پاسخ:
قرآن مجموعه آيات و سورههاي نازل شده بر پيامبر اسلام(ص) است كه پيش از هجرت و پس از آن (در مدت 23 سال) در مناسبتهاي مختلف و پيش آمدهاي گوناگون و موضوعات متنوع، به طور پراكنده نازل شده، سپس گردآوري شده و به صورت مجموعه كتاب (قرآن) در آمده است. اما مانند كتابهاي مرسوم كه داراي بخشها و فصلهاي مختلف است، و در يك موضوع نگارش شده نميباشد. در قرآن تمام دانش هايي كه براي سعادت بشر لازم است، بيان شده است.
حقوق، تاريخ، اخلاق، علوم تجربي، اجتماعي، اقتصادي، نظامي، فقه، فلسفه و... در آيات ذكر شده است اما نميتوان انتظار داشت مانند يك كتاب تاريخي خاص، يا حقوقي يا اخلاقي و يا اقتصادي باشد.
با توجه به اين كه قرآن يك جا نازل نگشته و به صورت پراكنده با فاصلههاي زياد، يا كم نازل شده و با حوادث عصر خود يعني با 23 سال دوران نبوت پيامبر(ص) با رويدادهايش پيوند و ارتباط دارد.
ميان هر دسته از آيات كه به مناسبتي نازل گشته، با دسته ديگر كه به مناسبت ديگري نازل گرديده است، رابطه و تناسبي وجود ندارد. پراكندگي در نزول بايستي در مجموع آيههاي هر سوره به خوبي هويدا باشد. اگر چنين بود، مقتضاي رخدادها بود.
با دقتي كه دانشمندان، به ويژه در عصر اخير در محتواي سرتاسر هر سوره انجام دادهاند، به اين نتيجه رسيدهاند كه هر سوره هدف هايي را دنبال ميكند كه جامع ميان آيات هر سوره است، كه امروزه به نام "وحدت موضوعي" در هر سوره خوانده ميشود. اين يكي از وجوه اعجاز قرآن كريم به شمار آمده است كه پراكندگي در نزول، عدم تناسب را اقتضا ميكند، با آن كه تناسب و وحدت سياق در هر سوره به خوبي مشهود است. دانشمندان بر اين مدّعا دلايلي دارند، از جمله تفاوت در شمار آيات سورهها است.
اين تفاوت در عدد آيههاي هر سوره نميتواند اتفاقي باشد، زيرا اتفاقي بودن يعني نسنجيده و خالي از حكمت و بدون علت بودن.
محال است خداوند حكيم كار غير حكيمانه و عمل حساب نشده انجام دهد.
اختلاف عدد در آيات سورهها براي چيست؟
پاسخ همان است كه ياد آور شديم كه هر سوره هدفي را دنبال ميكند كه با پايان يافتن بيان هدف، سوره پايان مييابد و اختلاف در شمار آيات هر سوره معلول همين علت است. بنابراين ميان آيات هر سوره يك رابطه معنوي و تناسب نزدكي وجود دارد.(1)
مرحوم علامه طباطبايي ميفرمايد: اين كه خداوند هر دسته از آياتي را جدا از دسته ديگر قرار داده و نام سوره بر هر يك نهاده، شاهد بر اين است كه يك گونه انسجام و پيوستگي در هر مجموعه وجود دارد و از اين جا ميفهميم هر سوره براي بيان هدف و مقصد خاصي عرضه شده است كه پايان نمييابد، مگر با پايان يافتن آن هدف و رسيدن به آن مقصد.(2)
گاهي ميبينيم بخشي از يك آيه تناسب چنداني با قسمت ديگرش ندارد، مثل ايه "اكمال" (آيهاي كه در مورد غدير خم نازل شده) كه به ايه تحريم برخي از گوشتها ضميمه شده است اما اين كار حكمتي دارد و بدون علت نميباشد، مثلاً ممكن است قرار دادن آيه مربوط به "غدير خم" در لا به لاي احكام مربوط به غذاهاي حلال و حرام براي محافظت از تحريف و حذف و تغيير باشد، چنان كه يكي از علتهاي نيامدن اسم ائمه اطهار در قرآن، محافظت از تحريف قرآن است. دشمني و حقد و كينه دشمنان علي(ع) باعث ميشد به خاطر حذف نام امام هم كه شده، آيه مربوط به آن را حذف كنند. براي محفوظ ماندن يك شيء نفيس آن را با مطالب سادهاي ميآميزند تا كمتر جلب توجه كند.(3)
1. محمّد هادي معرفت، علوم قرآن، ص 60 و 119 و 405.
2. تفسير الميزان، ج 1، ص 14.
3. تفسير نمونه، ج 4، ص 270.