زبان قرآن چگونه زبانی است و چگونه می
توان با آن ارتباط برقرار كرد؟
پاسخ:
با توجه به اين كه در سؤال كمي ابهام وجود داشت، براساس برداشتي كه از آن
داشتيم پاسخ ذيل نوشته شد. در صورت برطرف نشدن سؤالي كه در ذهنتان است در مكاتبه
بعدي توضيح بيشتري پيرامون سؤال بنويسيد.
قرآن كريم كتاب هدايت همه انسانها در همه دورانها است ما هو الا ذكر
للعالمين ، (قلم، آيه 52) ما ارسلناك الا كافه للناس ، (سبأ، آيه28). بنابراين
رسالت پيامبر(ص) جهان شمول و ابدي است و كتاب او جهاني و جاودانه است و قوم او همه
اقوام بشر هستند.
2- با توجه به
جهاني و ابدي بودن قرآن زبان قرآن نيز جهاني است و براساس فرهنگ خاصي نيست. زبان
قرآن، زبان فطرت است كه مشترك بين تمام انسانها است فاقم وجهك للدين حنيفا فطرت
الله التي فطرالناس عليها لاتبديل لخلقالله ذلك الدين القيّم ، (روم، آيه 30).
3- مقصود از
زبان قرآن، لغت و ادبيات نيست بلكه در مفاهيمي است كه در قالب زبان عربي بيان گشته
است، لذا سلمان فارسي، صهيب رومي، بلال حبشي، اويس قرني، عمار و ابوذر حجازي همگي
شيفته قرآن ميشوند.
4- هر چند زبان
قرآن (زبان فطرت) آشناي براي همگان است ولي موانعي جلوي فهم قرآن را ميگيرد كه
مهمترين آن استكبار ميباشد سأصرف عن آياتي الذين يتكبرون فيالارض ،
(اعراف،آيه 146) و تقوا شرط فهم قرآن است واتقوا الله و يعلمكمالله ، (بقره،
آيه 282).
5- مفاهيم قرآن
با فطرت انسان همخواني دارد ولي اين به معناي سطحي بودن آن نيست بلكه حقايق عميقي
توسط قرآن بيان شده است انا سنلقي عليك قولاً ثقيلاً ، (قمر، آيه 17).
6- حقيقت قرآن
داراي مراتبي است كه از مقام «لدن»، (زخرف، آيه 4) تا مرحله لفظ «عربي مبين»
امتداد دارد. بعضي از مراحل بلند آن در دسترس فكر و علم حصولي صاحب نظران نيست
زيرا از سنخ مفهوم و ماهيت نميباشد. اين مراحل را تنها باعروج انسان به آن موطن
رفيع ميتوان دريافت اگر «نماز معراج مؤمن است»، (بحار، ج 79، ص 303) به دليل آن
است كه انسان را عروج ميدهد و زمينه دريافت حقايق بلند قرآن را ايجاد ميكند.
در روايات متعدد تأكيد شده كه قرآن ظاهر و باطني دارد، (وسائلالشيعه، ج
27، ص 192، انتشارات آلالبيت).
در برخي روايات هفت باطن براي قرآن شمرده شده است (تفسير صافي، فيض
كاشاني، مقدمه هشتم). البته مقصود عدد مخصوصي نيست. از امام صادق(ع) روايت است كه
«خداي عز وجل معارف خود را در قرآن كريم به چهارگونه بيان فرموده است به صورت
عبارت و لفظصريح، اشاره، لطايف و حقايق عبارات آن براي فهم توده مردم است و اشارتش
براي خواص و لطايف آن براي اوليا و حقايق آن براي انبياي الهي است. بنابراين قرآن
چشمهجوشان معرفت است كه همگان را سيراب ميكند هر چند هر كس به اندازه سعه و جودي
و مراتب صعوديش ازآن بهرهمند ميگردد.
خلاصه سخن آن كه از معجزات الهي فرستادن قرآني است كه براي همگان قابل فهم
است و شايد در نظر ظاهري بسيار ساده هم به نظر آيد ولي حقايق قرآني داراي مراتبي
است كه از آن به باطن تعبير ميشود رسيدن به باطن قرآن نياز به رياضتهاي فكر و
روحي بسيار داردتا ظرف وجودي انسان پذيراي اين حقيقت عالي باشد. پس ساده بودن ظاهر
قرآن به دليل زبان فطرت آن و از عوامل جهاني بودن آن است ولي به معناي ساده بودن
همه حقيقت قرآن نيست بلكه دستيابي به باطن قرآن قابليتها ميخواهد.
پيرامون اين بحث نگاه كنيد قرآن در قرآن، تفسير موضوعي قرآن كريم،
آيتاللهجوادي آملي، بخش پنجم، فهم قرآن، انتشارات اسراء.
تدبر در قرآن، داراي مراحل مختلفي است. مرحله نخست آن دقت پيرامون معناي
ارائه شده و جايگاه آن است. براي اين مرحله بايستي در آغاز به معناي دقيق كلمات از
نظر لغوي و تعريف آنها پي برد. سپس تركيبها را شناخت تا به محتواي ابتدايي آيه
دستيافت.
پس از آن، بايد ارتباط آيه را با آيات قبل و بعد از خود سنجيد و نسبتها
را استخراج كرد. در مرحله ديگر بايستي مضامين مشابه را در آيههاي ديگر قرآن
دريافت و در مقام مقايسه، نكات زيباي آن را دريافت كرد.
البته اين گونه تدبر - كه نقطههاي آغازين محسوب ميشود - نيازمند آگاهي
از ادبيات عرب، لغت، علوم قرآني و رشتههاي مورد نياز ديگر است.
شناخت شأن نزول آيات، بررسي موقعيت تاريخي مسأله و... از ديگر شرايط آن
است. خلاصه آن كه بايد هنگام تلاوت قرآن، در معاني و مفاهيم ارائه شده اين آيات و
نيز جايگاه خود بسيار تأمل نمود و بايد دقت كرد كه از هر آيه، در موضوعات مختلف
فردي، اجتماعي و...چه پيامي ميتوان دريافت كرد و عينيت آن در حال حاضر چيست؟
مثلاً در آيه پنج «سوره غافر» خداوند فرموده است: «هر امتي همت ميگماشت
تا پيامبر خود را دستگير كند (هلاك و يا محدود سازد) و با جدل و گفتار باطل برهان
حق را پايمال سازد».
حال بايد نگريست كه در زمان حاضر اين موضوع، چگونه تكرار ميشود و كدام
جدال و سخن باطل است كه حق را مورد هجوم قرار ميدهد تا آن را محو سازد. خلاصه آن
كه بايد با سؤال در زمينههاي مختلف، به سراغ قرآن رفت و پاسخ خود را از آن به دست
آورد.
براي مطالعه بيشتر ر.ك:
- شناخت قرآنشهيد مطهري
- پژوهشي پيرامون تدبر در قرآنتقيپور
- كليدهاي فهم قرآنكلانتري