دليل مكى و مدنى بودن آيات قرآن چيست‌؛ چند سوره از قرآن مكى و چند سوره مدنى است‌؟

پاسخ:

بيشتر مفسران معتقدند كه معيار مكّي يا مدني بودن سوره‌هاي قرآن‌، هجرت پيامبراكرم‌از مكه به مدينه است‌. هر سوره‌اي كه پيش از هجرت نازل شده‌، مكي و هر سوره‌اي كه پس از هجرت نازل شده‌، مدني به شمار مي‌رود. (چه در مكه و چه در مدينه نازل شده باشد)

بنابراين 86 سوره‌، مكّي و 28 سوره‌، مدني مي‌باشد؛ البته راجع به معيار مكي و مدني بودن سوره‌ها، اقوال ديگري هم هست كه جهت آگاهي بيشتر رجوع شود به‌: تاريخ قرآن‌، محمدهادي معرفت‌، ص 49.

قرآن كريم به صورت تدريجي‌، يعني آيه آيه و سوره سوره در طول 23 سال بر پيامبراكرم‌نازل شده است‌.

دانشمندان علوم قرآني براي نزول تدريجي قرآن حكمت‌هايي بيان كرده‌اند كه به برخي اشاره مي‌كنيم‌:

1. مردم زمان بعثت پيامبرگرامي‌اسلام‌جاهل و بت‌پرست و با احكام و وظايف الهي و قرآني به كلي بيگانه بودند.

اگر قرآن مجيد و احكام و قوانين آن به صورت يك جا بر آنان نازل مي‌شد، زير بار آن نمي‌رفتند؛ چنان‌كه پيامبراكرم‌چند سال فقط آنان را دعوت به توحيد مي‌كرد، امّا حاضر نبودند آن را بپذيرند. آن‌ها به آداب و رسومي خوگرفته بودند كه ترك آن‌ها يك‌باره و عمل به دستورات الهي براي آنان غيرممكن و يا دشوار بود و بايد به تدريج با قوانين آسماني آشنا مي‌شدند؛ به همين جهت‌، خداوند سبحان‌، قرآن را به تدريج نازل كرد تا مردم‌، كم‌كم با قوانين آن خوگيرند و پذيراي آن گردند.(ر.ك‌: پژوهشي در تاريخ قرآن كريم‌، دكتر سيدمحمدباقر حجتي‌، ص 46 ـ 53، دفتر نشر فرهنگ اسلامي‌.)

2. در آن هنگام‌، دين اسلام پايگاه مستحكمي در بين ملت‌ها نداشت و حوادث و پيشامدهاي مختلف باعث مي‌شد تا در بين مسلمانان ضعف و تزلزل ايجاد شود.

نزول آيات قرآن در مواقع مختلف‌، باعث پايداري و تقويت روحي و تثبيت قلب پيامبر9 مي‌شد و نيز موجب مي‌شد مسلمانان احساس كنند كه همواره مورد عنايت خدا هستند و خداوند، در مواقع مختلف‌، آنان را با نازل كردن آيات جديد ياري مي‌نمايد.(ر.ك‌: تاريخ قرآن كريم‌، آية‌الله معرفت‌، ص 31 ـ 32، سمت‌، با اندكي اضافات‌.)

3. هرگاه پيشامدي رخ مي‌داد و مسلمانان با پرسش و يا مشكلي روبه‌رو مي‌شدند، براي راهنمايي و يا رفع مشكل آنان آياتي چند و يا سوره‌اي نازل مي‌شد؛ بنابراين‌، مناسبت‌ها و پيشامدها و حوادثي كه در زمان پيامبر9 رخ مي‌داد، اقتضا مي‌كرد كه قرآن نيز گام‌به‌گام‌ِ همان حوادث نازل گردد.(براي آگاهي بيشتر درباره پاسخ اين پرسش‌، ر.ك "پژوهشي در تاريخ قرآن كريم‌، سيدمحمدباقر حجتي‌، ص 46 ـ 53، دفتر نشر فرهنگ اسلامي‌.)