پاسخ:
در پاسخ به چند نكته اشاره ميكنيم:
1- نخست، علت اين كه در رابطه با خداوند متعال، گاهي ضمير غايب «هو» اطلاق ميشود به خاطر اين است كه ذات او از ما پنهان است و گاهي ضمير مخاطب «انت» به كار ميرود به اين دليل است كه عالم در محضر خداست و ما نيز در محضر او هستيم و او هميشه در صحنه عالم حاضر است، بنابراين استعمال هر دو ضمير جايگاه خاص خود را دارد.
2- اما اين كه چرا بر خداوند ضمير غايب مذكر اطلاق ميشود نه ضمير مؤنث (مانند قل هو الله احد) علتش اين است كه از نظر ادبي ضمير «هو» اعم از ضمير «هي» است زيرا ضمير «هو» در دو مورد به كار ميرود:
1- در موجود مذكر، چه حقيقي و چه مجازي.
2- در موجودي كه نه مذكر است و نه مؤنث مانند «اله» ولي ضمير «هي» تنها يك كاربرد دارد و آن هم خصوص مؤنث است.
با توجه به آنچه گفته شد، هنگام اطلاق «هو» بر خداوند به هيچ وجه پرسش از مذكر و مؤنث بودن مرجع ضمير معنايي نخواهد داشت زيرا خداوند جنس ندارد، نه مذكر است و نه مونث و نه چيز ديگري شبيه به اين موارد. (ليس كمثله شيء) ولي قرآن مجيد به زبان مردم نازل شده است و ميبايستي كه قواعد ادبيات عرب در آن رعايت گردد.
به كار بردن ضمير مفرد و جمع نسبت به افعال الهي در قرآن، بيانگر دو نحوه انتساب فعل به پروردگار است. يعني مواردي كه صيغه جمع به كار برده شده نشانگر نقش و كاركرد وسايط فيض الهي مانند ملايك در تحقق فعل است.مانند آيه شريفه« انا انزلنا اليك كتاب با الحق » ما فرو فرستاديم به سوي تو كتاب را بر اساس حق و راستي [سوره نساء آيه 105]كه فعل خداوند با واسطه فرشته وحي انجام پذيرفته است .به همين جهت از ضمير جمع استفاده شده است و گاهي انجام كاري به طور مستقيم به خود خداوند نسبت دارد بدون به كارگيري و سايط كه در اين صورت از ضمير مفرد استفاده شده است مانند «اني جاعل في الارض خليفه»من در زمين جانشيني قرار داده ام [آيه 30سوره بقره]البته در مواردي هم كه صيغه مفرد به كار رفته لزوما به معناي نفي نقش آنها نيست. بلكه ميتواند اعم از فعل مباشر خداوند يا كاري باشد كه به اراده او از طريق وسايط فيض انجام گرفته است. بنابراين اين آيات ميرسانند كه برخي از افعال الهي دو گونه انتساب پذيري به ذات اقدس حق دارند: مستقيم و غير مستقيم.