نظمِ حيرت‌انگيز عالم‌ گواه‌ وجود خداست‌

نمل: 88
و [در آن‌ روز] كوه‌ها را مى‌بيني، پندارى‌ كه‌ ساكن‌ و جامدند؛ در حالى‌ كه‌ همانند ابر در حركت‌اند.
[اين‌ كار] صنع‌ خداوندى‌ است‌ كه‌ هر چيزى‌ را محكم‌ و استوار آفريده‌ است. همانا او به‌ هر آنچه‌ مى‌كنيد آگاه‌ است.
نظم‌ و نظام‌ عالم‌ دلالت‌ مى‌كند بر وجود خدا. اين‌ موضوع‌ در اين‌ آيه‌ با تعبير اتقان‌ صُنع، يعنى‌ مُتقَن‌ و بى‌خلل‌ و نقص‌ بودنِ مصنوعاتِ عالم، آمده‌ است. در بعضى‌ از آيات، از اين‌ حقيقت‌ به‌ تقدير تعبير شده‌ است؛ يعنى‌ اندازه‌گيرى‌ و حسابگرى‌ در نظم‌ و ترتيب‌ مخلوقات. معناى‌ نظم‌ در عالم‌ اين‌ است‌ كه‌ اين‌ عالم‌ تصادفاً به‌ وجود نيامده‌ است، يعنى‌ هم‌ علت‌ فاعلى‌ دارد و هم‌ علت‌ غايي؛ در حالى‌ كه‌ آنچه‌ تصادفى‌ به‌ وجود مى‌آيد نه‌ علت‌ فاعلى‌ دارد و نه‌ علت‌ غايي؛ و هيچ‌ عالِمي، بلكه‌ هيچ‌ عاقلي، در دنيا پيدا نمى‌شود كه‌ امور عالم‌ را بر اساس‌ تصادف‌ توجيه‌ كند. آيات‌ متعدد ديگري، همچون‌ آيهِ‌ 190 و 191 سورهِ‌ آل‌ عمران، نيز بر نظم‌ عالم‌ تصريح‌ دارند.
جزءها را روى‌ها سوى‌ كل‌ است‌بلبلان‌ را عشق‌بازى‌ با گل‌ است‌
آنچه‌ از دريا به‌ دريا مى‌روداز همان‌ جا كآمد آن‌ جا مى‌رود
از سرِ كُه‌ سيل‌هاى‌ تيزرووز تن‌ ما جانِ عشق‌آميز رو
‌‌مولوى‌