جعفر سبحانى
مثل پانزدهم؛ قابليت و شايستگى افراد و مربى لايق
هدايتهاى الهى، (همچون باران لطيف و پربركت كه در زمينهاى مستعد، لاله و سبزه به بار مىآورد) در دلهاى پاك، مردمى مؤمن اثر مىگذارد و ثمر مىدهد .
«و هو الذي يرسل الرياح بشرا بين يدي رحمته حتى اذا اقلتسحابا ثقالا سقناه لبلد ميت فانزلنا به الماء فاخرجنا به من كل الثمرات كذلك نخرج الموتى لعلكم تذكرون× و البلد الطيب يخرج نباته باذن ربه و الذي خبث لا يخرج الا نكدا كذلك نصرف الآيات لقوم يشكرون» (1) .
«او كسى است كه بادها را بشارت دهنده در پيشاپيش رحمتش مىفرستد تا ابرهاى سنگين بار را بر دوش كشند، سپس ما آنها را به سوى زمينهاى مرده مىفرستيم و به وسيله آنها آب را نازل مىكنيم و با آن از هرگونه ميوهاى بيرون مىآوريم، مردگان را اينگونه زنده مىكنيم شايد متذكر شويد .
سرزمين پاكيزه و شيرين، گياهش به فرمان پروردگار مىرويد اما سرزمينهاى بد طينت جز گياه ناچيز و بىارزش از آن نمىرويد اينگونه آيات را براى آنها كه شكرگزارند، بيان مىكنيم» .
تفسير واژهها
«اقلت» فعل ماضى، و به معنى حمل كردن و برداشتن است .
«ثقال» جمع ثقيل به معنى سنگين است .
«طيب» يعنى پاك؛ و مقصود، سرزمينى است كه خاك آن پاكيزه بوده و آماده كشتباشد، و زراعت در آن به آسانى رشد كند .
«خبث» يعنى سرزمين شورهزار كه چيزى در آن نمىرويد و اگر چيزى بدهد، به سختى به دست مىآيد .
«نكد» به معنى فردى بخيل و ممسك است كه به آسانى چيزى نمىدهد و اگر هم داد، بسيار بىارزش خواهد بود . سرزمينهاى شورهزار، حال چنين انسانى را دارد كه يا ثمر نمىدهد و اگر هم داد، كمارزش مىباشد .
نكات آيات
آيه نخست از مقدمات تشكيل باران گزارش مىدهد:
1 . برخى از بادها پيشاپيش، از آمدن باران خبر مىدهند .
چنان كه مىفرمايد:
«و هو الذي يرسل الرياح بشرا بين يدي رحمته» . اين بادها با رطوبتخفيفى همراهند و از در راه بودن باران گزارش مىدهند .
2 . باران يك پديده طبيعى است و مشيت الهى بر آن تعلق گرفته كه بادها از اقيانوسها برخيزند و ابرهاى سنگين بار و پرآب را با خود حمل كنند چنان كه مىفرمايد: «حتى اذا اقلتسحابا ثقالا» «اين بادها كه حامل ابرهاى پرآبند» .
3 . بادها، ابرها را به سوى سرزمينهاى خشك و مرده مىآورند و از اين طريق آبيارى آن اراضى صورت مىپذيرد . چنان كه مىفرمايد: «سقناه لبلد ميت فانزلنا به الماء» .
4 . در اين موقع در زمينهاى قابل و آماده، طبعا در پرتو ريزش باران و استعداد زمين همهنوع گياه مىرويد چنان كه مىفرمايد: «فاخرجنا به من كلالثمرات» .
5 . براى پرورش انسان دو نيرو لازم است .
الف . مربى لايق .
ب . شايستگى در طرف .
تنها عامل نخست در پرورش كافى نيست، پيامبران كه در كمال آنان سخنى نيست، از تربيت ابوجهل و ابوسفيانها عاجز ماندند، قرآن به اين حقيقت در آيه دوم اشاره مىكند و مىفرمايد:
«و البلد الطيب يخرج نباته باذن ربه و الذي خبث لا يخرج الا نكدا كذلك نصرف الآيات لقوم يشكرون» .
واقعيت تمثيل
قرآن مجيد در آيه دوم تمثيلى را مطرح مىكند و آن اين كه قلب مؤمن مانند سرزمين پاك و پاكيزه، و قلب كافر بسان سرزمين شورهزار بىحاصل است .
وجه شبه: كلمات انبياء و اولياء بسان بارانى كه در سرزمين آماده مؤثر است، در قلب مؤمن اثر مىگذارد ولى همين كلمات بسان ريزش باران در شورهزار كه جز خس در آن نمىرويد، در قلب كافر جز گمراهى، اثرى به بار نمىآورد .
چه زيبا مىگويد سعدى سخنساز:
باران كه در لطافت طبعش خلاف نيست
در باغ لاله رويد و در شورهزار خس
اسلام در مساله زناشوئى به جامعه مردان و زنان سفارش مىكند كه در انتخاب همسر پاكدامنى و نجابت و عفتخانواده را مورد دقت قرار دهند .
رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله مىفرمايد:
«انظر في اى شىء تضع ولدك فان العرق دساس» (2) .
«ببينيد نطفه خود را در چه محلى مستقر مىسازيد، زيرا رگ، انتقال دهنده اخلاق پدران به فرزندان است» .
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در انتخاب همسر مىفرمايد:
«اياكم و خضراء الدمن، قيل يا رسول الله و ما خضراء الدمن؟ قال: المراة الحسناء في منبتسوء» (3) .
«مردم! از «خضراء الدمن» بپرهيزيد، عرض شد مقصود چيست؟ فرمود: زن زيبا كه در خاندان بد و پليد متولد شود» .
اما على عليه السلام به مالك درباره انتخاب كارمندان و مديران مىفرمايد:
«و توخ منهم اهل التجربة و الحياء من اهل البيوتات الصالحة و القدم فيالاسلام المتقدمة فانهم اكرم اخلاقا و اصح اعراضا و اقل في المطامع اشرافا و ابلغ في عواقب الامور نظرا» (4) .
«مردان با تجربه و عفيفى را كه از خانوادههاى شريف بوده و به حريم مقدس اسلام زودتر قدم گذاردهاند، به كارمندى ادارهات انتخاب كن زيرا آنان اخلاقى كريمتر و روشى پسنديدهتر دارند و همچنين بىطمعتر و مال انديشترند» .