علومین قورئانی

* بدرالدين زه ركشى ل كتێبا خوه يا به رفره ه دا بناڤێ «البرهان فى علوم القرآن» 47 فه صل دانينه، ئه ڤ ب وێ مه عنايێيه كو ل نه ظه را وى دا علومێ قورئانێ چل و حه فت به حسن.

   جه لاله دين سيوطى له كتێبا خوه «الاتقان فى علوم القرآن» دا مه سه له هنه كى هويرتر و به رفره هتر كريه و گهانديه 79 به حسا.

   ئه ما دوكتور طالقانى، ل كتێبا خوه دا بناڤى «علوم قرآن» ل سه ر وێ

باوه ريێيه كو: هه مى به حسێن علومێ قورئانێ مروڤ دكارت بكت «12» به حس و ژى باخفت، ب ڤێ ته رتيبێ:

   1ـ تاريخا قورئانێ، ل ڤێ پشكێ دا به حسێن: وه حى، چاوانيا، وه حيێ و شكلێن وێ، ته دوينا قورئانێ، ته حريف نه بينا قورئانێ، كتابه تا قورئانێ، ناسكرنا ئايه تێن مه كى و مه ده نى، نوقطه دانينا قورئانێ و تشتێن وها، ژێ بێت خه به ردان.

   2ـ قرائات.

   3ـ تجويد.

   4ـ غريب القرآن.

   5ـ مجاز القرآن.

   6ـ وجوه القرآن.

   7ـ إعراب القرآن.

   8ـ ناسخ و منسوخ.

   9ـ مُحكم و متشابه.

   10ـ اسباب النزول.

   11ـ تفسير.

   12ـ تأويل.

كتێبێن علومێ قورئانێ

   زانايێن دينى گه له ك ژ مێژڤه ده ست ئاڤێتنه نڤيسينا كتێبێن علومێ قورئانێ و حه تا نها ژى، نڤيسين ڤێ ده رحه قێ دا به رده وامه.

   فهرستا ئبن نه ديم كو يێك ژ كتێبێن گه له ك كه ڤنه، ل بن 22 سه ردێرادا ناڤێ گه له ك كتێبا و نڤيسه رێن وا نڤيسينه كو ده رحه قێ علومێ قورئانێ دا كتێب ته ئليف كرنه.

   * ئه ولين كتێب ڤى ده رحه قێ دا كتێبا ئه بولقاسمێ نيشابورى يه كو ل صالا 245 هجرى دا وه فات كريه، بناڤێ «التنبيه عه لى فضل علوم القرآن».

   هه لبه ت ئه ڤ كتێب نه هاتيه چاپ كرن و چ نوسخه ژى ژێ نه هاتنه ديتن، تنێ ناڤێ وێ ل هنه ك كتێبا دا هاتيه نڤيسين.

   * كتێبه ك ديتر كه گه له ك به رفره ه ژ علومێ قورئانێ به حس كريه، وه گه له ك جارا هاتيه چاپ كرن و ژ كتێبێن مه نبه ع تێت حه ساب كرن، كتێبا «البرهان فى علوم القرآن» يا به درودينێ زه ركه شى يه، كو لسالا 794 ه ، دا وه فات كريه.

   وه ره نگ دياره كو كتێبا بورهان يێك ژ مه نبه عێن سيوتى يه بو نڤيسينا كتێبا ئتقان، چكو مروڤ دبينت گه له ك گوتنێن كتێبا «البرهان» بێ وێ چه ندێ كو ناڤ ژێ بێت برن ل كتێبا «الإتقان» هاتنه نڤيسين.

   ئه ڤ كتێب ژ 47 فه صلا پێك هاتيه كو ل هه ر فه صله كى دا ژ به حسه ك يا علومێ قورئانێ ئاخفتيه.

   * كتێبه ك ديتر ڤێ ده رحه قێ دا كتێبا جه لاله دين سيوطى يه بناڤێ «الإتقان فى علوم القرآن» ئمام سيوطى ل سالا 911 هجرى دا وه فات كريه.

   سيوطى ب پشك كرنا زه ركه شى رازى نه بيه و دبێژت: ته رتيب و ته قسيما من موناسبتر و باشتره ژ يا زه ركه شى ل بورهانێدا.

   ئمام سيوطى به حسێن علومێ قورئانێ ل 79 فه صلا دا ژێ خه به ر دايه.

   ئه ولين به حسا وى ده رحه قێ ناسكرنا ئايه تێن مه كى و مه ده نى دايه و ئاخرين به حس ژى «غرائب التفسير»ه.

   ناڤێ چه ند كتێبێن ديتر، ده رحه قێ علومێ قورئانێ دا: التمهيد فى علوم القرآن ٌ مه عرفه ت.