پاسخ:
يكي از نكته‌هايي كه در قرآن، بارها بيان شده اين است كه هدايت و گمراهي به خداي متعال، نسبت داده شده است؛ البته بايد توجه داشت كه آزادي و اراده انسان نيز يك اصل قطعي قرآني است و اجبار در دين، پذيرفته نيست. جمع اين دو نكته، به اين صورت است كه بگوييم: انسان به علت آزادي و مسئوليتي كه دارد، خودش مسير زندگي و حركتش را انتخاب مي‌كند و پس از "تبيّن غي‌ّ از رشد" كه رسالت پيامبران الهي است، اين انسان است كه با انتخاب خود، كافر و يا شاكر مي‌شود. خداي متعال هم به لحاظ تشريعي، ايمان و هدايت را از همه خواسته، ضمن آن كه هدايت عمومي او شامل همه موجودات شده است، ولي اگر كسي با اختيار خود گمراهي را برگزيد و ظالم شد، اين قطعي است كه توفيق‌هاي بعدي الهي از او گرفته مي‌شود، و در واقع او خودش زمينه ساز محروميّت‌هاي بعدي خود مي‌باشد: "وَ يُضِل‌ُّ اللَّه‌ُ الظَّـَـلِمِين‌َ؛(ابراهيم، 27.) تعبير به ظالمين، بهترين قرينه، براي اين ادعا است؛ يعني تا كسي به ظلم و ستم، آلوده نشود، نعمت هدايت‌هاي بعدي و خاص‌ّ الهي از او گرفته نخواهد شد، امّا پس از آلودگي به ظلم و بيدادگري، نور هدايت الهي از قلب او بيرون مي‌رود و اين، عين اختيار و آزادي اراده است.
بر اين اساس به هيچ كس ظلم نمي‌شود.(تفسير نمونه، آيت الله ناصر مكارم شيرازي، ج 10، ص 338، دار الكتب الاسلاميه.)
بنابراين "گمراه ساختن" هنگامي كه به خداي متعال، نسبت داده شده است، به معناي رايج نيست، بلكه به معناي مجازات و مكافات عمل است كه اگر كسي با توجّه به اختيار خود، راه گمراهي را برگزيند، نتيجه عمل او اين است كه گرفتار گمراهي بيش‌تري خواهد شد و اين مكافاتي است كه گريبان او را مي‌گيرد. و خداي متعال نعمت هدايت را به علت مجازاتش از او گرفته كه ضلالت به معناي عدم هدايت خواهد بود.(تفسير الميزان، علامه طباطبايي، ج 1، ص 92، جامعه مدرسين.)
از طرف ديگر، كساني كه در مسير هدايت گام بردارند، خداي متعال توفيق‌هايشان را دو چندان كرده هدايت‌هاي بعدي را شامل آن‌ها مي‌كند.(وَالَّذِين‌َ اهْتَدَوْاْ زَادَهُم‌ْ هُدًي، محمد، 17.) و بر اين اساس است كه چون خدا، زمينه و توفيق هدايت را فراهم نموده، هدايت به او نسبت داده مي‌شود و در مقابل چون افرادي زمينه توفيق الهي را در خود از بين مي‌برند، گمراهي را به خدا نسبت مي‌دهيم كه به معناي محروميّت از هدايت است؛ البته اين معنا به معناي گمراه ساختني كه با اراده و اختيار انسان منافي باشد، نيست؛ نتيجه آن كه خداي متعال بدون زمينه و از روي اجبار، نه كسي را هدايت و نه كسي را گمراه مي‌فرمايد.