پاسخ:
از آخرين سوره هايى است كه بر پيامبر(ص) در مدينه منوّره نازل گرديد كه داراى يكصد و بيست و نه آيه مى باشد. (علما و مفسران) آغاز نزول آن را در سال نهم هجرت مى دانند.
مطالعه سوره برائت نشان مى دهد كه قسمتى از آن پيش از جنگ تبوك، قسمتى هنگام آمادگى براى جنگ، و بخش ديگرى پس از بازگشت از جنگ نازل شده است.
آغاز اين سوره تا آيه بيست و هشتم، پيش از فرا رسيدن مراسم حجّ نازل گرديده است. آيات آغازين سوره، درباره وضع مشركان و بت پرستان آن زمان بود. اين سوره در مراسم حجّ، توسّط اميرالمؤمنين(ع) به مردم ابلاغ شد.(1)
امّا سؤال شما را با دو نظريه پاسخ مي‌دهيم:
نظريه اوّل: پاسخ از چگونگى شروع سوره فهميده مي‌شود، زيرا سوره با اعلان جنگ به دشمنان و اظهار بيزارى و پيش گرفتن يك روش سخت در مقابل آنان آغاز شده و روشنگر خشم خداوند نسبت به اين گروه است. از اين رو شروع سوره با "بسم الله الرّحمن الرّحيم" كه نشانه دوستى و محبّت و بيان كننده صفت رحمانيت و رحيميت خدا است، تناسبى ندارد.(2)
اين موضوع در روايتى از حضرت على(ع) نقل شده است. مرحوم طبرسى در تفسير مجمع البيان از اميرمؤمنان نقل مى كند: "اين كه "بسم الله الرّحمن الرّحيم" بر سر سوره برائت (توبه) نازل نشده، به اين جهت است كه "بسم الله" براى رحمت و امنيت و امان مي‌باشد، در حالى كه سوره توبه به خاطر عدم امنيت و جهاد با كفّار و بت‌پرستان نازل شده است".(3)
نظريه دوم: گروهى از مفسّران معتقدند سوره توبه دنباله سوره انفال مى باشد، زيرا در سوره انفال درباره پيمان ها سخن گفته شده، ولى سوره توبه در مورد الغاى پيمان‌ها توسط پيمان‌شكنان بحث كرده، از اين رو "بسم الله" ميان اين دو سوره ذكر نشده است، چون در حقيقت يك سوره اند.
روايتى را مرحوم طبرسى از امام صادق(ع) در اين خصوص نقل مى كند: "ألانفال والبراءه واحدٌ؛ انفال و توبه به منزله يك سوره مى باشد".(4)
نظريه اى كه مشهور است، نظريه اوّل است.