود و چشم داشتى از روش و محتواى كتاب قصص القرآن احمد
جاد المولى مصرى , با پيرايش و ويرايش غنى و ارزشمند از مترجم امامى و شيعى تنظيم شده است .
موجود در قرآن را مورد تفسير, تشريح قرار داده است .
داراى سه اثر قرآنى ارزشمندى مى باشد.
1ـ قصص قرآن كه شرح آن گذشت .
2ـ برهان قرآن ترجمه كتاب محمد غزالى در ستيز بامكاتب كمونيستى و ماديگرى .
3ـ فرهنگ اعلام قرآن در مقام معرفى افراد,اماكن , و جايگاه هايى كه در قرآن مجيد آمده است .
قـابـل ذكر است كتاب قصص قرآن و برهان قرآن , تا كنون در دهها هزار تيراژ, بارهاو بارها تجديد
چاپ گرديده است .
***.
امر به معروف و نهى از منكر مسعودى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد,
شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث
تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ
اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به
مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر
بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو
اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
مـؤلـف مـحـتـرم آن عـالم بارع حجة الاسلام و المسلمين آقاى شيخ هادى روحانى يكى از كاوشگران قرآنى شيعه در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
مؤلف عاليقدر آن كه يكى از مسئولين محترم جمعه و جماعت شهر بابل مى باشدپيرامون سوره ى مباركه ى حمد تفسيرى دارد كه احتمالا استمرار و ادامه نيز داشته باشد.
اين تفسير در 206 صفحه رقعى از سوى انتشارات مبعث بابل در سال فوق چاپ و نشر يافته است .
مؤلف محترم در پيشگفتار انگيزه ى نگارش خود را اينچنين مى نويسد:.
آفـريدگار جهان در آفرينش انسان مزاياى ويژه اى بدو مبذول داشته و او راموجودى فوق العاده و ممتاز از پديده هاى ديگر افريد و به قدرت كامله خود در اواستعدادهاى شگرف و حيرت آورى قرار داد كه اگر اين انسان آن همه استعدادهاى خويش را به مرحله فعليت برساند اعجوبة جهان هستى محسوب مى شود.
مصداق بيان منسوب به امير المؤمنين (ع ) است كه مى فرمايد:.
((اتزعم انك جرم صغير ـــــو فيك انطوى العالم الاكبر ((189))
.
وانت الكتاب المبين الذى ـــــباحرفه تظهر المضمر)).
اى انـسـان آيـا چـنين مى پندارى كه جثه و عنصرى خرد و ناچيزى و حال آنكه در توجهان بزرگ
گـنـجـانـده شده است و تو آن كتاب روشنگرى هستى كه با هر حرفش شگفتيهاى پنهانى آشكار
مى شود و خداوند درباره ى اين موجود عجيب الخلقه فرمود:.
((عبدى خلقت الاشيا لاجلك و خلقتك لاجلى وهبتك الدنيا بالاحسان و الاخرة بالايمان ((190))
.
اى بنده من همه چيز را براى تو آفريدم ولى تو را براى خودم خلق كرده ام .
تو بخشيده ام و آخرت را به تو دادم به جهت ايمان تو.
از بـراى احـيا استعدادهاى خفته در او و تكامل و رشد او پيامبران و مربيان آسمانى پيوسته و پياپى
گسيل داشت .
و همواره هر يك از آنها كتابى كه حاوى قوانين و مقررات شئون مختلف زندگانى بود نازل فرمود
هـر پـيـامبرى كه از پايگاه ارجمندترى برخوردار بود كتابى كه بر او نازل مى شد نيز كامل تر بود تا
آنـكـه نـوبـت به سيد انبيا و خاتم آنان رسيد به همين جهت حضرت محمد بن عبداللّه (ص ) را به
عـنـوان آخـريـن و بـرترين انبيا و مرسلين مبعوث فرمود و با او كتابى كه آخرين و كاملترين كتب
آسـمـانـى اسـت و عقلها و انديشه ها را واله ومتحير و به شگفتى واداشت يعنى قرآن كريم را نازل
فرمود و همين كتاب را كه در كنارمعجزات انبيا ديگر بزرگترين و جاودانه ترين معجزه الهى است
به آن حضرت اعطافرمود كه تا پايان عمر دنيا اين كتاب زبان گوياى وحى و مويد رسالت همه انبيا
پـيـشـين اعم از انبيا اولوالعزم و غير آنان است و به ويژه برهانى قاطع بر رسالت و نبوت آورنده اش
مـى باشد و اين كتاب يعنى قرآن مجيد كاملترين و حكيمانه ترين رهنمودهاى انسان ساز و احكام و
قوانين سالم زندگانى را براى بشر به ارمغان آورده است و مدعى است كه خود و تمام محتوايش از
جـانـب خالق عالم , تنظيم شده و دست بشر و فكر او رادر تنظيم و سامان دادن آن اندك دخالتى
نيست هر كس اين حقيقت را باور ندارد به پاخيزد همانند آن يا به قدر يك سوره از سوره هاى آن را
بپردازد.
يكهزار و چهارصد و اندى سال از زمان نزولش مى گذرد كسى نتوانست آن را ارائه كند ويا با آن به
مبارزه و هماوردى برخيزد.
قـرآن دريـايـى اسـت عـمـيـق و بـى كران كه كسى قدرت احاطه تام بر معارف و احكام وعقايد و
اخـلاقـيات آن را دارا نيست جز رسول اكرم (ص ) و جانشين به حقش ازاميرالمؤمنين (ع ) و يازده
فـرزنـدان مـعـصومش (ع ) تحدى را توان وقوف كامل برمضامينش نيست و هر كه بخواهد از اين
اقـيـانـوس بى كران و قعر ژرفايش بهره بگيرد و به تفسير آن دست يازد, بايد بر سفينه ى اهل بيت
عـصـمت و طهارت (ع ) درآيد و باراهنمايى راسخان در علم قرآن , از اين درياى بى پايان به ميزان
توان و ظرفيت خود ازلحاظ علوم و معارف , بهره اى نصيب خود سازد.
اين حقير ناچيز با بضاعت اندك بر آن شدم تا با استعانت و امداد غيبى از اين يم ,نمى برگيرم .
مـجـموعه را به ((قطرة )) نام بردار نمودم و از ذات اقدس الهى تمنى دارم كه اين خدمت اندك و
ناچيز را از اين بنده شرمنده بپذيرد.
مـؤلف محترم آنگاه در فصول متعدد, ضمن معرفى روشهاى مقدماتى تفسير, به تفسير آيات سوره
حمد پرداخته است و در 10 فصل آن را به پايان برده است ((191))
.
***.
شرح و تفسير لغات قرآن شريعتمدارى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف آن مـحـقـق ارجـمـنـد آقاى جعفر شريعتمدارى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
اين كتاب كه چاپ اول آن از سوى بنياد پژوهشهاى اسلامى مشهد در 688 صفحه وزيرى به طبع
رسـيـده اسـت پيرامون شرح و تفسير لغات قرآن از ماده ((آب )) تا ماده ((ضيق ))بر اساس تفسير
فارسى نمونه مى باشد.
ايـن كـتاب كاربردهاى هر لغت را در مجلدات مختلف تفسير نمونه گردآورى و براساس آن لغت
شرح و تفسير مى كند ((192))
.
جـلـد نـخـستين آن تا حرف ((ال )) در سال گذشته به چاپ رسيده است به نظر مى رسدمجموع
مجلدات آن به 5 جلد برسد.
***.
رسائل تفسيرى استاد صدر بلاغى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحترم آن سخنور نامى و نويسنده توانا مرحوم سيد صدر الدين بـلاغى يكى از اديبان وارسته و يكى از كاوشگران معارف اسلامى و قرآنى در قرن چهاردهم واوايل
قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
خطيب دانشمند و نويسنده توانا, مرحوم سيد صدرالدين صدر, در يكى ازخاندانهاى اصيل روحانى
در نائين به دنيا آمد.
سامان انجام داد و پس از تكميل تحصيلات اسلامى , به نشر معارف آن پرداخت .
از ايـن عالم سختكوش آثار متعددى به جا مانده است كه از معروف ترين آنها شرح صحيفه سجاديه
(ع ) مى باشد و از آن ميان دو اثر قرآنى به نام هاى ((برهان قرآن )) و ((قصص قرآن )) مى باشد.
محمد غزالى و احمد جاد المولى مى باشد ولى با توجه به تفكر و انديشه شيعى و ولايت تنظيم يافته
است كه كمتر رنگ و روى تسنن را دارد.
صـدر الدين بلاغى كوشش دارد كه تفكر و نظريه هاى اسلامى را از باور داشتهاى تجريدى آن , دور
سـازد و بـه مـتـن واقـعـيات ودگرگونى هاى زمانه بسازد و با رو در رو ساختن بينش اسلامى و
ايـسـم هاى غربى , به ستيز باايدئولوژى هاى وارداتى برخيزد و نظريه هاى اسلامى را جايگزين آراى
سياسى و اجتماعى واقتصادى غرب بنمايد.
نـگـرش نـويـسـنـده بر آنست كه تعاليم قرآن وتفكر و نظريه هاى اسلامى با قاطعيت صد چندان
افزون تر از ايسم هاى وارداتى غرب ,جوابگوى نيازهاى جوامع اسلامى در قلمرو سياسى , اجتماعى ,
اقتصادى مى باشد.
مسلمان شرقى مى بايد با پيرايش ذهن خود از هر نوع ايدئولوژى خارجى , مصمم واميدوار, بى آنكه
احساس كمبود و عقده حقارتى در برابر اروپا و آمريكا احساس نمايد,در بزرگداشت جامعه خود و
جامعه اسلامى و احياى تعاليم قرآن بكوشد.
در قصص قرآن :.
در ايـن كتاب ارزشمند, او اين برنامه را تعقيب مى كند كه قرآن عظيم و گرامى بادانش گرانبار
راهـبـرى هـاى انسانى و خردمندانه خود كه پشت به فلسفه عظيم از اخلاق بشرى دارد, آكنده از
قـصه هاى زيبا و آگاهنده مى باشد, و قصه ى يوسف كه شايد نخستين قصه ى قرآن كريم مى باشد,
سـرشـار از عـلـوم و مـعارف نظرى و هوشمندانه اى است كه بازمينه ى گسترده از طرز برخورد
سـيـاسـت , اصـول زنـدگـى و حـتـى عـلم خواب گزارى , علم فقه و علم فراست دارد و از نظر
قصه پردازى در اوج پيرايش قصه قرار دارد.
قصص قرآن كه بى شك بخشى از پربهاترين ادبيات اخلاقى ادب عرب مى باشد,آموزش هاى لازم را
به جوانان مى آموزد.
قصص قرآن با ترجمه فاخر و بلند خود و چشم داشتى از روش و محتواى كتاب قصص القرآن احمد
جاد المولى مصرى , با پيرايش و ويرايش غنى و ارزشمند از مترجم امامى و شيعى تنظيم شده است .
موجود در قرآن را مورد تفسير, تشريح قرار داده است .
داراى سه اثر قرآنى ارزشمندى مى باشد.
1ـ قصص قرآن كه شرح آن گذشت .
2ـ برهان قرآن ترجمه كتاب محمد غزالى در ستيز بامكاتب كمونيستى و ماديگرى .
3ـ فرهنگ اعلام قرآن در مقام معرفى افراد,اماكن , و جايگاه هايى كه در قرآن مجيد آمده است .
قـابـل ذكر است كتاب قصص قرآن و برهان قرآن , تا كنون در دهها هزار تيراژ, بارهاو بارها تجديد
چاپ گرديده است .
***.
امر به معروف و نهى از منكر مسعودى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد,
شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث
تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ
اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به
مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر
بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو
اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
اى بنده من همه چيز را براى تو آفريدم ولى تو را براى خودم خلق كرده ام .
تو بخشيده ام و آخرت را به تو دادم به جهت ايمان تو.
از بـراى احـيا استعدادهاى خفته در او و تكامل و رشد او پيامبران و مربيان آسمانى پيوسته و پياپى گسيل داشت .
و همواره هر يك از آنها كتابى كه حاوى قوانين و مقررات شئون مختلف زندگانى بود نازل فرمود هـر پـيـامبرى كه از پايگاه ارجمندترى برخوردار بود كتابى كه بر او نازل مى شد نيز كامل تر بود تا آنـكـه نـوبـت به سيد انبيا و خاتم آنان رسيد به همين جهت حضرت محمد بن عبداللّه (ص ) را به عـنـوان آخـريـن و بـرترين انبيا و مرسلين مبعوث فرمود و با او كتابى كه آخرين و كاملترين كتب آسـمـانـى اسـت و عقلها و انديشه ها را واله ومتحير و به شگفتى واداشت يعنى قرآن كريم را نازل فرمود و همين كتاب را كه در كنارمعجزات انبيا ديگر بزرگترين و جاودانه ترين معجزه الهى است به آن حضرت اعطافرمود كه تا پايان عمر دنيا اين كتاب زبان گوياى وحى و مويد رسالت همه انبيا پـيـشـين اعم از انبيا اولوالعزم و غير آنان است و به ويژه برهانى قاطع بر رسالت و نبوت آورنده اش مـى باشد و اين كتاب يعنى قرآن مجيد كاملترين و حكيمانه ترين رهنمودهاى انسان ساز و احكام و قوانين سالم زندگانى را براى بشر به ارمغان آورده است و مدعى است كه خود و تمام محتوايش از جـانـب خالق عالم , تنظيم شده و دست بشر و فكر او رادر تنظيم و سامان دادن آن اندك دخالتى نيست هر كس اين حقيقت را باور ندارد به پاخيزد همانند آن يا به قدر يك سوره از سوره هاى آن را بپردازد.
يكهزار و چهارصد و اندى سال از زمان نزولش مى گذرد كسى نتوانست آن را ارائه كند ويا با آن به مبارزه و هماوردى برخيزد.
قـرآن دريـايـى اسـت عـمـيـق و بـى كران كه كسى قدرت احاطه تام بر معارف و احكام وعقايد و اخـلاقـيات آن را دارا نيست جز رسول اكرم (ص ) و جانشين به حقش ازاميرالمؤمنين (ع ) و يازده فـرزنـدان مـعـصومش (ع ) تحدى را توان وقوف كامل برمضامينش نيست و هر كه بخواهد از اين اقـيـانـوس بى كران و قعر ژرفايش بهره بگيرد و به تفسير آن دست يازد, بايد بر سفينه ى اهل بيت عـصـمت و طهارت (ع ) درآيد و باراهنمايى راسخان در علم قرآن , از اين درياى بى پايان به ميزان توان و ظرفيت خود ازلحاظ علوم و معارف , بهره اى نصيب خود سازد.
اين حقير ناچيز با بضاعت اندك بر آن شدم تا با استعانت و امداد غيبى از اين يم ,نمى برگيرم .
مـجـموعه را به ((قطرة )) نام بردار نمودم و از ذات اقدس الهى تمنى دارم كه اين خدمت اندك و ناچيز را از اين بنده شرمنده بپذيرد.
مـؤلف محترم آنگاه در فصول متعدد, ضمن معرفى روشهاى مقدماتى تفسير, به تفسير آيات سوره حمد پرداخته است و در 10 فصل آن را به پايان برده است ((191))
.
***.
شرح و تفسير لغات قرآن شريعتمدارى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف آن مـحـقـق ارجـمـنـد آقاى جعفر شريعتمدارى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
اين كتاب كه چاپ اول آن از سوى بنياد پژوهشهاى اسلامى مشهد در 688 صفحه وزيرى به طبع
رسـيـده اسـت پيرامون شرح و تفسير لغات قرآن از ماده ((آب )) تا ماده ((ضيق ))بر اساس تفسير
فارسى نمونه مى باشد.
ايـن كـتاب كاربردهاى هر لغت را در مجلدات مختلف تفسير نمونه گردآورى و براساس آن لغت
شرح و تفسير مى كند ((192))
.
جـلـد نـخـستين آن تا حرف ((ال )) در سال گذشته به چاپ رسيده است به نظر مى رسدمجموع
مجلدات آن به 5 جلد برسد.
***.
رسائل تفسيرى استاد صدر بلاغى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحترم آن سخنور نامى و نويسنده توانا مرحوم سيد صدر الدين بـلاغى يكى از اديبان وارسته و يكى از كاوشگران معارف اسلامى و قرآنى در قرن چهاردهم واوايل
قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
خطيب دانشمند و نويسنده توانا, مرحوم سيد صدرالدين صدر, در يكى ازخاندانهاى اصيل روحانى
در نائين به دنيا آمد.
سامان انجام داد و پس از تكميل تحصيلات اسلامى , به نشر معارف آن پرداخت .
از ايـن عالم سختكوش آثار متعددى به جا مانده است كه از معروف ترين آنها شرح صحيفه سجاديه
(ع ) مى باشد و از آن ميان دو اثر قرآنى به نام هاى ((برهان قرآن )) و ((قصص قرآن )) مى باشد.
محمد غزالى و احمد جاد المولى مى باشد ولى با توجه به تفكر و انديشه شيعى و ولايت تنظيم يافته
است كه كمتر رنگ و روى تسنن را دارد.
صـدر الدين بلاغى كوشش دارد كه تفكر و نظريه هاى اسلامى را از باور داشتهاى تجريدى آن , دور
سـازد و بـه مـتـن واقـعـيات ودگرگونى هاى زمانه بسازد و با رو در رو ساختن بينش اسلامى و
ايـسـم هاى غربى , به ستيز باايدئولوژى هاى وارداتى برخيزد و نظريه هاى اسلامى را جايگزين آراى
سياسى و اجتماعى واقتصادى غرب بنمايد.
نـگـرش نـويـسـنـده بر آنست كه تعاليم قرآن وتفكر و نظريه هاى اسلامى با قاطعيت صد چندان
افزون تر از ايسم هاى وارداتى غرب ,جوابگوى نيازهاى جوامع اسلامى در قلمرو سياسى , اجتماعى ,
اقتصادى مى باشد.
مسلمان شرقى مى بايد با پيرايش ذهن خود از هر نوع ايدئولوژى خارجى , مصمم واميدوار, بى آنكه
احساس كمبود و عقده حقارتى در برابر اروپا و آمريكا احساس نمايد,در بزرگداشت جامعه خود و
جامعه اسلامى و احياى تعاليم قرآن بكوشد.
در قصص قرآن :.
در ايـن كتاب ارزشمند, او اين برنامه را تعقيب مى كند كه قرآن عظيم و گرامى بادانش گرانبار
راهـبـرى هـاى انسانى و خردمندانه خود كه پشت به فلسفه عظيم از اخلاق بشرى دارد, آكنده از
قـصه هاى زيبا و آگاهنده مى باشد, و قصه ى يوسف كه شايد نخستين قصه ى قرآن كريم مى باشد,
سـرشـار از عـلـوم و مـعارف نظرى و هوشمندانه اى است كه بازمينه ى گسترده از طرز برخورد
سـيـاسـت , اصـول زنـدگـى و حـتـى عـلم خواب گزارى , علم فقه و علم فراست دارد و از نظر
قصه پردازى در اوج پيرايش قصه قرار دارد.
قصص قرآن كه بى شك بخشى از پربهاترين ادبيات اخلاقى ادب عرب مى باشد,آموزش هاى لازم را
به جوانان مى آموزد.
قصص قرآن با ترجمه فاخر و بلند خود و چشم داشتى از روش و محتواى كتاب قصص القرآن احمد
جاد المولى مصرى , با پيرايش و ويرايش غنى و ارزشمند از مترجم امامى و شيعى تنظيم شده است .
موجود در قرآن را مورد تفسير, تشريح قرار داده است .
داراى سه اثر قرآنى ارزشمندى مى باشد.
1ـ قصص قرآن كه شرح آن گذشت .
2ـ برهان قرآن ترجمه كتاب محمد غزالى در ستيز بامكاتب كمونيستى و ماديگرى .
3ـ فرهنگ اعلام قرآن در مقام معرفى افراد,اماكن , و جايگاه هايى كه در قرآن مجيد آمده است .
قـابـل ذكر است كتاب قصص قرآن و برهان قرآن , تا كنون در دهها هزار تيراژ, بارهاو بارها تجديد
چاپ گرديده است .
***.
امر به معروف و نهى از منكر مسعودى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد,
شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث
تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ
اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به
مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر
بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو
اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف آن مـحـقـق ارجـمـنـد آقاى جعفر شريعتمدارى يكى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
اين كتاب كه چاپ اول آن از سوى بنياد پژوهشهاى اسلامى مشهد در 688 صفحه وزيرى به طبع
رسـيـده اسـت پيرامون شرح و تفسير لغات قرآن از ماده ((آب )) تا ماده ((ضيق ))بر اساس تفسير
فارسى نمونه مى باشد.
ايـن كـتاب كاربردهاى هر لغت را در مجلدات مختلف تفسير نمونه گردآورى و براساس آن لغت
شرح و تفسير مى كند ((192))
.
جـلـد نـخـستين آن تا حرف ((ال )) در سال گذشته به چاپ رسيده است به نظر مى رسدمجموع
مجلدات آن به 5 جلد برسد.
***.
رسائل تفسيرى استاد صدر بلاغى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحترم آن سخنور نامى و نويسنده توانا مرحوم سيد صدر الدين بـلاغى يكى از اديبان وارسته و يكى از كاوشگران معارف اسلامى و قرآنى در قرن چهاردهم واوايل
قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
خطيب دانشمند و نويسنده توانا, مرحوم سيد صدرالدين صدر, در يكى ازخاندانهاى اصيل روحانى
در نائين به دنيا آمد.
سامان انجام داد و پس از تكميل تحصيلات اسلامى , به نشر معارف آن پرداخت .
از ايـن عالم سختكوش آثار متعددى به جا مانده است كه از معروف ترين آنها شرح صحيفه سجاديه
(ع ) مى باشد و از آن ميان دو اثر قرآنى به نام هاى ((برهان قرآن )) و ((قصص قرآن )) مى باشد.
محمد غزالى و احمد جاد المولى مى باشد ولى با توجه به تفكر و انديشه شيعى و ولايت تنظيم يافته
است كه كمتر رنگ و روى تسنن را دارد.
صـدر الدين بلاغى كوشش دارد كه تفكر و نظريه هاى اسلامى را از باور داشتهاى تجريدى آن , دور
سـازد و بـه مـتـن واقـعـيات ودگرگونى هاى زمانه بسازد و با رو در رو ساختن بينش اسلامى و
ايـسـم هاى غربى , به ستيز باايدئولوژى هاى وارداتى برخيزد و نظريه هاى اسلامى را جايگزين آراى
سياسى و اجتماعى واقتصادى غرب بنمايد.
نـگـرش نـويـسـنـده بر آنست كه تعاليم قرآن وتفكر و نظريه هاى اسلامى با قاطعيت صد چندان
افزون تر از ايسم هاى وارداتى غرب ,جوابگوى نيازهاى جوامع اسلامى در قلمرو سياسى , اجتماعى ,
اقتصادى مى باشد.
مسلمان شرقى مى بايد با پيرايش ذهن خود از هر نوع ايدئولوژى خارجى , مصمم واميدوار, بى آنكه
احساس كمبود و عقده حقارتى در برابر اروپا و آمريكا احساس نمايد,در بزرگداشت جامعه خود و
جامعه اسلامى و احياى تعاليم قرآن بكوشد.
در قصص قرآن :.
در ايـن كتاب ارزشمند, او اين برنامه را تعقيب مى كند كه قرآن عظيم و گرامى بادانش گرانبار
راهـبـرى هـاى انسانى و خردمندانه خود كه پشت به فلسفه عظيم از اخلاق بشرى دارد, آكنده از
قـصه هاى زيبا و آگاهنده مى باشد, و قصه ى يوسف كه شايد نخستين قصه ى قرآن كريم مى باشد,
سـرشـار از عـلـوم و مـعارف نظرى و هوشمندانه اى است كه بازمينه ى گسترده از طرز برخورد
سـيـاسـت , اصـول زنـدگـى و حـتـى عـلم خواب گزارى , علم فقه و علم فراست دارد و از نظر
قصه پردازى در اوج پيرايش قصه قرار دارد.
قصص قرآن كه بى شك بخشى از پربهاترين ادبيات اخلاقى ادب عرب مى باشد,آموزش هاى لازم را
به جوانان مى آموزد.
قصص قرآن با ترجمه فاخر و بلند خود و چشم داشتى از روش و محتواى كتاب قصص القرآن احمد
جاد المولى مصرى , با پيرايش و ويرايش غنى و ارزشمند از مترجم امامى و شيعى تنظيم شده است .
موجود در قرآن را مورد تفسير, تشريح قرار داده است .
داراى سه اثر قرآنى ارزشمندى مى باشد.
1ـ قصص قرآن كه شرح آن گذشت .
2ـ برهان قرآن ترجمه كتاب محمد غزالى در ستيز بامكاتب كمونيستى و ماديگرى .
3ـ فرهنگ اعلام قرآن در مقام معرفى افراد,اماكن , و جايگاه هايى كه در قرآن مجيد آمده است .
قـابـل ذكر است كتاب قصص قرآن و برهان قرآن , تا كنون در دهها هزار تيراژ, بارهاو بارها تجديد
چاپ گرديده است .
***.
امر به معروف و نهى از منكر مسعودى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد,
شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث
تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ
اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به
مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر
بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو
اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
جـلـد نـخـستين آن تا حرف ((ال )) در سال گذشته به چاپ رسيده است به نظر مى رسدمجموع مجلدات آن به 5 جلد برسد.
***.
رسائل تفسيرى استاد صدر بلاغى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحترم آن سخنور نامى و نويسنده توانا مرحوم سيد صدر الدين بـلاغى يكى از اديبان وارسته و يكى از كاوشگران معارف اسلامى و قرآنى در قرن چهاردهم واوايل
قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
خطيب دانشمند و نويسنده توانا, مرحوم سيد صدرالدين صدر, در يكى ازخاندانهاى اصيل روحانى
در نائين به دنيا آمد.
سامان انجام داد و پس از تكميل تحصيلات اسلامى , به نشر معارف آن پرداخت .
از ايـن عالم سختكوش آثار متعددى به جا مانده است كه از معروف ترين آنها شرح صحيفه سجاديه
(ع ) مى باشد و از آن ميان دو اثر قرآنى به نام هاى ((برهان قرآن )) و ((قصص قرآن )) مى باشد.
محمد غزالى و احمد جاد المولى مى باشد ولى با توجه به تفكر و انديشه شيعى و ولايت تنظيم يافته
است كه كمتر رنگ و روى تسنن را دارد.
صـدر الدين بلاغى كوشش دارد كه تفكر و نظريه هاى اسلامى را از باور داشتهاى تجريدى آن , دور
سـازد و بـه مـتـن واقـعـيات ودگرگونى هاى زمانه بسازد و با رو در رو ساختن بينش اسلامى و
ايـسـم هاى غربى , به ستيز باايدئولوژى هاى وارداتى برخيزد و نظريه هاى اسلامى را جايگزين آراى
سياسى و اجتماعى واقتصادى غرب بنمايد.
نـگـرش نـويـسـنـده بر آنست كه تعاليم قرآن وتفكر و نظريه هاى اسلامى با قاطعيت صد چندان
افزون تر از ايسم هاى وارداتى غرب ,جوابگوى نيازهاى جوامع اسلامى در قلمرو سياسى , اجتماعى ,
اقتصادى مى باشد.
مسلمان شرقى مى بايد با پيرايش ذهن خود از هر نوع ايدئولوژى خارجى , مصمم واميدوار, بى آنكه
احساس كمبود و عقده حقارتى در برابر اروپا و آمريكا احساس نمايد,در بزرگداشت جامعه خود و
جامعه اسلامى و احياى تعاليم قرآن بكوشد.
در قصص قرآن :.
در ايـن كتاب ارزشمند, او اين برنامه را تعقيب مى كند كه قرآن عظيم و گرامى بادانش گرانبار
راهـبـرى هـاى انسانى و خردمندانه خود كه پشت به فلسفه عظيم از اخلاق بشرى دارد, آكنده از
قـصه هاى زيبا و آگاهنده مى باشد, و قصه ى يوسف كه شايد نخستين قصه ى قرآن كريم مى باشد,
سـرشـار از عـلـوم و مـعارف نظرى و هوشمندانه اى است كه بازمينه ى گسترده از طرز برخورد
سـيـاسـت , اصـول زنـدگـى و حـتـى عـلم خواب گزارى , علم فقه و علم فراست دارد و از نظر
قصه پردازى در اوج پيرايش قصه قرار دارد.
قصص قرآن كه بى شك بخشى از پربهاترين ادبيات اخلاقى ادب عرب مى باشد,آموزش هاى لازم را
به جوانان مى آموزد.
قصص قرآن با ترجمه فاخر و بلند خود و چشم داشتى از روش و محتواى كتاب قصص القرآن احمد
جاد المولى مصرى , با پيرايش و ويرايش غنى و ارزشمند از مترجم امامى و شيعى تنظيم شده است .
موجود در قرآن را مورد تفسير, تشريح قرار داده است .
داراى سه اثر قرآنى ارزشمندى مى باشد.
1ـ قصص قرآن كه شرح آن گذشت .
2ـ برهان قرآن ترجمه كتاب محمد غزالى در ستيز بامكاتب كمونيستى و ماديگرى .
3ـ فرهنگ اعلام قرآن در مقام معرفى افراد,اماكن , و جايگاه هايى كه در قرآن مجيد آمده است .
قـابـل ذكر است كتاب قصص قرآن و برهان قرآن , تا كنون در دهها هزار تيراژ, بارهاو بارها تجديد
چاپ گرديده است .
***.
امر به معروف و نهى از منكر مسعودى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد,
شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث
تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ
اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به
مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر
بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو
اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
مـؤلـف مـحترم آن سخنور نامى و نويسنده توانا مرحوم سيد صدر الدين بـلاغى يكى از اديبان وارسته و يكى از كاوشگران معارف اسلامى و قرآنى در قرن چهاردهم واوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
بيوگرافى اجمالى :.
خطيب دانشمند و نويسنده توانا, مرحوم سيد صدرالدين صدر, در يكى ازخاندانهاى اصيل روحانى در نائين به دنيا آمد.
سامان انجام داد و پس از تكميل تحصيلات اسلامى , به نشر معارف آن پرداخت .
از ايـن عالم سختكوش آثار متعددى به جا مانده است كه از معروف ترين آنها شرح صحيفه سجاديه (ع ) مى باشد و از آن ميان دو اثر قرآنى به نام هاى ((برهان قرآن )) و ((قصص قرآن )) مى باشد.
محمد غزالى و احمد جاد المولى مى باشد ولى با توجه به تفكر و انديشه شيعى و ولايت تنظيم يافته است كه كمتر رنگ و روى تسنن را دارد.
صـدر الدين بلاغى كوشش دارد كه تفكر و نظريه هاى اسلامى را از باور داشتهاى تجريدى آن , دور سـازد و بـه مـتـن واقـعـيات ودگرگونى هاى زمانه بسازد و با رو در رو ساختن بينش اسلامى و ايـسـم هاى غربى , به ستيز باايدئولوژى هاى وارداتى برخيزد و نظريه هاى اسلامى را جايگزين آراى سياسى و اجتماعى واقتصادى غرب بنمايد.
نـگـرش نـويـسـنـده بر آنست كه تعاليم قرآن وتفكر و نظريه هاى اسلامى با قاطعيت صد چندان افزون تر از ايسم هاى وارداتى غرب ,جوابگوى نيازهاى جوامع اسلامى در قلمرو سياسى , اجتماعى , اقتصادى مى باشد.
مسلمان شرقى مى بايد با پيرايش ذهن خود از هر نوع ايدئولوژى خارجى , مصمم واميدوار, بى آنكه احساس كمبود و عقده حقارتى در برابر اروپا و آمريكا احساس نمايد,در بزرگداشت جامعه خود و جامعه اسلامى و احياى تعاليم قرآن بكوشد.
در قصص قرآن :.
در ايـن كتاب ارزشمند, او اين برنامه را تعقيب مى كند كه قرآن عظيم و گرامى بادانش گرانبار راهـبـرى هـاى انسانى و خردمندانه خود كه پشت به فلسفه عظيم از اخلاق بشرى دارد, آكنده از قـصه هاى زيبا و آگاهنده مى باشد, و قصه ى يوسف كه شايد نخستين قصه ى قرآن كريم مى باشد, سـرشـار از عـلـوم و مـعارف نظرى و هوشمندانه اى است كه بازمينه ى گسترده از طرز برخورد سـيـاسـت , اصـول زنـدگـى و حـتـى عـلم خواب گزارى , علم فقه و علم فراست دارد و از نظر قصه پردازى در اوج پيرايش قصه قرار دارد.
قصص قرآن كه بى شك بخشى از پربهاترين ادبيات اخلاقى ادب عرب مى باشد,آموزش هاى لازم را به جوانان مى آموزد.
قصص قرآن با ترجمه فاخر و بلند خود و چشم داشتى از روش و محتواى كتاب قصص القرآن احمد جاد المولى مصرى , با پيرايش و ويرايش غنى و ارزشمند از مترجم امامى و شيعى تنظيم شده است .
موجود در قرآن را مورد تفسير, تشريح قرار داده است .
داراى سه اثر قرآنى ارزشمندى مى باشد.
1ـ قصص قرآن كه شرح آن گذشت .
2ـ برهان قرآن ترجمه كتاب محمد غزالى در ستيز بامكاتب كمونيستى و ماديگرى .
3ـ فرهنگ اعلام قرآن در مقام معرفى افراد,اماكن , و جايگاه هايى كه در قرآن مجيد آمده است .
قـابـل ذكر است كتاب قصص قرآن و برهان قرآن , تا كنون در دهها هزار تيراژ, بارهاو بارها تجديد چاپ گرديده است .
***.
امر به معروف و نهى از منكر مسعودى .
(چـاپ 1416 هـ ق ) .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد,
شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث
تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ
اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به
مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر
بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو
اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
مـؤلـف مـحـتـرم آن پـژوهـشـگر بزرگوار آقاى محمد اسحاق مسعودى از كاوشگران معارف قرآنى در قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام كـامـل اين اثر قرآنى ((امر به معروف و نهى از منكر از ديدگاه قرآن )) است كه دريك مجلد, شامل شانزده فصل مستقل , پيرامون موضوع پر اهميت فوق مى باشد.
چـارچـوب امر به معروف و نهى از منكر در اين كتاب تبيين و جايگاه آن از ديدگاه قرآن وحديث تشريح شده است و عناوين مهم فصول اين كتاب عبارتند از: معناى امر به معروف و نهى از منكر ـ اصـول و ضـوابـط شـنـاخت آن ـ جايگاه امر به معروف و فلسفه وآثار آن ـ آثار تخريبى ترك امر به مـعروف ـ اقسام آن ـ وجوب امر به معروف و نهى ازمنكر ـ ويژگى آمران و ناهيان ـ شيوه هاى امر بـه معروف ـ عوامل گرايش و بى تفاوتى نسبت به منكرات ـ طرح هاى عملى جهت اقامه ى اين دو اصل ـ پرسش ها و پاسخ ها.
اين كتاب از سوى سازمان تبليغات اسلامى مركز تهران به چاپ رسيده است .
***.
سير تحول قرآن بازرگان .
(مـتوفى 1416 ه ق ) .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان
صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده
است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به
دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال
1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند,
به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به
مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب
در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله
بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى ,
جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن
مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن
و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى
مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و
هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد).
2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد).
3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را
اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار
سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در
اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و
زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين
سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ
كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن
خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم
مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش
و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم
ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول
فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از
سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر
اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و
تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او
تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى
طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى
ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى
شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در
منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم ,
بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ).
كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى
مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و
كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج
تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار
اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
مؤلف آن شادروان مرحوم مهندس مهدى بازرگان , از رجال فكرى و علمى وسياسى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
از آن مـرحـوم آثار قرآنى و تلاش هاى نشر قرآن در سطح دانشگاه در دوران رژيم گذشته فراوان صورت گرفته است كه يكى از آثار مكتوب آن ((سير تحول قرآن )) در 6 جلدمى باشد.
تـحـول , تـنوع , تاريخ قرآن , سير تحول لفظى و سيرتحول موضوعى قرآن تهيه و تنظيم گرديده است .
در پايان نيز خلاصه آن به زبان فرانسه آمده است .
اين كتاب در سال 1360 از سوى شركت انتشارچاپ و توزيع گرديده است .
بيوگرافى اجمالى :.
مـرحوم مهندس بازرگان در سال 1286شمسى در خاندانى مسلمان از يك پدر و مادرتبريزى به دنيا آمد.
بود كه در امور مذهبى , اجتماعى و نيكوكارى , همواره از پيشگامان به شمار مى رفت .
ايـن فرزند در كنار چنين پدرى رشد و پرورش يافت و درس خواند, تا اينكه در 22سالگى در سال 1306 شـمسى همراه 119 تن ديگر كه نخستين گروه از دانشجويان ايرانى اعزامى به خارج بودند, به فرانسه رفت و هفت سال تمام در رشته مهندسى ترموديناميك به تحصيل پرداخت .
پاريس در روحيه ى دينى او تاثير منفى گذاشته باشد.
او پـس از بـازگشت به ايران به خدمت نظام رفت و سپس به تدريس در دانشگاه مشغول شد و به مـوازات آن به همكارى با محافل مذهبى پرداخت و نخستين مقاله ى خود را تحت عنوان ((مذهب در اروپـا)) در نـشريه دانش آموز كه از سوى كانون اسلام چاپ مى شد منتشر ساخت كه اين مقاله بعدها با پاورقى هاى استاد سيد هادى خسروشاهى در سال 1341 ه.
او نخست به صورت علمى قرآن را وارد محيط دانشگاه نمود, چون در مقام رياست دانشكده فنى , جـلسات مرتبى را در مناسبت ها تشكيل مى داد و خود به سخنرانى و تبيين آيات الهى و تفسير آن مى پرداخت , سپس از راه نگارش كتاب هاى تفسيرى و علوم قرآنى , مانند تفسير باد و باران در قرآن و تناسب آيات به ترويج قرآن پرداخت .
مـهندس بازرگان , متفكر توانا و نويسنده پرتلاشى بود كه بيش از 50 كتاب و رساله در زمنيه هاى مختلف اسلامى , اجتماعى , علمى و سياسى از خود به يادگار گذاشته است .
آثار و تاليفاتى از او به يادگار مانده است , هر چند برخى از آنها به صورت تئورى و فرضى مى باشد و هنوز به مرحله ى قطعيت نايل نيامده است .
آثار و تاليفات قرآنى :.
1ـ سير تحول در قرآن (دو جلد). 2ـ بازگشت به قرآن (7 جلد). 3ـ باد و باران در قرآن .
4ـ آموزش قرآن .
مـرحـوم بـازرگـان در پـيشگفتار ((سير تحول در قرآن )), بخشى از اهداف سير تحقيقى خود را اينچنين بازگو مى نمايد:.
(الـرحمن , علم القرآن , خلق الانسان , علمه البيان ) حمد و سپاس بر خداى رحمن كه پس ازچهار سـال و چـنـد ماه , جلد دوم سير تحول قرآن با جلد ضميمه بر طبق وعده اى كه داده شده بود در اختيار علاقمندان به قرآن , قرار مى گيرد.
جـلـد اول بـراى ارائه كـلى مطالب و رسيدن به مقصود يا جلوه اى از خصوصيات بارز كلام خدا و زمان بندى آيات و موضوعات , به ترتيب كه انتشار يافت كافى بود.
مى خواستيم تمام جداول و منحنى ها و جتسجوهايى را كه منتهى به منحنى تنزيل وجدول تعيين سـال نـزول آيات مى شد در يك جلد بياوريم علاوه بر تاخير كار و شايدتعليق به محال شدن چاپ كـتـاب , سـبب سنگينى آن به لحاظ وزن و قيمت مى گرديد وسنگينى ديگرى بر حوصله و ذهن خـوانـنـدگـان وارد مى آورد به طورى كه اساس و عصاره مطالب در لابيرنت اوراق و ارقام , گم مى شد.
خداوند عليم حكيم تكذيب آيات خود از ناحيه منكرين را گناه يا ظلمى دررديف تحريف كلامش و افترايى كه به وسيله ى مخالفين يا موافقين صورت گيرد دانسته و اعلام مى فرمايد: (فمن اظلم ممن كذب على اللّه و كذب بالصدق اذ جائه اليس فى جهنم مثوى للكافرين ) مى فرمايد:.
روى اين اصل از زمان تاليف كتاب در سال 1344 ه.
يـك سلسله احكام و نتايج قطعى به آن داده شود, بلكه خواننده را پا به پا در جريان تشكل و تحول فكر و تفحص اين كه آيا طول متوسط آيات مى تواند منطبق و معرف سال نزول باشد يا نه ؟ بگذارد.
انـتشار جلد دوم و گردآورى جلد اول و منحنى هاى مربوط به كليه ى سوره ها وتقطيع بعضى از سـوره هـا نـيـز بـديـن منظور است كه ايرادها و اشتباهات رخ داده تشخيص داده مى شود و اگر اسـتـدلال هـا و اسـتـنباطهاى صحيح ترى به نظر برسد تذكر دهنديا اصولادر مقام تجديد نظر و تكميل كار برآيندتا چنانچه افترا و تحريف در كتاب خدا صورت گرففته باشد رفع گردد.
مـثـلا پـس از انتشار جلد اول ضمن استفاده از كتاب , به اين مطلب برخوردند كه اگردر جلد او تـوزيـع آيـات عـلاوه بـر تعيين درصدهاى آيات در صدهاى كلمات آن سوره راكه در آيات داراى طـول هـاى مـختلف پخش شده اند نيز محاسبه نماييم و به صورت منحنى نمايش دهيم چهره ى ديـگرى از سوره ظاهر مى شود و شاخص هاى تازه اى به دست مى آيد كه مى تواند در متوسطگيرى شـاخـص ها, براى رسيدن به طول مبناى صحيح تر, مفيد واقع شود و دقت و تقريب بيشترى را در منحنى تنزيل و در جدول سال هاى نزول باعث گردد.
بـه طـور نـمـونـه اگـر به جدول سوره ى طه (شماه 6, ص 27, جلد اول چاپ 1355)نگاه كنيم , بيشترين تعداد كلمات همان سوره در آيات 9 كلمه اى به كار رفته است (14 آيه و 126 كلمه ). كلمات , 9 در مى آيد.
و كلمات است كه محتوى و متناسب با مطالب مى باشد اتكا به كلمات در محاسبات اعتباربيشترى مى تواند داشته باشد تا اتكا به آيات .
الـبـتـه ايـنگونه فعاليت هاى قرآنى , همانند كار آن مهندس مصرى كه 20 سال تمام روى حروف و كـلـمـات قرآن با كامپيوتر كار نموده است , مى تواند نشانى از عظمت قرآن گرفته شود, اما نتايج تربيتى و اخلاقى و دستور العمل فقهى از آن نمى توان گرفت .
غـيـر از كـتـابـهاى فوق , كتابهاى : مطهرات در اسلام , عشق و پرستش , مذهب در اروپانيز از آثار اسلامى و مذهبى او مى باشند.
***.
تفاسير آية اللّه حسينى تهرانى .
(مـتـوفـى 1416 هـ ق ) .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى
قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون
قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .
مـؤلف آنها, عارف نامى و فقيه صمدانى آية اللّه علا مه سيد محمد حسين حـسـيـنـى تـهـرانـى از اعـلام عـرفـانـى و تـفسيرى قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى قمرى مى باشد.
از اين عالم ربانى و عارف صمدانى , آثار متعدد اسلامى بجا مانده است كه سه مورد از آنها پيرامون قرآن مجيد و تفسير شريف آن مى باشد.
1 ـ رساله بديعيه :.
نام كامل اين تفسير ((رساله بديعه در تفسيرآيه 34 سوره نسا)) مى باشد.
مـؤلـف بـزرگـوار, ايـن كتاب را, در تفسير آيه شريفه ((الرجال قوامون على النسا.
.
((193))
و در
يك جلد تا 151 صفحه , به قطع وزيرى به چاپ رسيده است .
نگارش آن , بنا به اظهار نويسنده در پايان كتاب , در 22 ذى القعده 1399 ق به پايان رسيده است .
روش تفسيرى :.
مفسر در نگارش اين تفسير, سبك خاص و منحصر به فرد خويش را دنبال كرده است , يعنى نخست
مـقـدمه كلى را تحت عنوان ((لزوم هدايت هستى از سوى خدا)) مطرح ساخته و سپس اقوال اهل
لـغـت و مـفـسران را مورد بحث قرار داده و آنرا به گونه مبسوطبررسى كرده و آن گاه به آراى
فقهى متوسل گرديده است .
و روايات ماثوره كه در تبيين مراد وى كمك رسان است , رو آورده است .
موضوعات مورد بحث : در اين تفسير, مطالب زيرمورد بحث قرار گرفته اند:.
1ـ قضاوت زن 2ـ جهاد زن 3ـ حكومت و رهبرى زن 4ـ فتوا دادن زن 5ـ ولايت فقيه .
وى درباره هر يك از موضوعات ياد شده به گونه مبسوط بحث كرده است .
معنى كه در هر كدام از آيات قرآن , روايات ماثور و آراى فقهاى شيعه و سنى را كاملابررسى كرده
و آن گاه نظر خويش را بيان داشته است .
ترجمه ى او از رساله ى بديعيه تحقيقى پيرامون آيه ((الرجال قوامون على النسا))(آيه 34) و بحثى
پـيرامون ولايت فقيه مى باشد كه در سال فوق چاپ اول آن توسطانتشارات حكمت تهران در 227
صفحه وزيرى به چاپ رسيده است ((194)).
2 ـ نور ملكوت قرآن :.
اين كتاب , پيرامون معارف عاليه قرآنى , و در روشنگرى حقيقت قرآن سامان يافته است .
چهارم آن , 8 بحث را تشكيل مى دهد.
جلد سوم شامل : بحث پنجم , منطق قرآن و توحيد خالص در جميع شؤون است .
بحث ششم , سير قرآن در آيات انفسى .
جلد چهارم شامل : بحث هشتم , سير آفاقى قرآن و عظمت اخلاق آن .
عربيت و اعجاز قرآن .
واسعيت قرآن عظيم .
مى باشد.
در ذيل هر يك از عناوين ياد شده , دهها بحث ارزشمند و مفيد فرعى قرآنى آورده شده و به مباحث
گسترده تفسيرى نيز پرداخته است .
به تازگى جلد چهارم اين كتاب از سوى انتشارات علامه طباطبايى مشهد به چاپ رسيده است .
3 ـ رساله نوين در شمار شهور:.
ايـن كـتـاب درباره بناى اسلام بر سال و ماه قمرى و تفسير آيه : ((ان عدة الشهور عنداللّه اثنا عشر
شهرا.
.
((195)) كه در تفسير دو آيه ياد شده از سوره مباركه توبه , نگارش يافته است .
چاپ اول اين
كـتاب , در سوم جمادى الثانيه 1406 ق در چاپخانه طباطبائى , توسطانتشارات صدرا در يك جلد,
قطع رقعى , با 152 صفحه , صورت گرفته است .
روش تفسيرى :.
اين كتاب , ضمن تفسير, دربردارنده مطالب : ادبى , فقهى و تاريخى است .
بـخـش مطالب تاريخى , مباحثى از قبيل : حركت پيامبر از مكه به سوى عرفه , خطبه رسول اللّه در
عرفه , افاضه پيامبر از عرفات و خطبه پيامبر در ((منا)) را دربر دارد.
نويسنده , به تفسير دو آيه شريفه مورد بحث , پرداخته و در محور كلمه ((نسئ )) كه در آيه شريفه :
37 واقـع شـده است , از جنبه لغوى , تفسيرى و بيان احكام , بحث مفصلى كرده است و نيز گفتار
مـفـسـرانـى چون : طبرسى , فخرالدين رازى و... و دانشمندانى چون ابوريحان بيرونى و ابو معشر
بلخى را در مورد اين كلمه , نقد و بررسى كرده است .