پاسخ:
بحث محكم و متشابه در قرآن از مباحث مهم و قرآن پژوهي است.
بر اساس آيه هفتم از سوره آل عمران، مجموعه آيات قرآني به دو بخش آيات محكمات و آيات متشابهات تقسيم شده است: آيه ياد شده چنين است: او كسي است كه اين كتاب را بر تو نازل كرد كه بخشي از آن آيات محكمات است كه آن‌ها اساس كتاب است و بخش ديگر متشابهات است؛ امّا كوردلان، براي فتنه جويي و براي تأويل و توجيه كردن، پيگير متشابهات آن مي‌شوند، حال آن كه تأويل آن را جز خداوند و راسخان در علم - كه مي‌گويند به آن ايمان آورده‌ايم و همه از پيشگاه خداوند است - نمي‌دانند و ... (1)
واژه "محكم، محكمات" به معني (ممنوع شده) مي‌باشد و به همين دليل به موضوعات پايدار و استوار (محكم) مي‌گويند، زيرا عوامل نابودي را از خود رانده‌اند. نيز به سخنان روشن و قاطعي كه هر گونه احتمال خلاف را از خود دور سازند "محكم" مي‌گويند در نهايت، زيباترين معناي محكم، متقن(استوار) است.
بنابر اين، منظور از آيات محكمات، آياتي است كه مفهوم آن به قدري روشن است كه جاي گفتگو و بحث در معني آن باقي نيست. به بيان ديگر: محكمات آياتي هستند كه در دلالت بر مرادشان محكم و استوار و صريح‌اند و اشتباه و خلطي بين معناي مراد و غير مراد در آن‌ها موجود نيست و از چند پهلويي به دور و دل و قلب در برابر پذيرش پيام آن، آرام و منبسط و بي دغدغه است، آياتي هم چون "قل هو الله احد"(2) "الله خالق كلّ شيء"(3 ) "و للذّكر مثل حظ الانثيين"(4) و هزاران آيه مانند آن‌ها دربار? عقايد و احكام و مواعظ و تواريخ و همه از محكمات مي‌باشند. اين آيات (محكمات) در قرآن "أم الكتاب" ناميده شده‌اند؛ يعني اصل و مرجع و مفسّر و توضيح دهنده آيات ديگر هستند.
واژه متشابه و متشابهات، در اصل به معني چيزي است كه قسمت‌هاي مختلف آن شبيه يكديگر باشند. به همين جهت، به جمله‌ها و كلماتي كه معني آن‌ها پيچيده است و احتمالات متعددي در آن راه دارد، اطلاق مي‌شود؛ اگر چه با توجه به آيات محكم، تفسير آن‌ها به دست آيد.
بنابر اين، متشابه آيه‌اي است كه بر مدلول لفظي خود دلالت مي‌كند و ظهور در معناي خود دارد، ولي از نظر مقصد و مراد، دستخوش ترديد و شبهه است و دل به آن معناي ظاهري آرام نمي‌گيرد و زمينه تأويل و راه فتنه‌جويي در آن وجود دارد. وقتي آيه "الرحمن علي العرش استوي"(5) مورد تلاوت يااستماع قرار مي‌گيرد، خواننده يا شنونده دچار ترديد مي‌گردد كه آيا خدا جسم است و بر جايي تكيه كرده است؟
ولي با مراجعه و عرضه بر آيه محكم "ليس كمثله شيء"(6) شبه? جسم بودن خداوند زدوده مي‌شود و مي‌فهمد كه مراد آن آيه، تدبير تام و كامل و احاطه تدبير حضرت حقّ بر ملك و ملكوت و عالم خالق و امر است، نه به معناي تكيه زدن بر جايي و مكاني.
آيات محكمات بر اساس معرفي خود قرآن، امّ الكتاب، مرجع و مفسّر متشابهات معرّفي شده اند. برخي، معاني ديگري براي محكم و متشابه بيان نموده‌اند. بنابر اين تشخيص آيات محكمات و متشابهات به قدر ضرورت روشن است.
در پايان ، به معرفي كتاب‌هايي كه در موضوع "محكم و متشابه" به نگارش در آمده مي‌پردازيم:
1 - تفسير نمونه، ج 2، ص 320 - 324.
2 - دانشنامه قرآن و قرآن پژوهشي ج 2، ص 1997 - 2000
3 - دايره المعارف تشيع، ج 4.
4 - تفسير الميزان ، ترجمه مرحوم موسوي همداني، ج 3 ، ص 63.
5 - متشابه القرآن و مختلفه، تاليف محمد بن علي بن شهرآشوب مازندراني.
6 - البرهان في متشابه القرآن، تاليف محمود بن نضر كرماني.
7 - مجله پژوهش‌هاي قرآني، سال هشتم، شماره 31.