به چه دليل در قرآن كريم‌، به برخي از موضوعات‌، طولاني و تكراري پرداخته شده‌، امّا بعضي از موضوعات يا مطرح نشده و يا بسيار كوتاه و مبهم‌، بيان شده‌اند، به گونه‌اي كه از آن‌ها تفاسير گوناگوني شده است‌؟

پاسخ:

نخست آن كه‌: قرآن مجيد، براي هدايت جامعه بشري ما نازل شده و آن چه در اين مسير لازم است‌، بيان گرديده است و نمي‌توان گفت قرآن‌، موضوعاتي را مطرح نكرده است‌. اين ادّعا، با آيات قرآن‌، سازگاري ندارد.

البته‌، همان گونه كه اشاره شد، قرآن كتاب هدايت است و آن چه به مسئله‌، هدايت‌، متعلّق است را طرح كرده نيازي به طرح موضوعات بيگانه‌، وجود نداشته است‌. اين كه قرآن‌، جامع است و امري را فروگذار نكرده‌، در خود قرآن مطرح شده است‌؛ آن جا كه مي‌فرمايد: "وَ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَـَب‌َ تِبْيَـَنًا لِّكُل‌ِّ شَي‌ْءٍ؛(نحل‌،89) و اين كتاب را كه روشن‌گر هر چيزي است‌، و براي مسلمانان رهنمود و رحمت و بشارتگري است‌، بر تو نازل كرديم‌."

علامه طباطبايي در اين‌باره مي‌گويد: "قرآن‌، كتاب هدايت‌، براي همه مردم است و آن چه كه به امر هدايت‌، بر مي‌گردد و مردم در مسير هدايت به آن محتاجند، از معارف حقيقي متعلّق به مبدأ و معاد، و اخلاق و قصص و مواعظ را ذكر كرده و بر اين اساس قرآن‌، تبيان كل شي‌ء است‌."( تفسير الميزان‌، علامه طباطبايي‌؛، ج 12، ص 324، جامعه مدرسين‌. )

دوم اين كه‌: قرآن مجيد، تكرار ندارد، گرچه در ظاهر، برخي آيات يا داستان‌ها تكرار شده‌، امّا از لحاظ معنايي‌، تكرار وجود ندارد؛ براي مثال‌، به آيه كريمه "بسم اللّه الرحمن الرحيم‌" اشاره مي‌كنيم كه بيش‌ترين تكرار را از لحاظ عبارت و لفظ، در قرآن دارد. مفسّران عالي‌قدر، اين نكته را مطرح نموده‌اند كه قرآن‌، از حيث معنا و محتوا، تكرار ندارد و "بسم اللّه‌" در هر سوره‌اي‌، معناي خاص همان سوره را دارد.

نزول تكرار آيه "بسم اللّه‌"، نشانه اختلاف معنا و تفسير آن‌، در هر سوره است‌. آيه‌هاي "بسم اللّه‌" در سراسر قرآن كريم‌، گرچه از نظر لفظي يكسان است‌، ليكن از نظر معنوي و تفسيري‌، گوناگون بوده‌، در نتيجه‌، مشترك لفظي است‌.

اختلاف معنوي در اين آيه‌، از آن رو است كه "بسم اللّه‌" هر سوره‌، جزئي از آن سوره و با محتواي آن هم‌آهنگ مي‌باشد و تابلوي آن سوره محسوب مي‌شود و چون مضامين و معارف سوره‌هاي قرآن ،با يكديگر متفاوت است معناي "بسم اللّه‌" نيز درسوره‌ها، مختلف خواهد بود.( تفسير تسنيم‌، آيت اللّه جوادي آملي‌، ج 1، ص 290، نشر اسرأ. )

اين مدّعا، شواهد فقهي نيز دارد. با اين توضيحات‌، قرآن‌، تكرار ندارد و اگر مي‌بينيم برخي قضاياي تاريخي يا حتّي بعضي آيه‌ها، تكرار شده است‌، از لحاظ معنا و مقصدي كه طرح شده‌، با هم تفاوت دارند و از طرف ديگر، قرآن مجيد، تمام موضوعات لازم را طرح كرده‌، امري را فروگذار نكرده است‌؛ از اين رو، قرآن‌، نه تكراري است و نه نقص دارد.