پاسخ:
خداوند متعال، آيات قرآن كريم را به محكمات و متشابهات تقسيم كرده است.
هُوَ الَّذِي‌َّ أَنزَل‌َ عَلَيْكَ الْكِتَـَب‌َ مِنْه‌ُ ءَايَـَت‌ٌ مُّحْكَمَـَت‌ٌ هُن‌َّ أُم‌ُّ الْكِتَـَب‌ِ وَأُخَرُ مُتَشَـَبِهَـَت‌ٌ...؛(آل عمران،7) او كسي است كه اين كتاب (آسماني) را بر تو نازل كرد؛ كه قسمتي از آن، آيات "محكم" (صريح و روشن) است؛ كه اساس اين كتاب مي‌باشد؛ (و هر گونه پيچيدگي در آيات ديگر، با مراجعه به اين‌ها برطرف مي‌گردد.) و قسمتي از آن، "متشابه" است (= آياتي كه به خاطر بالا بودن سطح مطلب و جهات ديگر، در نگاه اول احتمالات مختلفي در آن مي‌رود ولي با توجه به آيات محكم، تفسير آنها آشكار مي‌گردد.)
اينك مطالبي كوتاه و فشرده در اين باره:
1. دو قسم بودن آيات: بعضي از آيات قرآن محكم است، يعني: دلالت آنها واضح و روشن است و جاي شك و شبهه نيست، كه بيشتر آيات قرآن از اين قبيل است. مانند: "قل هو الله احد" (اخلاص، 1)، "ليس كمثله شي‌ء" (شوري، 11) "الله خَلق كل شي‌ء" (زمر، 62) و...
و بعضي از آيات متشابه هستند، يعني: دلالت آنها روشن نيست، بلكه دلالت بر معنايي مي‌كنند كه مورد شك و ترديد است، كه بايد با مراجعه به آيات محكم مقصود آن روشن و شبهه برطرف شود، اين كار از عهده هر كس برنمي‌آيد، بلكه مربوط است به ائمه معصومين: و علماي راستين كه به موازين، احكام، عقايد شرعيه و به روش تأويل متشابهات آشنايي كافي دارند.
2. تعداد آيات محكم و متشابه:
درباره تعداد آيات متشابه و اينكه كدام يك از آيات محكم، و كدام يك متشابهند، نظريات مختلفي وجود دارد كه در بعضي از كتابهاي علوم قرآني و تفسير آورده شده، از جمله آياتي كه جزء متشابهات ذكر كرده‌اند، بعضي مربوط به صفات خداوند و بعضي مربوط به هدايت و ضلالت و قضا و قدر و... است.( جهت كسب اطلاعات بيشتر رجوع كنيد به: التمهيد، محمدهادي معرفت، ج 3، مؤسسه النشر الاسلامي التابعه لجماعه المدرسين بقم المقدسه ، تفسير الميزان، علامه طباطبايي، ج 3، ص 19 ـ 75، ذيل آيه 7 آل عمران، مؤسسه مطبوعاتي اسماعيليان ، تاريخ و علوم قرآن، ميرمحمّدي زرندي، دفتر انتشارات اسلامي، ص 271 ـ 284. )
نمونه‌هايي از آيات متشابه، عبارتند از:
الف) 1. "ثُم‌َّ اسْتَوَي‌ََّ إِلَي السَّمَآءِ وَ هِي‌َ دُخَان‌ٌ؛ (فصلت،11) سپس به آفرينش آسمان پرداخت و آن بخاري بود."
2. "ثُم‌َّ اسْتَوَي‌َ عَلَي الْعَرْش‌ِ؛ (فرقان، 59 ، سجده، 4) آن گاه بر عرش (قدرت) استيلا يافت."
3. "الرَّحْمَـَن‌ُ عَلَي الْعَرْش‌ِ اسْتَوَي‌َ؛ (طه، 50) خداي رحمان كه بر عرش استيلا يافته است".
از آيات فوق برداشت "جا و مكان" براي خداوند متعال شده است.
ب) آياتي كه از دست داشتن خداوند متعال سخن گفته است:
4. "وَقَالَت‌ِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّه‌ِ مَغْلُولَه‌ٌ...؛ (مائده،64) و يهود گفتند: "دست خدا بسته است" دست‌هاي خودشان بسته باد و به سزاي آن چه گفتند، از رحمت خدا دور شدند؛ بلكه هر دو دست او گشاده است."
5. "يَدُ اللَّه‌ِ فَوْق‌َ أَيْدِيهِم‌ْ؛ (فتح،10) دست خدا بالاي دست‌هاي آنان است."
ج) آيات مربوط به اثبات "عين" (چشم) براي خدا:
6. "وَ اصْبِرْ لِحُكْم‌ِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعْيُنِنَا؛ (طور، 48) و در برابر دستور پروردگارت، شكيبايي پيشه كن كه تو خود در حمايت مايي."
7. "اصْنَع‌ِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَ وَحْيِنَا؛ (مؤمنون،27) زير نظر ما و به وحي ما، كشتي را بساز."
د) آيات مربوط به اثبات "وجه":
8. "وَلِلَّه‌ِ الْمَشْرِق‌ُ وَ الْمَغْرِب‌ُ فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَم‌َّ وَجْه‌ُ اللَّه‌ِ؛ (بقره،115) و مشرق و مغرب از آن‌ِ خداست؛ پس به هر سو رو كنيد، آن جا روي به خداست."
9. "كُل‌ُّ مَن‌ْ عَلَيْهَا فَان‌ٍ # وَ يَبْقَي‌َ وَجْه‌ُ رَبِّـكَ ذُو الْجَلَـَل‌ِ وَ الاْ كْرَام‌ِ؛ (رحمن، 26 و 27) هر چه بر زمين است، خالي شونده است # و ذات با شكوه و ارجمند پروردگار باقي خواهد ماند."
آيه‌اي درباره آمدن "خداوند"!
10. "وَ جَآءَ رَبُّكَ وَ الْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا؛ (فجر،22) و آمد (فرمان) پروردگارت و فرشته‌ها صف در صف آيند." و...
آيات متشابه با توجه به آيات محكم تفسير مي‌شوند؛ براي نمونه، آيات متشابه ياد شده با آيات محكم زير تبيين مي‌شوند:
1. "لآ تُدْرِكُه‌ُ الاْ بْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الاْ بْصَاَرَ وَهُوَ اللَّطِيف‌ُ الْخَبِيرُ؛ (انعام:103) چشم‌ها او را در نمي‌يابند و اوست كه ديدگان را در مي‌يابد و او لطيف آگاه است."
2. "لَيْس‌َ كَمِثْلِه‌ِ شَي‌ْءٌ وَ هُوَ السَّمِيع‌ُ الْبَصِيرُ؛ (شوري،11) چيزي مانند او نيست و اوست شنواي بينا."
آيات فوق، هرگونه ابهام را از آيات متشابه برطرف مي‌سازد و توهّم جسمانيت (و دست و چشم داشتن و...) را ـ كه خداوند متعال از آن منزه است ـ از ذهن دور مي‌سازد و زمينه هر گونه تشبيه خداوند به انسان و موجودات مادي را از بين مي‌برد.(ر.ك: درسنامه علوم قرآني، حسين جوان، آراسته، ص 456، نشر دفتر تبليغات اسلامي ، علوم قرآني، آيه الله محمد هادي معرفت، ص 294، نشر التمهيد.)
3. محكم و متشابه به وصف تمام آيات يا بعضي آن:
محكم و متشابه به يك معني، وصف تمام آيات قرآن واقع شده و به معناي ديگر وصف بعضي از آيات، آنجا كه وصف تمام آيات واقع شده (مانند سوره هود،1) به اين معناست كه آيات قرآن همه داراي استحكام و اتقان است و الفاظ و معاني آن خلل‌ناپذير است.
در آنجا كه متشابه وصف تمام آيات واقع شده، (مانند آيه 23 زمر) به اين معناست كه آيات قرآن همه شبيه و همانند يكديگرند. (در زيبايي و فصاحت و بلاغت الفاظ و در عمق محتوي و صحت و حقانيت،...) و با همديگر تضادّ ندارند.
و امّا آنجا كه محكم و متشابه وصف بعضي از آيات واقع شده‌اند، (آيه 7 سوره آل عمران) مي‌فرمايد: بعضي از آيات قرآن محكم است و بعضي متشابه.
4. معناي اِحكام و تشابه:
اِحكام، در قرآن كريم، به سه معناي 1. استوار بودن گفتار يا كرداري كه راه خلل و شبهه در آن بسته باشد. 2. پايدار و ثابت بودن. 3. اتقان و دقت در عمل يا گفتار (هود،1) به كار رفته است.
اِحكام ـ به معناي سوم ـ تمامي آيات قرآن را در بر مي‌گيرد، و به معناي دوم، مخصوص آيات غير منسوخه است؛ و به معناي نخست، صرفا در مقابل آيات متشابه به كار رفته است.
تشابه، به دو معناي 1. همانند و يكسان بودن (نسأ، 82؛ زمر، 23)
2. شبهه‌انگيز بودن به كار رفته است.
آيات متشابه در مقابل محكمات از نوع دومي است.
در پايان شايسته ذكر است كه، گروه‌هاي مختلف اهل سنت، به لحاظ ديدگاه‌هايي كه در اصول اعتقادي و كلامي دارند، نظرات مختلفي در تفسير، تأويل، محكم، متشابه، ظاهر و باطن و... و مصاديق آيات دارند كه بررسي آن از حوصله اين پاسخ نامه خارج است. در صورت لزوم مي‌توانيد در نامه بعدي با پرسش مستقل با ما مكاتبه كنيد.
يا به كتابي كه ذيلاً مشخصات آن مي‌آيد مراجعه كنيد.(علوم قرآن، آيت الله معرفت، ص 271 ـ 317، چاپ ياران، قم.)