در هنگام تلاوت قرآن - به خصوص در ماه مبارك رمضان - چه آدابي را رعايت كنم كه بيشترين بهره را ببرم؟

پاسخ:

براي تلاوت قرآن در مراتب مختلف مراقبه، آداب خاصّي هست كه به بعضي از آنها با استفاده از آيات و روايات اشاره مي‏شود:

 1. در حال طهارت و با وضو به تلاوت قرآن بپردازد.

 2. در حالي كه مسواك كرده است قرآن را تلاوت كند.

 3. با صوت زيبا تلاوت كند.

 4. با جَهر متوسّط بخواند، نه با صداي آهسته باشد و نه با صداي بسيار بلند.

 5. در حال تلاوت، با اَدَب و با طمأنينه و رو به قبله باشد، چه نشسته و چه ايستاده و اگر نشسته مي‏خواند، تكيه نكند.

 6. از روي «مصحف» تلاوت كند، كه نگاه در «مصحف» و تلاوت از روي آن حساب خاصّي دارد، و در روايات روي اين موضوع تأكيد به عمل آمده است.

 در روايتي از رسول اكرم(ص) نقل گرديده كه فرمود:   «ليس شي‏ء أشدّ علي الشّيطان من القرائه في المحصف نظراً»  ؛بحارالانوار، ط ج، ج 92، ص 202. «چيزي براي شيطان سخت‏تر و كوبنده‏تر از تلاوت قرآن نيست، آن هم از روي مصحف و با نگاه كردن در آن».

 7. قبل از شروع به تلاوت قرآن؛ يعني از شر شيطان پناه جويد و سپس   (بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم)   بگويد و بعد به تلاوت بپردازد، تا با عنايت خداي متعال از دخالت‏هاي شيطاني محفوظ بماند.

 قرآن مي‏فرمايد:  

فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَي الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَلي‏ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ .  

وقتي قرآن را تلاوت مي‏كني، پناه ببر به خداي متعال از شيطان مطرود. البته شيطان را بر آناني كه ايمان آورده و به پروردگارشان توكل مي‏كنند، تسلّط و سيطره‏اي نيست.نحل (16)، آيه 98.

 قبل از شروع مي‏گويد:   «أستعيذ باللَّه السّميع العليم من الشّيطان الرّجيم»   يا مي‏گويد:   «أعوذ باللَّه السّميع العليم من الشّيطان الرّجيم»   و بعد مي‏گويد:   «بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم»   و سپس تلاوت را شروع مي‏كند.

 8. ترتيل را مراعات كند. آن چنان تند نخواند كه حروف و كلمات و وقف‏ها و فاصله ها به خوبي ادا نشود و نيز فاصله زياد و غير صحيح در ميان حروف و كلمات ندهد؛ به نحوي كه حروف و كلمات جدا از هم و غير مرتبط باشد. در مجموع، بايد حروف و كلمات را خوب، روشن و در عين حال، متّصل و مرتبط به هم ادا كند و وقف‏هاي آيات را هم مراعات نمايد و طوري بخواند كه قلوب را به حركت آورد و دل‏ها را تكان دهد.

 قرآن، خطاب به رسول اكرم(ص) مي‏فرمايد:   (ورتّل القرآن ترتيلا)    «و قرآن را با ترتيل مناسب آن بخوان».مزمل (73)، آيه 3.

 حضرت موسي بن جعفر از پدران بزرگوار خود(ع) نقل مي‏كند: از رسول اكرم(ص) در خصوص آيه   (ورتل القرآن ترتيلا)   سؤال شد و آن حضرت در توضيح و تفسير آيه فرمود:   «بيّنه تبياناً و لاتنثره نثر الرّمل، و لا تهذّه هذا الشعر، قفو عنه عجائبه، و حرّكوا به القلوب، و لا يكون همّ أحدكم آخر السّوره»  ؛بحارالانوار، ط ج، ج 92، ص 215.

  «قرآن را روشن و واضح تلاوت كن و حروف و كلمات آن را جدا از هم و پراكنده مساز، مانند پراكنده ساختن دانه هاي ريگ از يكديگر، و آن را سريع و تند تلاوت نكن، همانند تند خواندن شعر. وقتي به عجايب قرآن مي‏رسيد، توقف كنيد و به تدبّر و تأمّل بپردازيد و با تلاوت آن دل‏ها را به حركت آوريد و با شتاب و بي‏تأمّل نخوانيد؛ به نحوي كه بخواهيد زود به آخر سوره برسيد».

 9. به هنگام تلاوت قرآن به چيز ديگري فكر نكند و متوجه آيات قرآن باشد.

 10. تدّبر در آيات قرآن بكند كه در اين صورت، از انوار و هدايت‏ها، حقايق و معارف، و دقايق و اسرار قرآن كريم به اندازه خود بهره‏مند خواهد شد.

 تلاوتي كه در آن تدبّر نباشد آن چنان كه بايد فايده‏اي نخواهد داشت. البته اين بدان معنا نيست كه اگر كسي از اهل تدبّر نباشد، يعني، معاني آيات را حتّي در حدّ ترجمه نداند از تلاوت قرآن نتيجه‏اي نخواهد برد. چنين كسي هم با مراعات آن قسمت از آداب تلاوت كه در امكانش هست، بهره خود را خواهد برد.

 11. حقّ آيات را مراعات كند؛ به اين معنا كه به هنگام تلاوت قرآن، وقتي از رحمت و جنّت ياد مي‏شود، خود را از رحمت محروم نبيند و از جنّت قُرب خود را دور نسازد. و وقتي به آيات عذاب و آتش، و آيات سخط و غضب مي‏رسد، بترسد و به خداي متعال پناه ببرد كه از اهل عذاب و آتش نباشد و مشمول سخط و غضب نگردد و از جناب او بخواهد كه وي را از نجات يافتگان قرار دهد و وقتي به آيات تكبير، تعظيم، تسبيح و تحميد مي‏رسد، به تكبير، تعظيم، تسبيح و تحميد حقّ بپردازد. هنگامي كه به آيات استغفار و طلب عفو و بخشش مي‏رسد، استغفار كند و طلب عفو و مغفرت نمايد و آنجايي كه به ذكر صالحان مي‏رسد، از خدا بخواهد او را نيز از آنان و در جمع آنان قرار دهد و آن گاه كه به ذكر اهل ضلال و طغيان و ذكر اهل غفلت و استدراج مي‏رسد، از خدا بخواهد كه او را از ورود به جمع آنان حفظ كند. و... در هر موردي به تناسب آن پيش بيايد.

 امام صادق(ع) فرمود:   «اذا مررت بآيه فيها ذكر الجنّه فاسأل اللَّه الجنّه، و اذا مررت بآيه فيها ذكر النّار فتعوّذ باللَّه من النّار»  ؛بحارالانوار، ط ج، ج 92، ص 216. «به هنگام تلاوت قرآن وقتي به آيه‏اي رسيدي كه در آن ذكر بهشت به ميان آمده است، از خدا بهشت را بخواه، و وقتي به آيه‏اي رسيدي كه در آن ذكر آتش به ميان آمده است، به خدا پناه ببر از آتش».

 در پايان تذكر اين نكته به سالكان و قاريان بايسته است كه هر چه مي‏توانند در تلاوت قرآن و مراعات آداب آن كاملاً جدّيّت داشته باشند و اين امر را مهم بشمارند و بدانند كه هر چه در تلاوت قرآن بكوشند و با آن وحدت يابند؛ به همان اندازه به «حقيقت نوري قرآن» نزديك شده و در نتيجه «حقيقت نوري خود» را خواهند يافت؛ زيرا «حقيقت نوري انسان» از «حقيقت نوري قرآن» است و مرتبه‏اي از مراتب آن و اين سرّي است كه براي اهل آن معلوم است و از نااهل هم محجوب.

 «حقيقت قرآن» تجلّيات حقّ است كه در وراي اين الفاظ و مفاهيم ظاهري مي‏باشد و در كتاب مكنون و نزد حضرت محبوب است:   (وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ)   و در عين حال، با همين الفاظ و مفاهيم ظاهر و متجلي در آنها است.

 «حقيقت نوري انسان» اگر به حقيقت خود برسد نيز از جلوات و مراتب نازله «حقيقت قرآن» مي‏باشد، نه چيز ديگر. (دقت شود)

 آن كه از «حقيقت قرآن» دور مانده، از «حقيقت خود» دور گشته است و از حضرت محبوب هم محجوب.