شرح و تفسير آيه 40، سوره مبارك نمل را به اختصار بيان نماييد.

پاسخ:

از ظاهر آيه شريفه‌: "قَال‌َ الَّذِي عِندَه‌ُ عِلْم‌ٌ مِّن‌َ الْكِتَـب‌ِ...؛ (نمل‌،40) (امّا) كسي كه دانشي از كتاب (آسماني‌) داشت‌...." استفاده مي‌شود كه اين شخص يكي از نزديكان با ايمان و دوستان خاص حضرت سليمان‌غ بود و غالباً در تواريخ نام او را "آصف بن‌برخيا،" وزير حضرت سليمان و وصي او نام برده‌اند.

بنابراين در اين آيه، درباره كسي كه تخت ملكه سبأ را در كم‌ترين مدت نزد حضرت سليمان‌غ آورد، با عبارت "الذي عنده علم من الكتاب‌؛ كسي كه بخشي از علم كتاب را دارا بود" تعبير شده است‌؛ در حالي كه در آيه 43 سوره رعد در مورد پيامبر(ص) و گواهان بر حقانيت او چنين ذكر شده است‌: "و مَن عنده علم الكتاب‌؛ و كسي كه در نزد او علم كتاب است‌."

در حديث از پيامبر اكرم‌ در اين‌باره مي‌خوانيم‌: از حضرت از معناي "الذي عنده علم من الكتاب‌" (كه در داستان حضرت سليمان‌غ بيان شده‌) سؤال شد، فرمود: او وصي برادرم سليمان بن داود بود، عرض شد: "و من عنده علم الكتاب‌" از چه كسي سخن مي‌گويد فرمود: او برادرم علي‌بن ابي طالب است‌!(وسائل الشيعه‌، شيخ حر عاملي‌؛، ج 27، ص 188، نشر مؤسسه آل‌البيت‌:.)

اين تفاوت در "علم من الكتاب‌" است كه علم جزئي را بيان مي‌كند؛ در حالي كه  "علم الكتاب‌" اشاره به علم كلي دارد و بدين وسيله روشن مي‌سازد كه ميان آصف و اميرالمؤمنين علي‌چه اندازه تفاوت است‌؟!

لذا در روايات بسياري مي‌خوانيم كه اسم اعظم الهي هفتاد و سه حرف است كه يك حرف آن نزد "آصف بن برخيا" بود و توانست چنان خارق عادتي را انجام دهد؛ ولي نزد امامان معصوم‌: هفتاد و دو حرف آن است و يك حرف آن مخصوص ذات پاك خداوند است‌.(تفسير نور الثقلين‌، حويزي‌؛، ج 5، ص 285، نشر مؤسسه التاريخ العربي ، ر.ك‌: تفسير الميزان‌، علامه طباطبايي‌؛، ج 15، ص 563، بنياد علمي و فرهنگي علامه طباطبايي‌؛ ، تفسير نمونه‌، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران‌، ج 15، ص 473، دارالكتب الاسلاميه‌.)

خداوند متعال در بخش ديگري از آيه مذكور مي‌فرمايد: "...فَلَمَّا رَءَاه‌ُ مُسْتَقِرًّا عِندَه‌ُو قَال‌َ هَـَذَا مِن فَضْل‌ِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي‌َّ ءَأَشْكُرُ أَم‌ْ أَكْفُرُ وَ مَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِه‌ِي وَ مَن كَفَرَ فَإِن‌َّ رَبِّي غَنِي‌ُّ كَرِيم‌ٌ ؛(نمل‌،40)...و هنگامي كه سليمان آن را (تخت‌) نزد خود مستقر ديد گفت‌: اين از فضل پروردگار من است تا مرا آزمايش كند كه آيا شكر او را به جا مي‌آورم يا كفران مي‌كنم و هر كس شكر كند، به نفع خود شكر مي‌كند؛ و هر كس كفران نمايد، پروردگار من‌، غني و كريم است‌!"

هنگامي كه حضرت سليمان‌غ تخت ملكه سبأ را در يك چشم به هم زدن در نزد خويش ديد گفت اين از فضل خداوند من است و خداوند اين فضيلت را به من ارزاني داشت تا مرا امتحان كند كه شكر نعمتش را به جا مي‌آورم يا كفران نعمت مي‌كنم‌؟

از كلام مفسران و روايات اسلامي بر مي‌آيد كه آن شخص آصف بن برخيا بوده و منظور از علم كتاب‌، آگاهي او بر كتب آسماني است‌، و او آگاهي عميقي نسبت به كتب آسماني داشته است‌. برخي نيز گفته‌اند او به لوح محفوظ آگاه بود و علم او از آن جا بوده است‌.(براي آگاهي بيشتر ر.ك‌: الميزان‌، علامه طباطبايي‌؛، ج 15، ص 364ـ371، جماعه المدرسين في الحوزه العلميه في قم المقدس ، تفسير نمونه‌، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران‌، ج 15، ص 467ـ477، دارالكتب الاسلاميه‌، تهران‌.)