ناصر مکارم شيرازى
يكى از جالب ترين و جاذب ترين مَثَل هاى قرآنى، مثل حق و باطل است. خداوند متعال در بيان اين مثال پرمحتوا در آيه 17 سوره رعد چنين مى فرمايد:
«اَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ مآءً فَسالَتْ اَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَداً رابِياً وَ مِمّا يُوقِدُونَ عَلَيْهِ فِى النّارِ ابْتِغاءَ حِلْيَة اَوْ مَتاع زَبَدٌ مِثْلُهُ كَذلِكَ يَضْرِبُ اللّهُ الحَقَّ وَ الْباطِلَ فَاَمَّا الزَّبْدُ فَيَذْهَبُ جُفآءً وَ اَمّا ما يَنْفَعُ النّاسَ فَيَمْكُثُ فِى الاَْرْضِ كَذلِكَ يَضْرِبُ اللّهُ الاَْمْثالَ»؛
خداوند از آسمان آبى فرستاد؛ و از هر درّه و رودخانه اى به اندازه آنها سيلابى جارى شد؛ پس سيل بر روى خود كفى حمل كرد؛ و نيز از آنچه [در كوره ها ]براى به دست آوردن زينت آلات يا وسايل زندگى، آتش روى آن روشن مى كنند كف هايى مانند آن به وجود مى آيد. خداوند، حقّ و باطل را چنين مثل مى زند! اما كف ها به بيرون پرتاب مى شوند؛ ولى آنچه به مردم سود مى رساند [آب يا فلز خالص] در زمين مى ماند؛ خداوند اين چنين مثال مى زند.
دورنماى بحث
در اين مَثَل زيبا، سخن از حق و باطل است؛ آيه شريفه به بيان وسعت و مجال حقّ و باطل، نشانه ها و آثار اين دو، تعريف حقّ و باطل و سرانجام اين مبارزه طولانى و مستمر - كه به درازاى تاريخ انسان است - اشاره دارد.
شرح و تفسير
اَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ مآءً فَسالَتْ اَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها: خداوند از اسمان آب نازل كرده است؛ دانه هاى شفّاف باران نازل مى شود؛ از كوه ها سرازير مى گردد و وارد درّه ها و وادى ها مى شود؛ هر كدام از اين درّه ها به اندازه ظرفيّت و گنجايش خود آب مى گيرد؛ آب در رودهاى كوچك به حركت خود ادامه مى دهد و با پيوستن آبِ چندين رودخانه كوچك، رودخانه بزرگى به وجود مى آيد؛ و نتيجه آبِ چندين رودخانه بزرگ، سيلاب عظيمى خواهد شد.
فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَداً رابِياً: سيلابى كه از آب باران، نهرها و جويبارها به وجود آمده است، امواج خروشانى دارد. اين آب ها هنگامى كه با سنگ ها و موانع ته رودخانه برخورد مى كند كف هايى بر روى آن ظاهر مى شود. اين كف ها بر روى آب قرار مى گيرد و آب در زير كف ها به حركت خود ادامه مى دهد.
وَ مِمّا يُوقِدُونَ عَلَيْهِ فِى النّارِ ابْتِغاءَ حِلْيَة اَوْ مَتاع زَبَدٌ مِثْلُهُ: كف هاى رونشين و متكبّر و توخالى مخصوص آب نيست، بلكه بر روى فلزّات نيز به هنگام ذوب شدن كفى مى نشيند؛ سنگ آهن، سنگ مس و مانند آن، وقتى كه ذوب مى شود فلز آن ته نشين مى شود و كف هايى بر روى آن قرار مى گيرد.
نكته جالبى كه در اين قسمت از آيه به چشم مى خورد (مِمّا يُوقِدُونَ عَلَيْهِ)، اين است كه به تعبير آيه، آتش را بر روى فلزّات قرار مى دهند تا آب شود، در حالى كه معمولاً در كارخانه ها آتش را زير فلزّات و كوره هاى آن قرار مى دهند. امّا اخيراً، كارخانه هاى پيشرفته، هم از زير آنها حرارت وارد مى كنند، و هم بر روى آنها آتش قرار مى دهند؛ يعنى از همه اطراف حرارت وارد مى كنند. و اين مطلب جالبى است كه قرآن قرنها پيش، بدان اشاره كرده است.
كَذلِكَ يَضْرِبُ اللّهُ الحَقَّ وَ الْباطِلَ: خداوند متعال براى روشن شدن حق و باطل - كه سابقه اى به درازاى تاريخ بشريّت دارد - اين چنين مثال مى زند؛ يعنى حق را به آب و باطل را به كف آن تشبيه مى كند.
فَاَمَّا الزَّبْدُ فَيَذْهَبُ جُفآءً: آرى؛ مثال حقّ و باطل، مثال آب و كف هاى روى آب است. كف هاى روى سيلاب اگرچه تفوّق طلب و پر سر و صدا هستند؛ ليكن به زودى از بين مى روند. سيلاب خروشان از دامنه كوه حركت مى كند بر اثر جوش و خروش و برخورد با سنگ ها، كف هايى بر روى آن نمايان مى گردد؛ اما وقتى كه آب به جلگه ها و زمين هاى هموار رسيد و جوش و خروش آب فرو نشست نا خالصى ها كم كم ته نشيسن مى شود؛ كف ها از بين مى رود؛ و آب خالص باقى مى ماند. آرى عمرِ باطل، كوتاه و سرانجامش نابودى است.
وَ اَمّا ما يَنْفَعُ النّاسَ فَيَمْكُثُ فِى الاَْرْضِ: آب و فلزّات خالص كه براى مردم سودمند است، باقى مى ماند. به هر حال، آب يا روى زمين باقى مى ماند و از آن در نوشيدن و آبيارى و امثال آن استفاده مى كنند و يا به صورت آب هاى زيرزمينى ذخيره مى شود كه در آينده با حفر چاهها و يا خود به صورت چشمه هاى خودجوش مورد استفاده قرار مى گيرند.
كَذلِكَ يَضْرِبُ اللّهُ الاَْمْثالَ: خداوند بدين گونه مثل ها را بيان مى كند تا مردم با اين مثل ها امور عقلى را بهتر بفهمند و درك كنند.
پيام هاى آيه
در آيه شريفه مَثَل، مسائل مختلف حق و باطل به گونه دقيق و مختصر مورد بررسى قرار گرفته است كه در اين نوشتار به تشريح آنها مى پردازيم:
1- تعريف حق و باطل
بر اساس آيه شريفه، حق يعنى واقعيّتها و باطل يعنى پندارها و خيال هاى خام و بى اساس.
آب يك واقعيّت است، ظاهر و باطن آن مطابق با واقع است و آثارى واقعى دارد؛ اما كف ها بى آنكه باطنى داشته باشند، ظاهرشان فريبنده است؛ همانطور كه خيال و پندار چنين است.
در سوره اعراف آيه 117 و 118 درباره داستان حضرت موسى(عليه السلام) و جادوگران فرعون آمده است: «وَ اَوْحَيْنا اِلى مُوسى اَنْ اَلْقِ عَصاكَ فَاِذا هِىَ تَلْقَفُ ما يَأْفِكُونَ فَوَقَعَ الْحَقُّ وَ بَطَلَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ»؛ ما به موسى وحى كرديم كه: «عصاى خود را بيفكن» ناگهان [به صورت مار عظيمى درآمد كه ]وسايل دروغين آنها را به سرعت برگرفت. [در اين هنگام ]حق آشكار شد؛ و آنچه آنها ساخته بودند، باطل گشت.
حق، يعنى معجزه حضرت موسى(عليه السلام) و باطل، يعنى جادوى جادوگران فرعونى، معجزه يك حقيقت و واقعيّت است؛ يعنى در آن داستان، حقيقتاً عصاى حضرت موسى(عليه السلام) تبديل به مار شد و جنبه تردستى و چشم بندى و فريب كارى - نعوذ بالله - نداشت؛ اما جادوى ساحران فرعون اين گونه نبود، بلكه به تعبير صريح قرآن، مردم خيال مى كردند آن طناب ها، حركت و جنبش دارد(1)
ساحران طناب ها و عصاهايى ساخته بودند كه درون آنها خالى بود. در درون طناب ها و عصاها جيوه ريخته بودند مردم به تماشا نشسته بودند فرعون نيز در گوشه اى مشغول تماشا بود موسى(عليه السلام) و ساحران نيز در سوى ديگر به تماشا پرداخته بودند. با تابيدن آفتاب جيوه هاى داخل طناب ها و عصاها بخار شد و سبب به حركت درآمدن طناب ها و عصاها شد. مردم خيال كردند كه اين طناب ها مار و آن عصاها اژدها است، در حاليكه يك حقّه بازى و خيال و پندار بود و واقعيّت نداشت؛ همانطور كه كف روى آب واقعيّت ندارد.
2- نشانه هاى حق و باطل
بنابر آيه مَثَل، يكى از نشانه هاى حق و باطل آن است كه حق براى مردم سودمند است؛ ليكن باطل بى فايده و مضر است. همان گونه كه آب مفيد و مؤثّر است و كف ها بى فايده و گاهى مضر؛ زيرا كف نه رفع تشنگى مى كند؛ نه گياهانى مى روياند؛ نه توليد برق و انرژى مى كند؛ و نه چرخ هاى آسيايى را به حركت در مى آورد.
نشانه ديگر حق و باطل، اين است كه حق متواضع و فروتن، و باطل متكبّر و بالانشين است. حق، همان آبِ متواضعِ زيرِ كف و باطل، كفِ متكبّرِ روى آب است.
سومين نشانه حق و باطل، اين است كه باطل پر سر و صدا و جنجالى است؛ ولى حق آرام و بى سر و صداست. آب آرام و خاموش حركت مى كند؛ ولى كف با جوش و خروش حركت مى كند، بلكه اگر جار و جنجال نباشد، نمى تواند به زندگى خود ادامه دهد.
به تعبير آن نويسنده نكته سنج: «دانا چو طبله عطّار است و نادان چو طبل غازى»؛ يعنى همانطور كه طبله عطّار (جعبه پر از شيشه هاى مختلف عطريّات) بى سر و صدا، اما پرمحتوى و خوش بو است، انسان دانا نيز چنين است. ولى نادان بسان طبل جنگ مى ماند كه سر و صداى فراوان دارد، ولى توخالى است.
3- وسعت حق و باطل
گستردگى حق و باطل به گستردگى مفاهيم زندگى است. حق و باطل منحصر در يك شاخه زندگى نمى شود، بلكه در تمام شئون زندگى جارى است. در سياست، در فرهنگ، در روزنامه ها و جرايد و خلاصه در تمام شاخه هاى زندگى مادّى و معنوى بشر جارى مى شود. اين معنى از قرآن مجيد و از همين آيه شريفه استفاده گرديده است؛ زيرا همانطور كه كف اختصاص به آب ندارد، باطل هم مختصّ به يك چيز نيست.
4- سرانجام مبارزه حق و باطل
مبارزه حقّ و باطل از روز اوّل خلقت، با جنگ و مبارزه حضرت آدم و شيطان آغاز شد و با مبارزه هابيل و قابيل، ابراهيم و نمرود، موسى و فرعون، حضرت على و معاويه و امام حسين با يزيد ادامه پيدا كرد و تا كنون ادامه دارد و اين مبارزه تا قيام قيامت نيز ادامه خواهد داشت حال، سرانجام اين مبارزه چه خواهد شد؟
در اين مبارزه، حق مى ماند و باطل محو مى گردد؛ ليكن پيروزى حق بر دو گونه است: يكى مقطعى و ديگرى نهايى است. اگر طرفداران حق استقامت داشته باشند و منحرف نشوند، پيروز خواهند شد و در مقاطع مختلف غالب هستند. و پيروزى نهايى با ظهور حضرت بقية الله الاعظم، امام زمان«عجل الله تعالى فرجه الشريف»، حاصل مى شود و چهره دنيا عوض مى شود و حكومت جهان، حكومت حق مى گردد.
از آياتى كه به وجود شريف حضرت حجة ابن الحسن العسكرى«عجل الله تعالى فرجه الشريف» تفسير شده است، همين آيه شريفه مَثَل است؛ آب به وجود آن حضرت تفسير گرديده است و كف روى آب به ظلم و جور و بى دادگرى و استثمار و استعمار تفسير شده است كه اين ظلم از بين خواهد رفت.
5- مبارزه حق و باطل هميشگى است
همان گونه كه اشاره شد، مبارزه حق و باطل از ابتداى آفرينش انسان شروع شده و در تمامى عصرها و نسل ها ادامه داشته است و تا پايان جهان نيز ادامه خواهد داشت. در برابر تمام انبيا شياطينى(2) بوده اند؛ در مقابل حضرت آدم(عليه السلام)ابليس و در مقابل ديگر پيامبران شياطين ديگر همان گونه كه در آيه 112 سوره انعام آمده است: «وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِىٍّ عَدُوّاً شَياطينَ الاِْنْسِ وَ الْجِنِّ»؛ اين چنين در برابر هر پيامبرى، دشمنى از شياطين انس و جنّ قرار داديم.
از آيه شريفه درمى يابيم كه شيطان ها هميشه موجودات پنهانى و مخفى نيستند، بلكه ممكن است از بين انسان ها نيز باشند، شايد آيه شريفه بدين جهت شيطان هاى انسى را مقدّم داشته است.
بنابراين، مبارزه حق و باطل همچنان ادامه دارد، و تا زمانى كه حكومت حق سراسر جهان را در برگيرد و باطل نابود گردد و آيه شريفه «وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ اِنَّ الْباطِلَ كانَ زَهُوقاً؛ و بگو: «حق آمد، و باطل نابود شد، يقيناً باطل نابودشدنى است»(3) در سايه ظهور حضرت مهدى«عجل الله تعالى فرجه الشريف» تحقق يابد، اين مبارزه ادامه خواهد داشت.
6- چگونگى پيدايش باطل
منشأ پيدايش باطل چيست؟ آيا خداوند متعال موجودات باطل را آفريده است، در حالى كه خداوند خود حق، بلكه بارزترين و بالاترين حق است؟
باطل يك موجود عدمى است؛ يك پندار و خيال است؛ ليكن لباس حق را مى پوشد همانند كف هاى روى آب ظاهر پرفريب و باطن توخالى دارد.
جالب اينكه باطل هم اگر كارى در راه بطلان خويش انجام دهد، از بركت حق است. افراد متقلّب - كه كارشان تقلّب است - تا خود را در لباس و شكل انسان هاى معتبر جلوه ندهند، موفّق به انجام كار باطل خود نمى شوند، همچنين انسان هاى دروغگو، اگر قيافه حق به جانب نگيرند و خود را راستگو معرّفى نكنند، كسى حرف آنها را نمى پذيرد. شخص منافق تا لباس انسان صالح را نپوشد، دشمن تا در لباس دوست درنيايد، كف تا بر روى آب قرار نگيرد و خلاصه همه باطل ها تا در كنار حق قرار نگيرند، جولانى نخواهند داشت. بنابراين، باطل يك امر عدمى است و وجودش وابسته به حق؛ ولى حق يك امر وجودى است و منبع بركات و منافع و آثار فراوانى براى انسان است.
حق و باطل از نگاه آيات و روايات
از آنجا كه مهمترين بحث زندگى انسان، مسئله «حقّ و باطل» است و اين مقوله در زندگى همه انسان ها با هر نوع گرايش فكرى جايگاه ويژه اى دارد، شايسته است از نگاه آيات و روايات به بررسى اين دو بپردازيم.
در قرآن مجيد از حق و باطل زياد سخن به ميان رفته است. كلمه حق 244 بار تكرار شده است؛ در حالى كه كلمه باطل تنها 26 بار استعمال گرديده است. اين نسبت نشانگر اين است كه قرآن مجيد خود يكى از مصاديق مهم حق است.
مصاديق حق چيست و كيست؟
در قرآن و روايات مصاديق مختلفى براى حق بيان شده است كه تنها به چند نمونه از آن اشاره مى شود:
1- بالاترين و والاترين مصداق حق - كه در واقع جامع تمام مصاديق حق است- ذات مقدّس خداوند عالم است كه او عين واقعيّت و هستى مطلق است.
از اين رو، خداوند در آيه كريمه 62 سوره انعام، چنين مى فرمايد:
«ثُمَّ رُدُّوا اِلَى اللّهِ مَوْليهُمُ الْحَقُّ اَلا لَهُ الْحُكْمُ وَ هُوَ اَسْرَعُ الْحاسِبينَ»؛
سپس تمام بندگان به سوى خدا كه مولاى حقيقى آنهاست - باز مى گردند. بدانيد كه حكم و داورى، مخصوص اوست؛ و او سريع ترين حسابگران است.
بنابر آيه شريفه فوق، ذات بى مثال خداوند، حق شناخته شده است.
2- نمونه بارز ديگر از مصاديق حق، آفرينش زمين و آسمان و به عبارت ديگر، سراسر جهان هستى است.
بر همين اساس آيه شريفه 22 سوره جاثيه مى فرمايد: «وَ خَلَقَ اللّهُ السَّمواتِ وَ الاَْرْضَ بِالْحَقِّ»؛ و خداوند آسمان ها و زمين را به حق آفريده است.
3- سومين مصداق براى حق خود قرآن است؛ زيرا آيه 48 سوره مائده در مقام بيان اين مطلب برآمده، مى فرمايد: «وَ اَنْزَلْنا اِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ» و اين كتاب (قرآن) را به حق بر تو نازل كرديم.
4- دين مبين، مقدّس و نجات بخش اسلام، مصداق روشن ديگرى از مصاديق حق است. از اين رو، خداوند متعال در آيه 28 سوره فتح مى فرمايد: «هُوَ الَّذى اَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدّينِ كُلِّهِ»؛ او كسى است كه رسولش را با هدايت و دين حق فرستاده تا آن را بر همه اديان پيروز كند.(4)
به طور خلاصه، هر وجودى كه منبع خير و سعادت بشر باشد، حق شناخته شده است. بنابراين، خداوند حق مطلق است؛ چه اينكه منبع تمام سعادتها و بركات است. همچنين آسمان و زمين، قرآن مجيد، دين اسلام و توحيد و يكتاپرستى از اين جهت كه منشأ هدايت و بركت هستند، حق معرفى شده اند.
اما آنچه منبع نفاق، شقاوت و بدبختى است، باطل شناخته شده است؛ مثل شيطان، بت و بت پرستى، ريا و تظاهر، نفاق و دورويى و مانند آن.
عمر كوتاه «باطل» و دولت پايدار «حق»
از روايات معصومان(عليهم السلام) درمى يابيم كه چه بسا باطل خودنمايى كند و جولانى داشته باشد؛ لكن اين جولان و جوش و خروش موقّت است. از اين رو، در روايتى آمده است: «لِلْباطِلِ جَوْلَةٌ وَ لِلْحَقِّ دَوْلَةٌ»؛(5) باطل تنها جولان دارد و چهره نفاق و فريب او پس از مدّتى آشكار مى گردد؛ امّا دولت پايدار از آنِ حق است و حق جاودانه مى ماند.
پيوسته با «حق» باشيد
بنابر روايات اسلامى، هر فرد مسلمان بايد در هر شرايطى طرفدار حق و حقيقت باشد. اگر مى خواهيد مسلّح به سلاح پيروزى در مقابل دشمن باشيد، بايد به شمشير برّنده حق تمسّك كنيد.
همانگونه كه على(عليه السلام) مى فرمايند: «اَلْحَقُّ سَيْفٌ قاطِعٌ؛ حق، شمشير برّنده اى است».(6)
اگر مى خواهيد در مقام عمل، اهل نجات و در مقام سخن، داراى حجّت و برهان باشيد، به سوى حق برويد؛ چه اينكه حضرت على(عليه السلام) فرمودند:
«اَلْحَقُّ مِنْجاةٌ لِكُلِّ عامِل وَ حُجَّةٌ لِكُلِّ قايِل»؛ حق وسيله نجات هر انسانى است كه طالب عمل باشد و حجّت و برهانى است براى گوينده.(7)
اگر مى خواهى سخن تو را بپذيرند، اگر مى خواهى پيروز شوى، حق را بگو و آن را پيشه خود كن. و اگر مى خواهيد مركب آرام و راهوارى داشته باشيد تا شما را به سر منزل مقصود برساند، حق را پيشه خود كنيد كه حضرت على(عليه السلام) در اين باره مى فرمايند: «اَلا وَ اِنَّ الْحَقَّ مَطايا ذُلَلْ، رَكِبَها اَهْلُها، وَ اُعْطُوا اَزِمَتَّها، فَصارَتْ بِهِمْ الهُوينا حَتّى أتَتْ ضِلاًّ ظَليلاً» حق مركب آرام و راهوارى است، اهل حق سوار بر اين مركب رام مى شوند و زمام اين مركب به دست آنان داده مى شود. به هر سو كه بخواهند مى رود و راحت و آسوده اين مركب شما را به پيش مى برد، تا اينكه در سايه اى آرام بخش - كه مى تواند سايه رحمت الهى يا سايه درختان بهشتى يا سايه عرش و قرب خدا باشد - شما را به منزل مقصود مى رساند.(8)
حق تلخ و باطل شيرين است!
حق و طرفدارى از آن، مشكلاتى به همراه دارد؛ زيرا حق تلخ و باطل شيرين است. حقِّ تلخ، بسان داروى تلخ نجاتبخش است؛ اما باطلِ شيرين، مانند سمّ مهلك و كشنده است. از اين رو، پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) در روايتى مى فرمايند: «اَلْحَقُّ ثَقيلٌ مُرٌّ، وَ الْباطِلُ خَفيفٌ حُلْوٌ، وَ رُبَّ شَهْوَةِ ساعَة تُورِثُ حُزْناً طَويلاً»؛ حق سنگين و تلخ است، و باطل سبك و شيرين؛ ليكن چه بسا يك لحظه شهوت پرستى، نگرانى و حزن طولانى در پى داشته باشد.(9)
آرى؛ حق سنگين و تلخ است؛ زيرا گاهى به ضرر و زيان انسان تمام مى شود و بسيارى از اوقات حق بر خلاف خواسته هاى درونى و شهوات انسان است و گاهى نيز انجام حق سرزنش ديگران و ناملايمات و مشكلاتى را به همراه دارد كه بر انسان گران و سنگين تمام مى شود. اما باطل، سبك و شيرين است؛ ولى همچون سمّ، مهلك و كشنده است؛ به همين جهت، چه بسا سبب يك عمر پشيمانى و ندامت و ناراحتى بشود؛ مثلاً كسى كه از روى خواسته نفس براى مدّت كوتاه گناهى را انجام مى دهد كه مجازات آن زندان ابد است پس از دست گيرى و بازداشت، كفّاره يك ساعت گناه را بايد يك عمر بپردازد.
باطل همواره در لباس حق جلوه مى كند .
نكته مهم و قابل توجّه اينكه، باطل هيچ گاه به لباس واقعى خود جلوه نمى كند؛ زيرا در اين صورت كسى فريب او را نمى خورد، بلكه همواره با قيافه حق به جانب و در لباس حق ظاهر مى شود و در اين لباس بسيارى را مى فريبد.
بر همين اساس، حضرت على(عليه السلام) در خطبه پنجاهم نهج البلاغه مى فرمايد:
«يُؤْخَذُ مِنْ هذا ضِغْثٌ وَ مِنْ هذا ضِغْثٌ فَيُمْزَجانِ! فَهُناكَ يَسْتَوْلىِ الشَّيْطانُ عَلى اَوْلِيائِهِ»
باطل اگر در لباس اصلى خود ظاهر شود، خريدارى نخواهد داشت. از اين رو، طرفداران باطل اين دو را با هم مخلوط مى كنند و معجونى از حق و باطل را عرضه مى دارند و بدين وسيله بازار شيطان داغ مى شود و شيطان بر اولياء و دوستان خويش غالب مى گردد.
بنابراين، نبايد فريب ظواهر را خورد. اگر كتابى مى خريم، فريب جلد زيبا، عنوان جذّاب و تيترهاى آرمانى آن را نخوريم؛ زيرا ممكن است اهل باطل براى تغذيه يك صفحه مطالب مسموم، يك كتاب حق نما بنويسند. اين مطلب در مورد فيلم ها، نمايشنامه ها، روزنامه ها، مجلّه ها، دوستان، اساتيد، معلّم ها، همسايگان، احزاب و مانند آن نيز صادق است.
آگاهان و هوشياران كسانى هستند كه در لابلاى حق، باطل را مى بينند و با «فرقانى» كه خداوند بر اثر تقواپيشگى به آنها عطا كرده است، حق را از باطل تميز مى دهند.
على(عليه السلام) محور حق
درباره فضيلت و شخصيّت حضرت على(عليه السلام) در كتاب هاى علماى اهل سنّت و شيعه احاديث و مطالب فراوانى آمده است، از جمله رواياتى كه مورد اتّفاق هر دو گروه است و حديث بسيار عجيبى است، روايتى است كه در موضوع «حق» از رسول گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله)درباره آن حضرت بدين مضمون وارد شده است كه: «عَلِىٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَهُ وَ عَلى لِسانِهِ وَ الْحَقُّ يَدُورُ حَيْثُما دارَ عَلِىٌّ»؛ على با حق است و حق با على و همواره حق بر زبان او جارى است، بلكه حق بر محور وجود حضرت على(عليه السلام)دور مى زند.(10)
اين حديث معيار و ميزان معتبرى است براى تشخيص حق از باطل، به همين جهت از برخى روايات استفاده مى شود كه در صدر اسلام، وقتى مسلمانان واقعى با مسلمان نماها و منافقان مخلوط شده بودند و تشخيص آنها از همديگر مشكل بود، مسلمانان از همين ميزان و معيار استفاده مى كردند. هر كس علاقمند به على بود، در زمره مسلمانان واقعى محسوب مى شد و كسانى كه نسبت به آن حضرت كينه و عداوت داشتند، منافق به شمار مى رفتند.(11)
شيعه افتخارِ داشتنِ چنين رهبر بزرگ و حق طلبى را دارد كه در راه حق و إحقاق حقوق آن هيچ چيز مانع او نمى شد. حتى اگر صحابه يا نزديكان آن حضرت ناخواسته از جادّه حق منحرف مى شدند، امير حق آن را تحمل نمى كرد و دستور به جبران آن مى داد.
از جمله اين موارد، داستان قنبر، غلام وفادار و بازوى اجرايى حكومت على(عليه السلام) است. او از جانب على(عليه السلام) مأمور اجراى حدّى از حدود الهى شد. وى در هنگام اجراى حد، اشتباهاً سه ضربه تازيانه بيشتر بر مجرم جارى ساخت. حضرت على(عليه السلام) كه محور حق است و جز حق به چيز ديگرى نمى انديشد، دستور داد كه قنبر بخوابد و مجرم سه شلاق - اضافى را كه با ناحق خورده است - بر قنبر قصاص كند.(12)
يا در داستان حضرت عقيل مى خوانيم كه على(عليه السلام) راضى نشد چيز اضافه اى به او بدهد، بلكه آهن گداخته اى را نزيك دست او قرار داد به گونه اى كه از حرارت آن، فرياد عقيل بلند شد.(13)