پاسخ:
در اين كه مصداق آيه تطهير، زنان پيامبر يا زنان ايشان و اهل كساء يا تنها اهل كساء باشد، سه نظر است:
1) زنان پيامبر(ص) كه تنها مصداق آيه ميباشند: اين قول اگر چه به عنوان ديدگاه مستقل گروهى از علماى اهل سنت مطرح شده است، اما بررسى كتب علماى عامه، ما را به اين نتيجه ميرساند كه ذكر اين قول در كتب اهل سنت از يك نقل قول فراتر نرفته است. لذا ميبينيم بيشتر مفسران اهل سنت در تفاسير خويش يا عمدتاً اين قول را بدون هيچ گونه نظر و گزينشى در كنار ساير اقوال آوردهاند، يا اين كه پس از ذكر اين قول خود نيز در رد آن دلايلى ذكر كرده و قول دوم را اختيار كردهاند. ابوحيان ميگويد: آنان كه ميگويند آيه مختص به ازواج است گفته آنان چندان نيكو نيست، اگر چنين بود بايد ميفرمود :
«عنكنّ»(البحر المحيط، ابى حيان، بيروت، دارالكتب العلميه، ج 7، ص 224).
اين نظريه با دو مشكل محتوايى روبرو است:
الف) تعابير و الفاظ آيه: يكى از اشكالات مهم و اساسي، پذيرش اين ديدگاه، تعابير و الفاظ آيه تطهير است كه با مصداق بودن ازدواج همگونى ندارد و مهمترين مورد آن وجود ضمير مذكور در آيه است. با توجه به اين كه در آيات قبل و بعد كه راجع به ازواج است، بيست ضمير مؤنث وجود دارد، اگر مراد از اين بخش آيه نيز ازواج بودند، بايد به جاى «عنكم» و «يطهركم»، «عنكن» و «يطهركن» گفته ميشد.
ب) لحن آيه: لحن آيه تطهير، حاكى از عنايت و محبت است، اما در دسته آيات مربوط به همسران پيامبر، خداوند با لحني عتابآميز سخن ميگويد. لذا نميتوان اين گروه را يكى دانست و پذيرفت كه خداوند با يك گروه با دو زبان مختلف سخن ميگويد.
2) زنان پيامبر و اصحاب كساء مراد آيه هستند: بسيارى از محدثان و مفسران اهل سنت چون با روايات «كساء» (پنج تن آل عبا) روبرو شدند، اين عقيده را ابراز كردهاند كه مصداق آيه، زنان پيامبر و اصحاب كساء هستند.
اين گروه همانند گروه قبل به دلايلى از جمله سياق اقرار گرفتن آيه در بين آيات ازواج آيه را شامل زنان پيامبر نيز، دانستهاند. علامهى طباطبايى در ردّ اين دليل ميفرمايند: «همه حرف در اين است كه آيا، آيهى مورد بحث، متصل به آن آيات و تتمه آنهاست يا خير؟ چون رواياتى كه به آنها اشاره شد اين را منكر است، «روايات مربوط به ماجراى كسا» و ميفرمايد: آيه مورد بحث به تنهايي و در يك واقعه خاص نازل شده است و حتى در بين اين هفتاد روايت يك روايت وجود ندارد كه بگويد اين آيه به دنيال آيات مربوط به همسران نازل شده است و حتى احدى از مفسرين هم اين حرف را نزدهاند. حتى گفتهاند آيه مختص همسران رسول خدا است، نگفتهاند آيه در ضمن آن آيات نازل شده است، پس آيه از جهت نزول جزء آيات مربوط به همسران رسول خدا و متصل به آنها نيست، حال يا به دستور رسول خدا دنبال آن آيات قرار گرفته است يا اين كه بعد از رحلت رسول خدا اصحاب پيامبر در هنگام تأليف آيات قرآني، آن را آن جا نوشتهاند و مؤيد اين احتمال اين است كه اگر جمله مورد بحث، يعنى آيه تطهير از آيهى 33 حذف شود ابتداى آيه كه قَرْنَ فى بيوتكُن آغاز ميشود با قسمت بعدي وَاذْكُرنَ ما يتلى فى بيوتكن كمال انسجام و اتصال را دارد؛ پس معلوم ميشود كه جمله مورد بحث نسبت به ما قبل و مابعد خود نظير آيه اليوم يئس الذين كفروا... (مائده، آيهى 3).
است كه در وسط آيات مربوط به خوردنيهاى حرام است و ظاهراً ارتباطى با هم ندارند»(الميزان، علامه طباطبايي، ترجمه سيد محمد باقر موسوي همداني، قم، جامعه مدرسين، ج 16، ص 327).
دلايل ردّ قول دوم:
الف) اخبار و روايات ميرساند كه آيهى تطهير، زنان پيامبر را دربرنميگيرد. روايات با صراحت تمام بيان ميدارد پيامبر اكرم(ص) از ورود امسلمه و در برخى روايات عايشه، به زير عبا جلوگيرى كرد.
در يكى از اين روايتها آمده است: ام سلمه گفت: اى رسول خدا! آيا من از اهل بيت تو نيستم؟ فرمود: تو پايان خوشى داري. تو از همسران پيامبري»(الدر المنثور، سيوطي، بيروت، دارالفكر، ج 6، ص 604).
ب) صالحترين فرد براى معرفى اهلبيت(ع) خود پيامبر(ص) هستند و در اين باره روايات متواترى در ميان شيعه و سنى نسبت به شمول آيه در شأن پنجتن(ع) وارد شده و پيامبر(ص) در موارد متعددى تصريح نمودهاند كه اهلبيت(ع) چه كسانى هستند، از جمله روايات معتبر است كه پيامبر(ص) به مدت ششيا هشتماه همه روزه از كنار خانه فاطمه(س) ميگذشتند و به اهل آن خانه (علي(ع)، فاطمه(س)، حسن و حسين(ع) سلام ميدادند و ميفرمودند: «السلام عليك يا اهل البيت».
ج) هيچ يك از همسران پيامبر حتى عايشه كه همواره خود را امالمؤمنين ميخواند ادعا نكردهاند كه جزو اهلبيت(ع) ميباشند بلكه آن را براساس روايات وارده در صحيح بخارى و مسلم كه از معتبرترين كتب اهل سنت است رد نمودهاند و بسيار شگفتانگيز است اگر كسى آيه را شامل آنان بداند.
د) اراده مذكور در آيه اراده تكوينى است و مفاد آن عصمت است، در جايى كه علماى اهل تسنن وجود برخى از لغزشها مانند: مخالفت عملى عايشه با آيه «وقرن فى بيوتكن» در جنگ جمل را قبول دارند، ليكن نسبت به چهاردهمعصوم هيچكس حتى آنان كه عصمت را قبول ندارند اندك گناه و خطايى از آنان نقل ننمودهاند.
3) اصحاب كساء، تنها مصداق آيه هستند: طبق سومين ديدگاه، به دليل نصوص فراوان و رد نظريههاى پيشين، اصحاب كساء، تنهامصداق آيه هستند. گرچه اين قول، قول علماى شيعه محسوب ميشود، اما چنان كه گذشت، كمتر مفسرى از اهل سنت، بر شمول آيه تطهير بر اهل كساء ترديد دارد. بلكه ترديد آنان در شمول آيه بر زنان پيامبر است.
براى آگاهى بيشتر ر.ك:
1- منتخبالاثر آيتاللّهصافى گلپايگانى
2- معالمالمدرستين علامه سيد مرتضى عسكرى
3- مسائل كلى امامت ابراهيم امينى
4- ثماهتديت تيجانى سماوى
5- من هم اهل البيت تيجانى سماوى
6- فيآيهالتطهير (على مائدهالعقيده) علامه عسكرى
7- مع الدكتورا سالوس فى آيهالتطهير
8- آيهالتطهير سيد محمدباقر ابطحى
9- الغدير علامه امينى
10- نگاهى نو به آيه تطهير، جعفرى
11- اهلالبيت فى آيهالتطهير، علامه سيد جعفر مرتضى عاملى