پاسخ:
"وَ كُل‌َّ إِنسَـَن‌ٍ أَلْزَمْنَـَه‌ُ طَائرَه‌ُو فِى عُنُقِه‌ِى وَ نُخْرِج‌ُ لَه‌ُو يَوْم‌َ الْقِيَـَمَه‌ِ كِتَـَبًا يَلْقَغه‌ُ مَنشُورًا ؛(اسرأ،13)
و كارنامه هر انسانى را به گردن او بسته‌ايم، و روز قيامت براى او نامه‌اى كه آن را گشاده مي‌بيند بيرون مي‌آوريم."
توضيح اين نكته پيش از پاسخ ضرورى است كه در ميان عرب مرسوم بود كه با پرواز پرندگان فال نيك و بد مي‌زدند و از چگونگى حركت آن‌ها نتيجه‌گيري مي‌كردند كه مثلاً آيا اين مسافرت خوب است يا بد. سپس به مرور هر نوع فال زدنى را به هر چيز تطيّر ناميدند. واژه "تطيّر" به طور معمول براى فال بد زدن در مقابل تفاّل به معناى فال خوب زدن استعمال مي‌شود.(ر.ك: مفردات راغب، واژه "طير".)
در قرآن كريم، نيز، در آيه‌هاى متعددى اين واژه به كار رفته است. از اين آيات به خوبى بر مي‌آيد كه مراد به كلمه "طائر" هر چيزى است كه با آن بر ميمون يا نحس بودن چيزى استدلال مي‌شود.
در آيه 13 سوره اسرأ با بهره‌گيرى از اين واژه فهمانده شده است كه طائر هر كسى بر گردن او آويزان است و از او جدا نمى‌شود.
مراد از طائر در اين آيه اعمال انسان است. انسان با اختيار با اعمال خويش همانند تطيّر عاقبت خود را كه سعادت يا شقاوت باشد معلوم مى‌كند.
در پايان آيه نيز تأكيد شده است كه همين اعمال به مانند كتابى در روز قيامت در مقابل هر فردى گشوده شده و بر اساس آن قضاوت خواهد شد.(تفسير الميزان، علامه طباطبايى؛، ج 13، ص 53، جامعه مدرسين.)
توضيح بيشتر درباره نامه اعمال اين كه: بى شك نامه اعمال در قيامت چيزى مانند ورق‌هاى كاغذ و دفتر و كتاب معمولى نيست، بلكه نقوشى است گويا كه هيچ كس را ياراى نفى آن نمى‌باشد، شاهد اين سخن اين است كه اگر به شكل دفتر و اوراق معمولى باشد هزاران برگ لازم است كه اعمال يك نفر را در آن بنويسند و چنين كتابى براى همه به آسانى قابل مطالعه نيست و نمي‌تواند مايه رسوايى بدكاران و افتخار نيكوكاران گردد، به علاوه خطوط و نقوش معمولى چنان نيست كه قابل انكار نباشد، در حالى كه از آيات و روايات به خوبى برمى‌آيد كه خطوط اين كتاب قابل انكار نيست و سندى زنده و روشن براى همه صاحبان آن است.
در تفسير نامه عمل چند ديدگاه وجود دارد:
1 ـ ديدگاه ملا محسن فيض؛ "نامه عمل عيناً همان روح آدمى است كه آثار عمل در آن رسوخ كرده به گونه‌اى كه با آن نقش گرفته است".(ر.ك: تفسير صافي، ملا محسن فيض، ج 3، ص 182، ذيل آيه 13 اسرأ، مؤسسه الاعلمى للمطبوعات، بيروت.) بنابراين تفسير "نامه عمل" كنايه از روح آدمى است كه آثار عمل در آن نقش مي‌بندد.
2 ـ ديدگاه مرحوم علامه طباطبايى، ايشان با استفاده از آيه "يَوْم‌َ تَجِدُ كُل‌ُّ نَفْس‌ٍ مَّا عَمِلَت‌ْ مِن‌ْ خَيْرٍ مُّحْضَرًا وَمَا عَمِلَت‌ْ مِن سُوَّء..."(آل‌عمران، 30) مي‌فرمايد: نامه عمل هر كس، حقايق تمامى اعمال او را در بر دارد، بدون آن كه كوچك‌ترين عملى را از قلم انداخته باشد، چنان كه آيه ذيل مي‌فرمايد:
"وَ وُضِع‌َ الْكِتَـَب‌ُ فَتَرَى الْمُجْرِمِين‌َ مُشْفِقِين‌َ مِمَّا فِيه‌ِ وَ يَقُولُون‌َ يَـَوَيْلَتَنَا مَال‌ِ هَـَذَا الْكِتَـَب‌ِ لاَ يُغَادِرُ صَغِيرَه‌ً وَلاَ كَبِيرَه‌ً إِلآ َّ أَحْصََهَا...؛(كهف،49) و كارنامه عمل شما در ميان نهاده مي‌شود، آن گاه بزهكاران را از آن‌چه در آن است بيمناك مي‌بيني، و مي‌گويند: اى واى بر ما، اين چه نامه‌اى است كه هيچ كار كوچك و بزرگى را فرو نگذاشته، جز اين كه همه را به حساب آورده است."
نامه عمل نفس اعمال انسان است كه خداوند آدمى را آشكارا بر آن آگاه مي‌كند، و هيچ دليلى بهتر از مشاهده نيست.
اين كتاب در دنيا از درك انسان پنهان است و حجاب و غفلت روي آن را پوشانده، روز قيامت خداوند آن را مي‌گشايد و پرده‌هاى غفلت را كنار مي‌زند، و آدمى را از آن باخبر مي‌سازد. "لَّقَدْ كُنت‌َ فِى غَفْلَه‌ٍ مِّن‌ْ هَـَذَا فَكَشَفْنَا عَنكَ غِطَـآءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْم‌َ حَدِيدٌ(ق،22)(تفسير الميزان، علامه طباطبايى ترجمه سيد محمد باقر موسوى همداني، ج 13، ص 95، بنياد علمى و فكرى علامه طباطبايي.)
3 ـ ديدگاه تفسير نمونه؛ اعمال انسان همان‌گونه كه در درون جان او اثر مي‌گذارد، در عالم بيرون، در فضا و هواى اطراف، در زمينى كه بر آن زندگى مي‌كند و در همه چيز اثر دارد، گويى بر آن نقش مي‌بندد، نقوش طبيعى و غير قابل انكار، نقوشى كه به وسيله قوا و نيروهاى عالم هستى و فرشتگان در دل اين موجودات ثبت مي‌شود و در قيامت پرده از آن برداشته مي‌شود و آشكار مي‌گردد. اين آثار از تمام محيط بيرون جمع‌آورى مي‌شود و فشرده مي‌گردد و به دست هر كس داده مي‌شود و با يك نگاه در آن حال هر كس معلوم است.(تفسير نمونه، ناصر مكارم شيرازى و همكاران، ج 12، ص 55، دارالكتب اسلاميه ، پيام قرآن، همو، ج 6، ص 105 ، دارالكتب الاسلاميه ، يكصد و هشتاد پرسش و پاسخ، همو، ص 374.) از اين سه ديدگاه‌ها در مورد نامه اعمال، ديدگاه مرحوم علامه طباطبايى كه نامه اعمال را نفس اعمال آدمى مي‌داند، ارجح است.
ظاهر آيات قرآن (حاقه، 19 و 25؛ انشقاق، 7 و 10) اين است كه نامه اعمال افراد نيكوكار به دست راستشان داده مي‌شود، و نامه اعمال افراد بدكار به دست چپ‌شان داده مي‌شود ولى نظر ديگرى هست كه مي‌گويد: دست راست و چپ دو امر اعتبارى است، در قيامت اصحاب يمين هر دو دستشان راست است همچنان كه در مورد خدا گفته مي‌شود كلتا يديه يمين و اصحاب شمال هر دو دستشان چپ است.
هيچ چيز قيامت با دنيا قابل مقايسه نيست، لذا كيفيت نامه اعمال و گرفتن و خواندن آن براى ما قابل درك نيست و تنها آن‌چه در آيات و روايات بيان شده مي‌توان بازگو كرد.