طبقات مفسران شيعه جلد پنجم .

مفسران قرن پانزدهم .
دكتر عقيقى بخشايشى .
دفتر نشر نويد اسلام .
قم ـ خيابان ارم ـ پاساژ قدس ـ پلاك 111 ـ تلفن : 743462.

شناسنامه كتاب :.

نام كتاب : طبقات مفسران شيعه , ج 5.
نويسنده : دكتر عقيقى بخشايشى .
ناشر: دفتر نشر نويد اسلام , قم .
نوبت چاپ : اول .
حروفچينى و صفحه آرايى : كامپيوتر نويد اسلام .
قطع و تعداد صفحات : وزيرى , 488 صفحه .
چاپ : اميرالمؤمنين (ع ), قم .
صحافى : صنعتى , قم .
تاريخ چاپ : بهار 1376.
تيراژ: 500 جلد.
#حق چاپ محفوظ, و مخصوص ناشر است #.
در پى انتشار مجلدات (طبقات مفسران شيعه ), نامه ها و تقريظهاى متعددى ازسوى ارباب علم و فـضـل و شـخـصـيتهاى علمى و حوزوى , به مؤلف كتاب ارسال شده است كه در مجلدات قبلى , تعدادى از آنها به نظر شريف خوانندگان گرامى رسيد.
هم اكنون محض تيمن و تبرك , به تعدادى از اين نامه ها و تقريظات محبت آميز اشاره مى گردد.

13 ـ متن تقريظ حضرت آية اللّه محمد فاضل لنكرانى :.

متن تقريظ حضرت آية اللّه آقاى حاج شيخ محمد فاضل لنكرانى :.
كه پس از مطالعه و بررسى كتاب در شان آن صادر, در ضمن اجازه روايتى نيز, درحق مؤلف لطف كرده اند.
بافضيلت كتاب , نيازى به ترجمه نيست .
((بسم اللّه الرحمن الرحيم .
المهديين .
و بـعـد, ان الـقران الكريم , كلام اللّه المنزل , كنز لا يفنى , ونور لا يطفى , و هو الحق المبين لاياتيه الـبـاطل من بين يديه ولا من خلفه , تنزيل من لدن حكيم خبير, و هو علم مرتفع واثر باق من رب العالمين الى يوم الدين .
نـور اللّه الـذى لا يـخمد, و سراجه الذى يخرج الناس من الظلمات الى النور, و هو غاية كل طالب , ودوا كل سقيم , و منية كل قاصد, و هو معجزه خالدة ابد الابدين وعبر الازمان والاحيان .
نـزل الـقـرآن الـكـريـم مـتنجما بهداية الناس وارشاد الاجيال عموما, ولكن يفهم ظرائفه ودقائقه الـمـتـكاثرة الذين نزل القرآن فى بيتهم ونشاوا باستماع آياته وترعرعوا بقرائة كلماته , ومارسوا فى طـول حـيـاتهم باستماع الوحى من صاحبه وهم اهل بيت النبوة (ص ) الذين هم عديلواالقرآن فى الاحاديث والروايات المروية عن جدهم رسول اللّه (ص ) فى الثقلين والمنزلة وغيرهما.
والـشـيـعة الذين اعتكفوا فى رحابهم وجروا على هداهم قد مارسوا القرآن وتعلموا من عذب منابع عـلومهم , و ذاكروا ظرائفه ودققوا دقائقه ومشوا على هداهم طوال قرون عديدة وازمنة طويلة من حـيـن نـزول الـقـرآن الكريم الى عصرنا هذا فخلفوا مواريث ثمينة و آثار نفيسة فى التفسير وعلوم الـقـرآن ومـعـارفـه واحـكـامـه وفى اية مجال ينتهى الى فهم القرآن ودراسته كما بيناشطرا من نشاطاتهم العلمية ومداقاتهم العملية فى كتابنا ((مدخل التفسير)) بحوثا ضئيلة حول اعجاز القرآن وصيانته من التحريف .
ولـكن مع الاسف الشديد, ان المفسرين والباحثين عن القرآن و علومه فى الشيعة , خفضالانفسهم واخلاصا في نشاطاتهم الربانية ما ادرجوا تليفهم القيمة التى تعد بالمئات و الالوف , في كتاب واحد ولا ادرجـوا تحت قائمة واحدة لتكون ذخرا لخلفهم وعبرة للباحثين من غير طائفتهم ,حتى اتهموا الشيعة بعدم ممارستهم بالتفسير والقرآن الكريم , او عدم وجود اثر مهم في تاليفهم , الاان قيض اللّه الـعـالـم الباحث والمحقق البارع شيخ المحققين الاستاذ العلا مة الحاج آغا بزرگ الطهرانى (طاب ثـراه ) فـانه بعلاقته الشخصية وهمته العالية الثقافية قام باحيا آثارهم واخلاد دراساتهم القرآنية في موسوعته الكبيرة المسماة بـ ((الذريعة الى تصانيف الشيعة )) 26 مجلدات , و ادرج في المجلد الرابع مـن سـفـره الـقيم , زها ستماة عنوانا من تفاسير الشيعة و تليفهم القرآنية , ارائة لعملهم الخالص و اخلادا لذكرهم السامي للّه تعالى دره و عليه اجره و رضاه .
وفـي عـصـرنـا الـحاضر تبعا لدراساته ومشيا على اسلوبه وتكميلا لجهده النفيس و الخالد,قد قام الـفـاضـل الـنـشيط والعالم البارع , الكاتب الاسلامى الشهير, صاحب التليف الكثيرة ,حجة الاسلام والـمسلمين الحاج شيخ عبدالرحيم العقيقي البخشايشي دامت افاداته وافاضاته واعتكف فى درب الـقـرآن ورحـبه فانه بجهده البالغ قد احصى وعرف آثار الشيعة ومثره في التفسير ومعارف القرآن وابلغ عدد التفاسير التى الفوا حول القرآن الكريم زها الالفين عنوانا على خمسة او ستة مجلدات من نـزول الـقـرآن الى عصرنا هذا وسماه ((طبقات مفسري الشيعة )) وطبع الى الان ثلاثة مجلدات و الان المجلد الرابع و الخامس منها فى ايديكم .
وانـي على ضيق فرصتي وكثرة اشتغالاتى وفقت ان اطالع شطرا من هذا الاثر القرآني القيم ,فرايته مشحونا بالتتبع والفحص والبحث ووجدت ضالتى فى هذا الاثر المبارك للمؤلف دام عزه اسئل اللّه تـعـالـى ان يتقبل منه ومنا وجزانا عن القرآن وحامليه , احسن الجزا والثواب , و يدخر له يوم لا ينفع مال ولا بنون , الا من اتى اللّه بقلب سليم وآخر دعوانا ان الحمد للّه رب العالمين .
و اخيرا انه دام توفيقه استجازنى فى الرواية على طريقة السلف الصالح , فاجزت له ان يروى عنى ما صحت لى روايته عن مشايخي العظام سيما العلا مة المتبحر الشيخ آغا بزرگ الطهرانى , قدس سره الشريف , مع رعاية الاحتياط.
محل خاتمه المبارك ((1))

.

14 ـ تقريظ حضرت آية اللّه شيخ محمد هادى معرفت .

تـقـريـظ مـحقق ارجمند و قرآن پژوه توانا حضرت آية اللّه شيخ محمدهادى معرفت دامت افاضاته العاليه كه در مورد كتاب و نقش مفسران شيعه و مؤلف ايفاد فرموده اند:.
((بسمه تعالى , شيعه از پيش گامان خدمت گذاران به قرآن كريم بوده , و همواره درراه خدمت به قرآن كوشيده است .
آسـمـانـى را بـزرگ شمرده , در حفظ و حراست , و تحسين خط و كتابت , و ترويج وقرائت , و ساير شـؤون و ابـعـاد مـخـتـلـف , از جـمـلـه تفسير و تاويل آن , كوشش فراوان به خرج داده , و سرآمد خذمت گذاران به قرآن بوده اند.
شـيعه از همان صدر اول اسلام از پيش تازان تفسير بوده , در بسط و گسترش معارف آن كوشيده است .
مـفـسـران صحابه , چهار نفر بودند: على بن ابيطالب , عبداللّه بن مسعود, ابى بن كعب , عبداللّه بن عباس .
بدر الدين زركشى گويد: ((و صدر المفسرين من الصحابة على بن ابى طالب , ثم ابن عباس , و هو تجرد لهذا الشان .
.

مدارس پنجگانه تفسير:.

پـنـج مـدرسـه تفسيرى توسط پنج نفر از اصحاب تاسيس گرديد, كه شاگردان فراوانى در عهد تابعين به جامعه اسلامى تحويل داد.
تن از بزرگان شيعه تاسيس يافت , شاگردانى تربيت نمود كه از شيفتگان عترت و خاندان پيغمبر اكرم (ص ) بودند:.
1ـ مدرسه مكه : كه از بزرگترين مدارس تفسيرى به شمارمى رود, و فراوان ترين شاگردان را اين مدرسه تحويل داد.
اين مدرسه به دست بزرگ ترين شاگرد مولى امير مؤمنان (ع ), عبداللّه بن عباس تشكيل يافت .
و غيرهم را تربيت نمود.
2ـ مدرسه مدينه : به دست ابى بن كعب .
3ـ مدرسه كوفه : به دست عبداللهب بن مسعود.
4ـ مدرسه شام : به دست عويمربن عامر و ابوالوردا.
پنجمين مدرسه در بصره به دست ابوموسى اشعرى تشكيل يافت .
داراى انحرافاتى بود كه از بنيان گذار آن نشات گرفته بود.
در طـول تـاريـخ اگر بخواهيم از عملكرد تشيع در تفسيرش سخن بگوييم به درازاخواهد كشيد, فقط بگوييم كه سهم بيشتر را در اين زمينه , شيعه و بزرگان اماميه به خوداختصاص داده اند, كه ايـن كـتـاب شـريـف (طـبـقات مفسران شيعه ) متكفل اين جهت گيريست , و با قلم تواناى استاد عاليقدر جناب آقاى دكتر عقيقى بخشايشى , تاكنون بيش از دو هزار كتاب تفسيرى از مكتب تشيع ارائه داده شده است كه نمونه بارزى است از كوشش مستمر تشيع در جهان تفسيرى قرآن كريم .
كـارى بـس ارجـمـنـد اسـت كه به دست آقاى بخشايشى انجام گرفته است , و بس جاى تقدير و سـپـاس گـذارى اسـت كـه خـدمـتگذاران حقيقى قرآن را به جهان معرفى كرده اند و انبوهى از معلومات شگرف را در اختيار محققان و پژوهشگران قرار داده اند.
((شكر اللّه مساعيه الجميلة , و وفقه مرضاته , اكثر فاكثر ان شا اللّه ). قم ـ محمد هادى معرفت .
25 / شوال 1417.
15 / اسفند 1375.

15 ـ متن نامه حجة الاسلام والمسلمين مدرس بستان آبادى .

15 ـ متن نامه محبت آميز حجة الاسلام والمسلمين آقاى حاج ميرزا باقر مدرس بستان آبادى .
جناب حجة الاسلام والمسلمين آقاى دكتر عقيقى بخشايشى (دامت توفيقاته ). بـا اهداى سلام و استفسار از احوال جاريه , اخيرا كتاب ((طبقات مفسران شيعه ))تاليف مستطاب آن جناب به دستم رسيد.
مـيـان مـقالاتتان در ((مكتب اسلام )), مورد توجه عام و خاص بوده و اينجانب از آنها بهره شايانى برده ام .
يـافـتـه , جـدا مـفيد و قابل تقدير مى باشد, ولكن ((طبقات مفسران شيعه )) كه از قرن اول تاقرن حاضر, اين افتخارآفرينان را به رشته تحرير درآورده ايد و سه مجلد از آن از چاپ درآمده است , حقا قابل تقدير و تجليل خاصى مى باشد.
در مطالب و دقت در منابع را به خواننده ارائه مى دهد.
جناب به نام ((مفاخر آذربايجان )) كه در پنج مجلد تنظيم مى گردد, جلد اول در تراجم فقيهان و مـفـسـران , جـلـد دوم در شرح حال فيلسوفان و عارفان , جلد سوم شاعران ونويسندگان , و جلد چـهـارم شرح حال شهيدان و مجاهدان و جلد پنجم در تراجم فرزانگان و نوآوران , نه تنها به زاد و بـوم خـود خدمت بزرگى انجام داده ايد, بلكه به عالم علم و فرهنگ آذربايجان و پايدارى آنان در اعلاى علوم و فضايل انسانى , قدمهاى مؤثرو پرارجى را برداشته ايد, و شما با اين تاليفات اخير, يكى از مـصـاديق كلمات درربارمولى الموالى على (عليه السلام ) قرار گرفته ايد كه مى فرمايد: ((المر يـوزن بـقـولـه ويـقوم بفعله فقل ما يرجح دقته وافعل ما تجل قيمته )) (مرد با گفتارش سنجيده مـى شـود و بـا افعال واعمالش قيمت گذارى مى گردد, پس چيزى را در گفتار انتخاب كن كه وزين و سنگين باشد.
كـارهـايـى كه انجام شده است , در مدت كوتاه , بحمد اللّه تعالى , مؤيد بوده ايد و ما ازخداى متعال دوام تـوفـيـقـات آن جـنـاب را خـواهانيم تا خدمات بيشترى را به عالم فرهنگ و مطبوعات ارائه فرمائيد.
هستم .
محمد باقر مدرس بستان آباد.
26/12/75.

تفاسير قرن پانزدهم .

قرن پانزدهم هجرى .

قرآن و ادب فارسى :.

نـخـست قبل از ورود به تبيين پيش گفتار, طبق سنت مجلدات پيشين از ادب فارسى , به عنوان چاشنى كتاب استفاده مى كنيم آنگاه به سراغ مقدمه مى رويم .

شعرى در اوصاف شيعه :.

تـالـيـفـات بـجا مانده از شيعه و مفسران عالى شانش آنچنان از عظمت و گستردگى برخوردار مى باشد كه توان برشمارى و استيفاى حقوق همه ى آنها, مقدور هيچ فردپژوهشگرى نيست چون محبت و ولاى اهل بيت (ع ) و دوستى با قرآن كريم آنچنان باخميره ى وجودى شيعه آميخته شده اسـت كـه تـفكيك آنها از همديگر ناممكن و غيرمقدور مى باشد از اين رو هر شيعه عالم و آگاهى طبعا يك اثر قرآنى و تفسيرى از خودبجا نهاده است .
از آن رو كـه شناخت صفات و ويژگى هاى شيعه از مواردى است كه مى تواند موردرغبت و علاقه خـوانندگان و جويندگان حقيقت بوده باشد شعرى را كه جناب صدرطباطبائى در مقام معرفى شيعه و بازگويى برخى از خصوصيات پيروان آن مكتب به نظم در آورده اند و نگارنده نيز اوصافى را بـر آن افـزوده اسـت در مطلع قرار مى دهيم تا تفسيركننده ى فراز اخير از نام كتاب ((طبقات مفسران شيعه )) بوده باشد.
طـالـبـان بـصيرت و صاحبان حق و حقيقت بسيار روشن , و كالشمس فى رائعة النهارمى باشد, و طرح آن از قبيل توضيح واضحات .
شيعه يعنى قصه ى غمرنگ ((طف )) ـــــشيعه يعنى زندگى وقف هدف .
شيعه يعنى جوشش , از درد درون ـــــشيعه يعنى پوشش از ديباى خون .
شيعه يعنى شاخه ى طوباى عشق ـــــشيعه يعنى تشنه ى صهباى عشق .
شيعه يعنى جوهر سازندگى ـــــشيعه يعنى گوهر تابندگى .
شيعه يعنى سمبل نبض حيات ـــــشيعه يعنى عنصر صبر و ثبات .
شيعه يعنى چهره ى بزم حضور ـــــشيعه يعنى ناظر امواج نور.
شيعه يعنى مردمى صافى ضمير ـــــمردمى بر نفس خود, مولا و مير.
شيعه يعنى همچون سلمان زندگى ـــــشيعه يعنى همچو بوذر بندگى .
شيعه يعنى همچون عمار دلير ـــــسر سپردن بر دم شمشير تيز.
شيعه يعنى مالك اشتر شدن ـــــطالب ترك سر و افسر شدن .
شيعه يعنى ميثم تمار و دار ـــــشيعه يعنى عالم شب زنده دار.
شيعه يعنى مظهر قسط و قضا ـــــشيعه يعنى مظهر عز و غزا.
شيعه يعنى مظهر عدل على (ع ) ـــــشيعه يعنى مظهر فضل على .
شيعه يعنى رسته از خود محورى ـــــشيعه يعنى دشمن تن پرورى .
شيعه يعنى تارك طول امل ـــــوآنكه آميزد به هم علم و عمل .
شيعه داند منهج و منهاج را ـــــشيعه داند قصه ى معراج را.
شيعه دارد پيشرو مصباح نور ـــــشيعه دارد در بغل مفتاح نور.
شيعه يعنى معنى انسان ناب ـــــشيعه يعنى خاك پاى بوتراب .
شيعه دارد پيش و رو ((صبح قريب )) ـــــمى گذارد پشت سر ((شام غريب )). شيعه دارد شرح صدر و قلب پاك ـــــقلب پاكى عارى از هر عيب و آك .
شيعه يعنى رافض نفس خصيص ـــــشيعه يعنى حافظ نفس نفيس .
شيعه يعنى كل يوم , يوم طف ـــــكل ارض , كربلا حتى النجف .
شيعه باشد روز و شب در فكر حق ـــــلب به نگشايد به جز با ذكر حق .
شيعه يعنى مشعل تابان عشق ـــــشيعه يعنى مجمر رخشان عشق .
شيعه يعنى شاخص ملك وجود ـــــشيعه يعنى شاهد ((يوم الشهود)). شيعه يعنى منبت طوبا و طور ـــــشيعه يعنى مطلع ((اللّه نور)). شيعه يعنى مجمر مشكات حق ـــــشيعه يعنى مظهر و مرآت حق .
شيعه يعنى قله ى عز و شرف ـــــشيعه يعنى قصه ى غمرنگ طف .
شيعه يعنى عشق و قرآن و حديث ـــــشيعه يعنى تابع رب عزيز.
شيعه يعنى پيرو نور مبين ـــــشيعه يعنى طالب تفسير و دين .
شيعه يعنى مظهر داد و وداد ـــــشيعه يعنى سالك راه سداد.
شيعه يعنى پيرو حبل المتين ـــــشيعه يعنى مظهر حق اليقين .
شيعه يعنى پيرو مرآة حق ـــــشيعه يعنى مظهر پيمان رب .
شيعه باشد مخلص ختم الرسل ـــــشيعه باشد حامى دين مبين .
شيعه يعنى دستگير مستمند ـــــشيعه يعنى امتى خير الامم .
شيعه قائم ليل , صائم در نهار ـــــشيعه ساجد بر تراب و خاكسار.
شيعه تاريخ ‌ساز كل كشور است ـــــشيعه آن پاسدار حق و عترت است .
شيعه محو آن جمال , حق و حق ـــــشيعه آن در انتظار يار حق .
شيعه آن مسحور جانبازان عشق ـــــشيعه آن دوست و هواخواه حسين .

قرآن و اهداف آن :.

حرف قرآن را مدان كه ظاهرى است ـــــزير ظاهر باطنى بس قاهرى ست .
زيرآن باطن , يكى بطن ديگر ـــــخيره گردد خردها جمله گم .
زير آن باطن يكى بطن سوم ـــــكاندراو گردد خردها, جمله كم .
بطن چهارم از بن خود, كس نديد ـــــجز خدائى بى نظير و بى نديد(مثل ). همچنين تا هفت بطن اى بوالكرم ـــــمى شمر تو زين حديث معتصم .
ظاهر قرآن چو شخص آدمى است ـــــكه نقوشش ظاهر و جانش خفى است .
مرد را صد سال عم و خال او ـــــيكسر موئى نبيند خال ا ((3))

.
از امـام چـهارم (ع ) روايت شده است : ((كتاب اللّه عزوجل على اربعة اشيا: على العبارة والاشارة و اللطائف و الحقائق , فالعبارة للعوام و الاشاره للخواص و اللطائف للاوليا, و الحقائق للانبيا.
مصطفى را وعده داد الطاف حق ـــــگر بميرى تو نميرد اين سبق .
من كتاب و معجزت را حافظم ـــــبيش و كم كن را ز قرآن رافضم .
من ترا اندر دو عالم رافعم ـــــطاعنان را از حديثت دافعم .
كس نتابد پيش و كم كردن در او ـــــتو به , از من حافظى ديگر مجو.
رونقت را روز روز افزون كنم ـــــنام تو بر زر و بر زيور زنم .
منبر و محراب سازم بهر تو ـــــدر محبت قهر من شد قهر تو.
هست قرآن مر ترا همچون عصا ـــــكفرها را دركشد چون اژدها ((5))

.
***.
گيرم اى كر تو خود آن را نشنوى ـــــچون مثالش ديده چون نگروى .
اى سگ طاعن تو عوعو مى كنى ـــــطعن قرآن را برون شو مى كنى .
اين نه آن شير است كزوى جان برى ـــــيا زپنجه قهر او ايمان برى .
تا قيامت مى زند قرآن ندا ـــــكاى گروه جهل را گشته فدا.
مرمرا افسانه مى پنداشتيد ـــــتخم طعن و كافرى مى كاشتيد.
خود بديديد اى فسان طعنه زن ـــــكه شما بوديد افسانه , نه من .
من كلام حقم و قائم بذات ـــــقوت جان جان , و ياقوت زكات .
نور خورشيدم فتاده بر شما ـــــليك از خورشيد ناگشته جدا.
نك منم ينبوع آن آب حيات ـــــتا رهانم عاشقان را از ممات ((6))

.

اقبال لاهورى هم گويد:.

نقش قرآن چونكه بر عالم نشست ـــــنقشه هاى پاپ و كاهن را شكست .
فاش گويم آنچه در دل مضمر است ـــــاين كتابى نيست , چيزى ديگر است .
چونكه در جان رفت , جان ديگر شود ـــــجان چو ديگر شد, جهان ديگر شود.
با مسلمان گفت جان بر كف بنه ـــــهر چه از حاجت فزون دارى بده .
دشت پيمايان ز تاب يك چراغ ـــــصد تجلى از علوم اندر دماغ .
تا دلش از گرمى قرآن تپيد ـــــموج بى تابش چو گوهر آرميد.
گر تو مى خواهى مسلمان زيستن ـــــنيست ممكن جز به قرآن زيستن .

گرايشهاى اجتماعى در تفاسيرقرآن :.

قرن پانزدهم هجرى را قرن قرآن و قرن تحول در جريان تفسير نگارى قرآن , وتعمق در مسائل اين كتاب آسمانى ناميده اند.
در ايـن قـرن مسعود و مبارك , تحول عظيم و جهش شگرف فرهنگى و فكرى درعرصه ى قرآن و تفاسير آن , به وجود آمده , و دگرگونى عميق و وسيعى در امور مذهب ومعنويت , پديدار گشته است و يك نوع دين باورى و خداجويى در تمام نقاط جهان حكمفرما شده است .
قرن پانزدهم هجرت را مى توان قرن قرآن و قرن تحول در جريان تفسيرنگارى قرآن مجيد دانست تحول عظيم و شگرف فكرى و فرهنگى , در عرصه ى فعاليت هاى قرآنى پديد آمد كه قابل مقايسه با ديگر اعصار نيست .
آرى در قـرن پـانـزدهـم هـجـرى دگـرگونى جهشى و دامنه دارى در امر تفسير پديد آمدو آثار تفسيرى بسيارى با ديدگاههاى گوناگون در ابعاد مختلف اجتماعى , تربيتى ,فرهنگى , عرفانى پا به عرصه ى حيات نهاد كه قابل تعمق و عنايت بود.
آرى در قـرن پـانـزدهم هجرى بازگشت به قرآن و نهضت عظيم تفسيرنويسى درجهان اسلام به ويژه در جهان تشيع پديد آمد كه هنوز مطلع و سرآغاز راه مى باشد.
قرن 15 هجرى را مى توان قرن تجديد حيات قرآن و تجديد عهد, ميثاق با قرآن ناميد.
عظيم برخوردار و تفاسير آن , هم از لحاظ محتوى و هم از نظر جهت گيريها با قرون پيشين تفاوت اسـاسى پيدا نموده است و اكنون در سمتى حركت مى كنند كه نزديك به اهداف قرآن يا در شرف رسـيدن به آن اهداف الهى مى باشند سابق بر اين بيشترين هم مفسران عاليقدر ما, مصروف اثبات ادبيات قرآن : تبيين بلاغت قرآن از طريق تبيين وجوه بيان و شيوه فصاحت و بلاغت و اثبات مزيت آن بـر ديگر كتب ادبى و بلاغى دور مى زد وبس , بسيار بديهى است اين امر تازه اثبات خارق العاده بودن قرآن مجيد و تسجيل فصاحت و بلاغت قرآن مجيد است و بس , اما ديگر چه ؟.
اثـبـات اعجاز قرآن , وسيله است و طريق , نه هدف است و غايت , اعجاز بالاترقرآن مجيد, روشهاى تـربـيـتـى آن , اعـلام قـانونمند بودن جهان , ضرورت تعليم و تربيت ,انسان سازى افراد, و تشكيل مجتمع عدل و پرفضيلت بر معيار تعاليم عاليه ى انبيا (ص )و سفيران وحى الهى است .
تنها با برنامه ها و روشهاى تعليمى قرآن مجيد ميسور و عملى است .
كه پيامبر بزرگوار اسلام (ص ) با بهره گيرى از آن جامعه ى بت پرست و ماده گراى خود رامنقلب و متحول نمود و پيشوايان معصوم (ع ) با استمداد از معنويت آن , افراد پاكباز ومخلص و فداكارى را بـه صـحـنـه هاى اجتماع فرستادند كه خود الگوى تربيت , شدندافرادى كه نه تنها خود در مفاسد جـامـعـه غـرق نشدند بلكه محيط اطراف خود را نيزمتحول و دگرگون ساختند و جامعه اى بر اساس شالوده هاى نوين بر پا ساختند.
امروز فعاليت و تلاش پيرامون شيوه هاى بلاغتى و فصاحتى , و توضيح وجوه بيانى قرآن به ويژه در مـحيط ما فارسى زبانان اگر كار باطلى نبوده باشد كار چندان مفيد وثمربخشى هم نيست , چون مـسـئلـه از آن حد و مرزها گذشته است ولى در مقابل , تلاش در گستراندن شيوه هاى تربيتى و مـعنوى و انسان سازى قرآن , و سعى ارائه در شيوه هاى نفوذ در ديگران و راههاى غلبه بر دشمنان علم و فضيلت , و گام سپردن در پديد آوردن جوامع فضيلتى و الگوئى , آنگونه كه قرآن مجيد از آن ((بـهترين امم )) ياد و تعبير مى آورد به آنجهت كه امر به معروف مى كنند و نهى از منكر مى نمايند از مصاديق بارز اهداف عاليه قرآن مجيد مى باشد بسيار روشن است امر به نيكى و خيرات , و نهى از شر و منكرات , هردو فرع آنست كه به صورت دقيق و علمى , معروف و منكر نيز شناخته گردد, و ابـعادعلمى معروف و منكر شناسائى و مرزبندى گردد, و ابعاد مختلف , روانى , سياسى ,اجتماعى آن مشخص گردد و سپس گروههاى تبليغى و آمران و ناهيان بسيج گردند وريشه هاى فساد را بخشكانند و اصولا اعمال و رفتار تربيت يافتگان قرآنى مى بايست آنچنان در سطح والا و بالائى قرار گرفته باشد كه ديگران غبطه بخورند و آرزوى چنين زندگى و چنين جامعه ايده آلى يا مدينه ى فاضله اى را داشته باشند جائى كه معصوم (ع )فرموده است : ((مردم را با اعمال و رفتارتان , نه تنها با زبان و بيانتان دعوت كنندگان به اسلام و مكتب باشيد ((كونوا دعاة الناس بغير السنتكم .

قرن كار و تلاش :.

قـرن پـانزدهم هجرى مزيتى كه بر ديگر قرون گذشته دارد در اين نكته نهفته است كه اين قرن , قـرن عـمل و تلاش و عصر عمل و جهاد مى باشد درست است در هر عصرى ,اهميت عمل و ارزش آن , مـشـخـص و روشـن مـى بـاشـد ولـى بـه يـقين در هيچ عصر وبرهه اى , ارزش كار و عمل به درخشندگى و گستردگى اين قرن , نبود امروز سخن و بيان ,گفتار و برهان به اندازه يك عمل مـثـبـت و كـوچـك چـشمگير, به تعداد يك درخشيدن درميدان جهانى , به مقدار يك ابتكار در عـرصـه ى فـرهـنـگـى و به مقدار يك ابتكار سياسى درعرصه ى بين المللى و به اندازه پرتاب يك مـوشـك هـر چند توخالى در فضايى لامتناهى , وبه مقدار ابراز وجود و شخصيت در سطح ملى و بين المللى هم نوا و همطراز, نيست وقرآن مجيد نيز ما را به عمل صالح و تلاش نيك فرا مى خواند وبس !.

در پرتو انقلاب اسلامى :.

اگر پيروزى انقلاب اسلامى در ايران , يكى از عوامل بيشتر مطرح شدن قرآن وتفاسير آن گرديده اسـت بـر اين پايه استوار است كه خود آن انقلاب و نفس آن حركت وتحرك , در عرصه ى انسانى و جـهـانـى , خـود عـمـلـى بـود بـسيار ارزشمند و مقدس و الهى كه مايه هاى خود را از قرآن الهام مى گرفت .
بـازشـمارى روزهاى آن , بى آنكه اهداف مقدس انقلاب و حمايتهاى مردمى و پيام جهانى و حياتى آنـرا مـدنـظـر و عـمل قرار داده باشيم خود ضد ارزش خواهد بود و تقاعد از عمل وقعود از تلاش مقدس , كه ضرر آن به خود جامعه ى انقلابى و اسلامى ما باز خواهد گشت .
بـه يـقـيـن و حـتم , با پيروزى انقلاب اسلامى در ايران عزيز, امواج هدايت قرآن اوج بيشتر و موج فراگيرترى در عرصه ى جهانى برداشت , احكام و مفاهيم و حقايق اين كتاب آسمانى بيش از پيش در آنتن هاى خبرگزاريها و تلكسهاى رسانه ها و مجامع علمى و فرهنگى جهان , طنين انداز و مورد تـفـسـير و گزارش و تحليل بين المللى قرار گرفت وتفاسير اجتماعى , سياسى , عرفانى , تربيتى بـيـشـترى در عرصه ى جهان , به ويژه در جهان اسلام به منصه ى ظهور گام گذاشت و اين خود جاى شكرگزارى و امتنان را داشت و دارد.
ولـى پـيـروزى نهائى , و حمايت جدى از قرآن كريم و آرمانها و اهداف عاليه ى آن منوط به عمل و تـلاش جدى ترى در به دست آوردن مقاصد و اهداف و پيامهاى جاودانى قرآن مجيد مى باشد تنها در آنصورت است كه مفسران واقعى و تحليل گران حقيقى از آرمانها واهداف قرآن كريم , اين نور آسمانى و فيض الهى خواهيم بود و بس .
در قرن پانزدهم هجرى كه اكنون در طليعه و ربع نخستين آن قرار داريم اقبال به قرآن و توجه به حـفـظ آيـات و بـه كـارگـيرى مفاهيم آن در جلسات و سخنرانيها و مجامع قانونگذارى و مراكز عـالـيـه ى فـرهـنـگـى و حـوزه هـاى علميه و در مطبوعات و رسانه هاى گروهى و در مدارس و دبـيرستانها و دانشگاهها فراوان صورت مى پذيرد و با فضل الهى جهت گيرى تشكيلات اجرائى به ويـژه رهـبـرى كـشـور نيز به آن سو و آن سمت قرار دارديقينا اين اقبال و توجه كه هم اكنون در مـراحـل سـطـحى و ظاهرى آن قرار داريم به تدريج عميق تر و اصيل تر و ريشه دارتر خواهد بود و ثمرات عملى خويش را به همگان خواهدبخشيد.
البته شبهه و ترديدى نيست اين تلاشها و كوششها, ثمرات عملى خويش را درديگر مناطق مجاور نيز بخشيده و خواهد بخشيد (بى آنكه ما خود گفته باشيم ). از ويـژگى قرن پانزدهم هجرى , اينست : انقلاب عظيم اسلامى در ايران برپا شد ونظام جمهورى اسلامى به رهبرى فقيه عاليقدر آيت اللّه العظمى الامام الخمينى (قدس اللّه نفسه الزكيه ) تاسيس و تـشكيل يافت و عصر بازگشت امت اسلامى به قرآن و بازگشت قرآن به صحنه ى اجتماع شروع شد.
كـانون هاى تفسير و مطالعه قرآن را ايجاد نموده و توضيح و تفسير آيات الهى را بر عهده گرفتند كه در اين ميان تعدادى از آنان گوى سبقت را از همگنان ربودند و تاثير فراوانى رادر نفوس مردم ايـجاد كردند كه عده اى از آن بزرگان به جوار قرب الهى شتافته اند و برخى ديگر به عنوان ذخاير امت اسلامى بقا, و حيات دارند كه از محضر پروردگار, سلامت وسعادت و طول عمر همه ى آنان را مسئلت مى داريم .
ولـى با همه اين تفصيلات هنوز هم كه هنوز است حق قرآن و كرامت آن , و نقش وپيام سازنده آن , در روى زمـيـن ادا نشده است و مهجورى آن استمرار دارد و اداى حقيقى حق آن وقتى ميسور و عملى خواهد شد كه تمام اعمال و رفتار و قانون و برنامه هاى زندگى ما از قرآن سرچشمه بگيرد و دقيقا قرآنى و آسمانى و الهى باشد و اين امر همراه ارشادات و عنايات خاصه ى حجة حق و ولى امر (عج ) با آمادگى هايى كه در مردم فراهم مى شود انشا اللّه علمى خواهد شد.
چـنـين وعده ى حق , ثانيه شمارى نموده و غلبه و پيروزى اهداف قرآن را به تمام آرمانها ومكاتب بشرى قطعى و مسجل مى دانيم .

گزارش كار:.

در مـجـلـدات گـذشته تعداد حدودا 1000 مورد از تفاسير و مفسران شيعه را در طول گستره ى قرون معرفى و بازگوئى نموديم .
در ايـن مجلد پنجم كه مخصوص معاصرين و حاضرين قرن جارى است تعدادديگرى را به معرض معرفى و بازنگرى قرار مى دهيم شايد تعداد آنان نيز به 1000 موردرسيده باشد.
اندى مفسر و تفسير به معرض نمايش (اعلى اللّه مقامه الشريف ) گذاشته شده است .
اين رقم , رقم حقيقى نيست .
مـى نـويسد: ((من هفتصد تفسير قرآن كريم ديده ام )), يا مفسر ديگرى مانند ادنوى به تنهايى100 جلد كتاب تفسيرى بنويسد, يقينا اين تعداد تفاسير در مقايسه با گذشته , رقم قابل قبولى نيست .
الـبـته نگارنده و خواننده هر دو يقين دارند نه تعداد واقعى مفسران در اين حدمى باشد كه تحرير شده است و نه مفسران ما در همين تعداد معدود مى باشند بلكه توان وتلاش محدود و تك نگارى ما به اين حد و مرز رسيده است .
مـحـقـقـان بـعـدى موفق تر و پربارتر و فزون تر از تعداد نامبرده و پرمحتوى تر از اين اثرابتدائى و ارتجالى خواهد بود.
بقائى , و خداوند متعال خود با كرم و فضل خويش به مرحله قبول و پذيرش برساند.
آخر دعوانا ان الحمداللّه رب العالمين .
قم ـ حوزه عليمه ـ نوروز 1376.
عبدالرحيم عقيقى بخشايشى .

سرالخطاب فى تفسير الكتاب .

(اوايـل قـرن پـانـزدهم ) .
مؤلف محترم آن , محمدحسن بن محمد جعفر يكى از اعيان تفسيرى در قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
اين اثر كتابى است نفيس در علوم قرآنى و مقدمات تفسيرى , با استناد به روايات وآراى متكلمان و ادباى اهل لغت با نثرى روان و شيوا و مستند به اقوال و دلايل قوى مى باشد.
***.

تحفة العراق شيخ محمدتقى هروى .

(اوايـل قـرن پـانـزدهـم ) .
مـؤلف محترم آن عالم جليل القدر شيخ محمدتقى هروى يكى از اعلام قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
ايـن كـتـاب در تفسير مفردات قرآنى و به ترتيب حروف الفبايى , با نثرى روان وادبى نگاشته شده است .
ايـن اثـر در حـال حـاضر مرحله جمع آورى نسخه را مى گذراند و تصحيح آن شروع نشده است و توسط دفتر نشر مكتوب وابسته به ارشاد اسلامى در حال آماده سازى مى باشد.
***.

سفينة النجاة الموصلة الى النعيم المقيم .

(اوايـل قـرن پانزدهم ) .
مؤلف محترم آن محمد مقيم بن محمد على معروف به (ملامقيما) يكى از مفسران اواخر قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
سفينه النجاة ترجمه و تفسيرى است بر آيات كريمه قرآن كه بيشتر صبغه ى روايى دارد و بر اساس ترتيب سوره ها است .
روش مـفـسـر بـديـن صـورت اسـت كـه پس از ذكر آيه به معانى الفاظ و ترجمه لفظى آن بدون هيچ گونه زيادت و نقصانى مى پردازد.
استنباط احكام و اصول را پى مى گيرد.
ايـن اثـر ايـنـك از سوى دفتر نشر مكتوب , وابسته به ارشاد اسلامى در حال تصحيح و آماده سازى چاپ مى باشد.
***.

تفسير شيخ سليمان بن ابى القاسم كاشانى .

(اوايـل قـرن پـانزدهم ) .
مؤلف آن شيخ سليمان بن ابى القاسم كاشانى از اعيان تفسيرى اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
مفسر محترم نخست بخشى از آيات را به اجمال به زبان فارسى ترجمه مى كندآنگاه به تفصيل , به تـفـسـيـر مـى پردازد و مطالبى تحت عناوين : فصل فى التفسير, فصل فى التنزيل , فصل فى بيان الالـفـاظ, فـصـل فى خواص الايات و نظائر آنها را مى آورد بيشترين استناد او به احاديث اهل بيت عليهم السلام مى باشد در عين حال كه آثار و اقوال برخى ازمفسران را نيز آورده است ((7))

.
ايـن نسخه تحت كد 6880 در فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه آية اللّه مرعشى معرفى گرديده اسـت نـسـخه موجوده با خط خود مؤلف مى باشد از آغاز و پايان آن موريانه خوردگى دارد ولى از آغاز قرآن كريم تا سوره آل عمران موجود مى باشد ((8))

.
***.

ينابيع الحياة فى موارد الايات كاشانى .

(اوايـل قـرن پـانـزدهـم ) .
مؤلف آن سلالة الاطياب سيد حسن بن سيد محمد موسوى كاشانى از اعلام تفسيرى قرن 14 هجرى مى باشد.
تـفـسـيـر او دربـرگـيـرنده ى آيات اعتقادى و اخلاقى در12 باب به روش تفسيرموضوعى جهت اسـتـفـاده ى وعاظ وگويندگان مذهبى تنظيم نموده است واين كار راپس ازتاليف ديگرش به نام ((منهج الواعظين ومسلك الراشدين )) در 55 سالگى انجام داده است .
فـهـرسـت ابـواب كـتـاب بـنـا به گزارش جناب آقاى اشكورى مسئول تنظيم فهرست كتابخانه آية اللّه مرعشى چنين مى باشد:.
الباب الاول : فى الايات المناسبة للاخلاق .
الباب الثانى : فى الايات المخاطب بهارسول الارباب .
الباب الثالث : فى الايات الوارده فى مقام النهى .
الباب الرابع : فى الايات اللتى صرح فيها بلفظ الجزا.
الباب الخامس : فى الايات المؤلة بالخلفا.
الباب السادس : فى الايات المؤلة بعلى (ع ). الباب السابع : فى الايات الوارده فى المقال على سبيل مقتضى الحال .
الباب الثامن : فى الايات الوارده فى الخطاب على سبيل السؤال و الجواب .
الباب التاسع : فى الايات المؤلة بجماعة السنة .
الباب العاشر: فى الايات المؤلة بالشيعة .
الباب الحادى عشر: فى الايات الناسخة و المنسوخة .
الباب الثانى عشر: فى تفسير اللغات المشكلة .
آغاز آن :.
((الـحـمدللّه الذى فتح على العالمين بمفتاح فاتحة الكتاب ابواب النعما و جعل ذبح البقرة الصفرا هداية لال عمران من الرجال و النسا ((9)). ***.

مستطرفات المقال گيلانى .

(اوايل قرن پانزدهم ) .
او در 1299 متولد و بعد از 1391 فوت نموده است .
به خاكسار يكى از مؤلفين پركار و از مفسرين قرن چهاردهم و اوايل قرن پانزدهم هجرى مى باشد.
نـام تفسير او مستطرفات المقال فى تفسير سورة الزلزال مى باشد البته عناوين تاليفات او حاكى از محتوى و مفاد آنها مى نمايد و رساله اى هم در تفسير سوره يوسف دارد ((10))

.
***.

حاشيه دهگردى بر تفسير صافى .

(اوايـل قـرن پـانـزدهـم ) .
مـؤلـف آن آية اللّه سيد ابوالقاسم حسينى از اكابر علماى اماميه در قرن چهاردهم واوايل پانزدهم هجرى مى باشد.
مؤلف از تلامذه آية اللّه حاج ميرزا محمد حسن شيرازى و شيخ زين العابدين مازندرانى و حاج ميرزا حسين نورى بوده و از مشايخ روايتى برخى از بزرگان مى باشد.
آثار و تاليفات :.
1ـ حاشيه تفسير صافى .
2ـ حاشيه بر وافى .
3ـ رساله اى در قبض مال .
4ـ الوسيله در سير و سلوك .
او ازمشايخ روايتى آية اللّه سيد شهاب الدين مرعشى نجفى مى باشد و معرفى اونيز بر حسب تقرير و بيان آنمرحوم صورت پذيرفته است ((11))

.
***.

تفسير سوره مائده مولوى .

(اوايـل قرن پانزدهم ) .
مؤلف آن عالم فاضل سيد على اكبر مولوى موسوى شيرازى يكى از علماى اعيان تفسيرى اواخر قرن سيزده و اواخر قرن چهاردهم هجرى مى باشد.
مؤلف محترم اهتمام فراوانى به معارف و علوم قرآنى داشته است .
از تـالـيفات او ((تفسير سوره مائده )) و كتاب ((حديقة العرفان فى مواعظ آيات القرآن ))و ((ناسخ التجاويد)) و ((خلاصة التجويد)) مى باشد((12)).