چرا در بعضي از سوره‏ها انسجام موضوع وجود ندارد، مثلاً سوره‏اي با يك موضوع خاص شروع مي‏شود و مسائل حاشيه‏اي داخل آن گنجانده مي‏شود كه شايد ربطي به موضوع اصلي ندارد؟

پاسخ:

قرآن مجموعه آيات و سوره‏هاي نازل شده بر پيامبر اسلام(ص) است كه پيش از هجرت و پس از آن (در مدت 23 سال) در مناسبت‏هاي مختلف و پيش آمدهاي گوناگون و موضوعات متنوع، به طور پراكنده نازل شده، سپس گردآوري شده و به صورت مجموعه كتاب (قرآن) در آمده است. اما مانند كتاب‏هاي مرسوم كه داراي بخش‏ها و فصل‏هاي مختلف است، و در يك موضوع نگارش شده نمي‏باشد. در قرآن تمام دانش هايي كه براي سعادت بشر لازم است، بيان شده است.

حقوق، تاريخ، اخلاق، علوم تجربي، اجتماعي، اقتصادي، نظامي، فقه، فلسفه و... در آيات ذكر شده است اما نمي‏توان انتظار داشت مانند يك كتاب تاريخي خاص، يا حقوقي يا اخلاقي و يا اقتصادي باشد.

با توجه به اين كه قرآن يك جا نازل نگشته و به صورت پراكنده با فاصله‏هاي زياد، يا كم نازل شده و با حوادث عصر خود يعني با 23 سال دوران نبوت پيامبر(ص) با رويدادهايش پيوند و ارتباط دارد.

ميان هر دسته از آيات كه به مناسبتي نازل گشته، با دسته ديگر كه به مناسبت ديگري نازل گرديده است، رابطه و تناسبي وجود ندارد. پراكندگي در نزول بايستي در مجموع آيه‏هاي هر سوره به خوبي هويدا باشد. اگر چنين بود، مقتضاي رخدادها بود.

با دقتي كه دانشمندان، به ويژه در عصر اخير در محتواي سرتاسر هر سوره انجام داده‏اند، به اين نتيجه رسيده‏اند كه هر سوره هدف هايي را دنبال مي‏كند كه جامع ميان آيات هر سوره است، كه امروزه به نام "وحدت موضوعي" در هر سوره خوانده مي‏شود. اين يكي از وجوه اعجاز قرآن كريم به شمار آمده است كه پراكندگي در نزول، عدم تناسب را اقتضا مي‏كند، با آن كه تناسب و وحدت سياق در هر سوره به خوبي مشهود است. دانشمندان بر اين مدّعا دلايلي دارند، از جمله تفاوت در شمار آيات سوره‏ها است.

اين تفاوت در عدد آيه‏هاي هر سوره نمي‏تواند اتفاقي باشد، زيرا اتفاقي بودن يعني نسنجيده و خالي از حكمت و بدون علت بودن.

محال است خداوند حكيم كار غير حكيمانه و عمل حساب نشده انجام دهد.

اختلاف عدد در آيات سوره‏ها براي چيست؟

پاسخ همان است كه ياد آور شديم كه هر سوره هدفي را دنبال مي‏كند كه با پايان يافتن بيان هدف، سوره پايان مي‏يابد و اختلاف در شمار آيات هر سوره معلول همين علت است. بنابراين ميان آيات هر سوره يك رابطه معنوي و تناسب نزدكي وجود دارد.(1)

مرحوم علامه طباطبايي مي‏فرمايد: اين كه خداوند هر دسته از آياتي را جدا از دسته ديگر قرار داده و نام سوره بر هر يك نهاده، شاهد بر اين است كه يك گونه انسجام و پيوستگي در هر مجموعه وجود دارد و از اين جا مي‏فهميم هر سوره براي بيان هدف و مقصد خاصي عرضه شده است كه پايان نمي‏يابد، مگر با پايان يافتن آن هدف و رسيدن به آن مقصد.(2)

گاهي مي‏بينيم بخشي از يك آيه تناسب چنداني با قسمت ديگرش ندارد، مثل ايه "اكمال" (آيه‏اي كه در مورد غدير خم نازل شده) كه به ايه تحريم برخي از گوشت‏ها ضميمه شده است اما اين كار حكمتي دارد و بدون علت نمي‏باشد، مثلاً ممكن است قرار دادن آيه مربوط به "غدير خم" در لا به لاي احكام مربوط به غذاهاي حلال و حرام براي محافظت از تحريف و حذف و تغيير باشد، چنان كه يكي از علت‏هاي نيامدن اسم ائمه اطهار در قرآن، محافظت از تحريف قرآن است. دشمني و حقد و كينه دشمنان علي(ع) باعث مي‏شد به خاطر حذف نام امام هم كه شده، آيه مربوط به آن را حذف كنند. براي محفوظ ماندن يك شي‏ء نفيس آن را با مطالب ساده‏اي مي‏آميزند تا كمتر جلب توجه كند.(3)

پي نوشت‏ها:

1. محمّد هادي معرفت، علوم قرآن، ص 60 و 119 و 405.

2. تفسير الميزان، ج 1، ص 14.

3. تفسير نمونه، ج 4، ص 270.