نکته‏هاى زيباى قرآنى

مژده  پورحسينى

آنچه پيش رو داريد، سلسله نکاتى است که با آيات الهى عجين گشته، هر کدام به صورت موجز به موضوعات مورد نياز شما مي‏پردازد .

هر مطلب شامل چند نکته جالب، کاربردى و مهم است که در هر شماره از نشريه به برخى از اين نکات زيبا پرداخته مي‏شود و در شماره بعد پي‏گيرى مي‏گردد . اين نکته‏ها - در حد ممکن - کوتاه و کاربردى است ; زيرا با توجه به هجوم اطلاعات تفصيلى پيرامون شما، گلگشت تنها قصد آن دارد تا در جمع بندى و استفاده از آن چه مي‏دانيد، به شما يارى رساند .

در اين گلگلشت، پنجاه تکه نور از اين درياى نورانى را براى شما فراهم کرده‏ايم . اميد که مقبول افتد .

3 نکته درباره قرآن

1 . اين نکته راشنيده‏ايد که «هر کس در دوران جوانى قرآن را قرائت کند در حالى که به آن ايمان دارد، قرآن با گوشت و خونش آميخته مي‏شود» . فکر آن که قرآن در رگ‏هاى انسان بگردد و در سينه او بطپد، آدمى را به وجد مي‏آورد . جالب آن جاست که اين خصوصيت، فقط در مورد جوانان آمده است و اين فرمايشى از امام صادق (ع) است .

2 . اين نکته را هم بشنويد که قرآن به دو صورت نازل شده است; يک بار در بيست و سوم ماه مبارک رمضان، از لوح محفوظ خداوند به سوى کعبه انزال يافت و يک بار ديگر به صورت تدريجى و طى بيست و سه سال، از خداوند به جبرئيل و از جبرئيل به پيامبر اکرم (ص) تنزيل پيدا کرد . نکته جالب آن که چون کلمه انزال براى فرود آمدن دفعى و کلمه تنزيل براى نزول تدريجى استفاده مي‏شود، در سوره قدر، مصدر انزال مشاهده مي‏شود .

3 . آيا مي‏دانيد اميد بخش‏ترين آيه قرآن کدام است؟ اين مطلب را امام على (ع) به نقل از رسول خدا (ص) بيان فرمايد: «اميد بخش‏ترين آيه قرآن، آيه 114 سوره هود است‏» . اگر به اميد نياز داريد، به سراغ قرآن برويد و اين آيه را با اشتياق جست و جو کنيد .

12 نکته درباره قصه‏هاى قرآنى

1 . بنا به تحقيق، 208 قطعه داستانى در قرآنى مجيد آمده است که برخى ادامه برخى ديگر مي‏باشند و بعضى از آنها نيز کامل و مستقل مي‏باشند .

2 . 63 سوره از 114 سوره قرآن کريم، حاوى قصه و حکايتى است و اين يعنى آن که بيش از نيمى از سوره‏هاى قرآن، با هنر قصه‏پردازى به انتقال پيام خود پرداخته‏اند .

3 . بيشترين قصه‏هاى قرآنى ابتدا در سوره اعراف و پس از آن بقره مي‏باشند و سوره آل عمران در رتبه سوم قرار دارد .

4 . بيشترين داستان‏هاى قرآنى درباره حضرت موسى و قوم بنى اسرائيل و فرعونيان است . پس از آن، بالاترين آمار متعلق به داستان‏هاى حضرت ابراهيم (ع) و داستان‏هاى حضرت عيسى (ع) و مادرش حضرت مريم (ع) است .

5 . هيچ يک از داستان‏هاى قرآنى براساس خيال‏پردازى يا شخصيت‏هاى فرضى نيست و همه قصه‏هاى قرآن واقعيت داشته‏اند و در واقع، روايتى الهى از يک رويداد حقيقى مي‏باشند .

6 . گروهى از داستان‏هاى قرآن با استفهام تقديرى آغاز مي‏شوند . اين نوع استفهام، يکى از صنايع ادبى در فن داستان نويسى است که مخاطب را تشويق مي‏کند تا قصه را پي‏گيرى نمايد; (طه/9 و ص/20) . در اين روش معمولا داستان با اين مقدمه آغاز مي‏شود: «آيا اين خبر را شنيده‏ايد که ...» .

7 . گروهى از داستان‏هاى قرآنى با روش نوين (چکيده نويسي) آغاز مي‏شود; يعنى قبل از شروع متن اصلى داستان، در جملات کوتاهى چکيده و هدف اصلى داستان مي‏آيد و سپس از ايجاد آمادگى ذهني، به اصل مطلب پرداخته مي‏شود . به عنوان نمونه، به آيات 10 تا 20 سوره اعراف - داستان آفرينش - مراجعه نماييد .

8 . گاهى از همين روش به صورت معکوس استفاده شده است ; يعنى ابتدا داستان اصلى آورده شده، سپس به بيان خلاصه و چکيده آن پرداخته شده است تا در جمع بندى به خواننده کمک نمايد; (آل عمران/59) .

9 . شيوه قرآن در بيان قصه‏هاى عاشقانه بسيار لطيف و عبرت‏انگيز است . در قرآن کريم سعى شده است تا با مسائل عشقى به صورت سمبليک و اشاره‏وار برخورد شود و از ارائه جزئيات يا به زبان آوردن صريح و زننده، خوددارى شود . با خواندن داستان يوسف و زليخا، اين نکته را در خواهيد يافت .

10 . يک نکته جالب در داستان‏هاى قرآني، شکسته شدن حصار زمان است . گاهى حتى يک داستان در دل داستان ديگر آورده مي‏شود; در حالى که در زمان‏هاى مختلف رخ داده‏اند . اين خصوصيت قرآن، باعث مي‏شود تا انسان با دقت و موشکافي، سعى در چيدن صحيح قطعات مختلف اين داستان‏ها نمايد و تمرکز بيشترى پيداکند .

11 . نکته زيباى ديگر آن که در قصه‏هاى قرآني، جايگاه خاص زنان و نقش تعيين کننده و محورى آنان در اغلب داستان‏هاى قرآنى است; (تحريم 10 و 11) . زنان در داستان‏هاى قرآني، به وضوح معرفى مي‏شوند و شخصيتى مستقل دارند .

12 . قرآن در جاهايى که مي‏خواهد الگويى عمومى ارائه کند و يا اندرزى فراگير در داستان‏هاى خود مطرح کند، از کلمات عامى مانند مردى از خاندان فرعون (مؤمن/28) يا زن لوط و زن نوح (تحريم/10) استفاده مي‏کند .

8 نکته تربيتى در قرآن

1 . اگر قصد راهنمايى و تربيت کسى را داريد، در قدم اول از گفتار نرم و با محبت‏بهره گيريد; حتى اگر مخاطب شما فرعون سرکش يا سران لجوج کفار جاهلى باشند; (طه/44 و شعرا/215) .

2 . الف) گفتار رفتار آدمى در هر زمان و مکان، در حافظه الهى محفوظ است ; مراقب باشيد; (لقمان/16 و کهف/30) .

ب) نسبت‏به انسان‏هاى اطرافت، احساس مسئوليت کن و آنها را از کارهاى بد بازدار و به کارهاى خوب تشويق کن . اين لازمه استحکام يک پيکر است و بنى آدم اعضاى يکديگرند; (لقمان/17) .

ج) در رفتارهاى اجتماعى دقت کن! مبادا با غرور رويت را از ديگران برگردانى يا مثل متبکران راه بروى ; مبادا تندرو و کندرو شوى ; ميانه روي، بهترين روش است ; مراقب باش صدايت را بر سر کسى بلند نکنى و خلاصه در يک کلام، آدم باش ; (لقمان/18و19) .

3 . قرآن کريم به شدت با پيروى از جمع (خواهى نشوى رسوا، همرنگ جماعت‏شو) و حرکت‏به دنبال اکثريت، مخالف است . قرآن مي‏گويد: اگر بخواهى از اکثريت مردم فقط به اين خاطر که اکثريت هستند، پيروى کني، بدون شک از راه خدا دور مي‏شوى ; هميشه با چشمان باز تصميم بگير; (انعام/116 و اسراء/36) .

4 . هميشه بزرگ ترها، بهترين حرف را نمي‏زنند و هميشه حرف گوش کنى و اطاعت از بزرگان، انسان را به سعادت نمي‏رساند . اين پيام تربيتى قرآن است که حتى در اطاعت از بزرگان هم گوش و چشمت را باز کن که فردا فقط و فقط خودت پاسخ گوى اعمالت‏خواهى بود; نه بزرگ‏ترهايت; (احزاب/67) .

5 . علم بهتر است‏يا ثروت؟ جواب آن را در آيه 247 بقره پيدا خواهيد کرد .

6 . امانت دارى يکى از ارزشمندترين ارزش‏هاى قرآنى است . حضرت موسى (ع) را به خاطر امانتدارى و قدرتش، در خانه حضرت شعيب پناه دادند; (قصص/26) و حضرت يوسف را به خاطر امانتدارى وعلمش، بر خزانه مصر نشاندند; (يوسف/55) و حتى رسول خدا (ص) که از سوى خداوند برگزيده شد، مشهور به امانتدارى و به محمد امين معروف بود .

7 . اگر مي‏خواهيد مخاطبان به سوى شما جذب شوند، ابتدا به خودتان بپردازيد! روح خشک و سنگين و بى لطافت، هيچ گاه در امر تربيت موفق نمي‏شود . مهرباني، دلسوزى و رقت قلب را در خود بپروريد تا مردم بى آن که شما متوجه شويد، در اطراف شما جمع گردند; (آل عمران/159) .

8 . آيا دوست داريد که دشمن خود را به يک دوست تبديل کنيد؟ به هر بدى که در حق شما کرد، با خوبى پاسخ گوييد . اين را قرآن تجويز مي‏کند; آيه 34 سوره فصلت را بخوانيد!

10 نکته در خصوص سلامتى در قرآن

1 . بخوريد و بياشاميد ; اما به اندازه کافى و لازم ; زيرا پرخورى و زياده روي، سلامت‏شما را به خطر مي‏اندازد; (اعراف/31) .

2 . همه دردها و ناراحتي‏هاى خود را مي‏توانيد با قرآن ريشه کن سازيد; قرآن بخوانيد و به آن عمل کنيد و با روح قرآن مرتبط و همنوا گرديد تا همه سيستم‏هاى روح و جسم شما در تعادل مطلوب خود قرار گيرند; (يونس/57 و اسراء/82) .

3 . در فرهنگ قرآني، اين خداوند است که بيماري‏ها را شفا مي‏دهد و ديگران، وسيله و واسطه‏اند ; (شعرا/80) .

4 . اصل اول در سلامتى و صحت غذاها به فرموده قرآن، آن است که حلال و پاکيزه باشند .

اين گونه غذا، مي‏تواند مقدمات سلامتى را در بدن انسان فراهم نمايد; اما اين که يک ماده خوراکى واحد با ترکيبات غذايى ثابت و مشخص، در اثر حلال يا حرام بودن، داراى آثار متفاوتى بر سلامت انسان گردد، بحث علمى بسيار عميقى مي‏طلبد; (نحل/114 و بقره 168) . حلال يعنى چيزى که ممنوعيت‏شرعى ندارد و طيب يعنى چيزى که موافق طبع سالم انسانى باشد .

5 . بهترين نحوه تغذيه براى سلامت انسان که مورد سفارش قرآن کريم است، خوردن صبحانه و شام است ; يعنى غذاى روزانه در دو وعده اصلى در اول روز و آخر روز صرف گردد . اين شيوه غذا خوردن بهشتيان است که در سوره مريم، آيه 62 آمده است .

6 . به فرمان قرآن، مؤمنان شايسته‏ترين افراد در استفاده از نعمت‏هاى الهى - مانند غذاهاى پاکيزه - مي‏باشند . خداوند مي‏فرمايد: چه کسى اين غذاهاى پاکيزه را بر شما حرام کرده است؟ اين‏ها زيبايي‏هاى زندگى دنياست که خداوند براى بهترين بندگانش خلق نموده است . پس از نعمت‏هاى خداوند استفاده کنيد; (اعراف/32 و مائده/87 و 88) . به قول امام على (ع)، خداوند همان قدر از حرام شمردن آن چه حلال نموده است، ناراحت مي‏شود که حرام او را ناديده بگيريد و مانند يک امر حلال انجام دهيد .

7 . جالب است‏بدانيد که خداوند مستقيما در قرآن به خوردن گوشت و ماهى و ميوه اشاره مي‏کند و آنها را از نعمت‏هاى زندگى بخش الهى برمي‏شمارد و از ما مي‏خواهد که از آنها بخوريم که به ترتيب در سوره مائده آيه 1 و 96، سوره نحل، آيه 14 و سوره مؤمنون آيه 19 آمده است .

8 . مسئله خوراک در قرآن، آن قدر مهم است که در يک آيه مستقيما فرمان داده شده است که انسان با دقت و تامل در غذايى که مي‏خورد، بنگرد; (عبس/24) ; يعنى اين که يک انسان قرآني، بايد در نحوه تغذيه خود، نهايت دقت را داشته باشد .

9 . خداوند در قرآن کريم خواب را يکى از عوامل سلامت و آرامش روح انسان برمي‏شمارد و آن را نعمتى قابل ستايش و آيه‏اى از آيات اعجازآميز الهى معرفى مي‏کند; (روم/23 و فرقان/47) .

10 . آيا مي‏دانيد در فرهنگ قرآني، سخت‏ترين و ناگوارترين بيماري‏ها چيست؟ قرآن مستقيما به اين بيمارى اشاره نموده، آن را نام مي‏برد . اين بيماري، مرض قلب يا بيمارى دل نام دارد; چون وقتى روح و دل فردى به اين بيمارى گرفتار شد، از شنيدن و ديدن و درک حقايق عاجز مي‏شود و اين بدترين وضعى است که يک انسان پيدا مي‏کند; (اعراف/179 و توبه/125) .

11 نکته روانشناسى در قرآن

1 . از ديدگاه قرآن، سه نوع شخصيت اساسى وجود دارد; مؤمن، کافر و منافق ; (آيات 2 تا 20 سوره بقره) .

2 . شخصيت‏هاى مؤمن، خود داراى سه درجه شخصيتى مي‏باشند ; آنان که به خود ظلم مي‏کنند، آنان که ميانه رو هستند و آنان که پيشتازانند; (فاطر/32) .

3 . مشخصه بارز شخصيت کافر آن است که دل و انديشه‏اش را قفل کرده است و راهى براى نفوذ هيچ حرف تازه و انديشه متفاوتى نگذاشته است و به همين دليل، از درک حقايق عاجز است .

4 . خصوصيت‏بارز شخصيت منافق از ديدگاه قرآن، دوگانگى ريشه‏اى در ظاهر و باطن است; به همين دليل، مبتلا به شک و ترديد و عدم قدرت تصميم‏گيرى و ناتوانى در قضاوت مي‏شود; (بقره/8 تا 20 و منافقون) .

5 . در قرآن کريم، در آيات فراوانى از اندوه، علل ايجاد کننده آن و راه‏هاى برطرف ساختن آن سخن رفته است . گاهى اندوه فراق را با ديدار و گاهى اندوه فقر را با بشارت و گاهى اندوه رسول خدا (ص) را به دلدارى حضرت حق، درمان نموده است .

6 . در ديدگاه قرآن، ترس دو نوع است ; ترس پسنديده و ترس ناپسند ; ترس پسنديده، همان ترس از خداوند و عدالت اوست که منجر به اصلاح رفتار مي‏شود; (انفال/2) و ترس ناپسند، اضطرابى شديد با علت مشخصى است که تسلط بر نفس را از بين مي‏برد و بايد با آن مبارزه شود; (احزاب/10 و 11) .

7 . از نظر قرآن دو نوع خشم وجود دارد; خشم مفيد و متعادل و خشم مخرب و نابهنجار ; خشم متعادل، راهى براى رسيدن به هدف در مواقع لزوم است و خشم مخرب را بايد درمان کرد . قرآن کريم با توصيه به صبر و پاسخ گويى با عمل نيک و با وعده بهشت و پاداش اخروي، به وسيله سفارش به بخشش و عفو، يادآورى قدرت و خشم خداوند و ... به درمان بيمارى سلامتى سوز خشم و عصبانيت پرداخته است .

که به ترتيب در سوره شوري، آيه 43، فصلت، آيه‏34، آل عمران ، آيات 133 و 143، شوري، آيات 36 و 37 و نور، آيه 22 بيان شده است .

8 . در قرآن به سه نوع از مکانيسم‏هاى دفاعى - روانى اشاره شده است که عبارتند از: فرافکنى (منافقون/4)، دليل تراشى (بقره/11 و 12) و واکنش سازى (بقره/204 و 205 و منافقون/4) .

9 . در فرهنگ قرآن يکى از راه‏هاى مؤثر و اساسى روان درماني، استفاده از مواعظ و اندرزهاى قرآنى است; (يونس/57) .

10 . در روش روان درمانى قرآني، ايمان، توليد امنيت درونى و آرامش مي‏نمايد; (انعام/82 و رعد/28) .

11 . ياد خدا، آرام بخش دلهاست ; (رعد/28) .

10 نکته از دانشمندان درباره قرآن

1 . گوته، شاعر و نويسنده معروف آلمانى مي‏گويد: ساليان دراز کشيشان از خدا بى خبر، ما را از پى بردن به حقايق قرآن مقدس و عظمت آورنده آن دور نگه داشتند; اما هر قدر که ما قدم در جاده علم و دانش نهاديم و پرده تعصب را دريديم، عظمت احکام مقدس قرآن، بهت و حيرت عجيبى در ما ايجاد نمود . به زودى اين کتاب توصيف‏ناپذير، محور افکار مردم جهان مي‏گردد!

2 . آلبرت انيشتاين که نيازى به معرفى ندارد، مي‏گويد: قرآن کتاب جبر يا هندسه نيست; مجموعه‏اى از قوانين است که بشر را به راه صحيح، راهى که بزرگ‏ترين فلاسفه و دانشمندان دنيا از تعريف و تعيين آن عاجزند، هدايت مي‏کند .

3 . ويل دورانت، دانشمند امريکايى شرق‏شناس، مي‏گويد: در قرآن، قانون و اخلاق يکى است . رفتار دينى در قرآن، شامل رفتار دنيوى هم مي‏شود و همه امور آن از جانب خداوند و به طريق وحى آمده است . قرآن در جان‏هاى ساده عقايدى آسان و دور از ابهام پديد مي‏آورد که از رسوم و تشريفات ناروا آزاد است .

4 . پروفسور آرتور آربرى که يکى از مترجمان مشهور قرآن به زبان انگليسى است، مي‏گويد: زمانى که به پايان ترجمه قرآن نزديک مي‏شدم، سخت در پريشانى به سر مي‏بردم; اما قرآن آنچنان آرامش خاطرى به من مي‏بخشيد که براى هميشه به خاطر خواهم داشت . من در حالى که مسلمان نيستم، قرآن را خواندم تا آن را درک کنم و به تلاوت آن گوش دادم تا مجذوب آهنگ‏هاى نافذ و مرتعش کننده‏اش شوم و تحت تاثير آهنگش قرار گيرم و به کيفيتى که مسلمانان واقعى و نخستين داشتند، نزديک گردم تا آن را بفهمم .

5 . لئوتولستوي، نويسنده معروف روسى مي‏گويد: هر کس که بخواهد سادگى و بى پيرايگى اسلام را دريابد، بايد قرآن مجيد را مورد مطالعه قرار دهد . در قرآن قوانين و تعليمات حقيقى و احکام آسان و ساده براى عموم بيان شده است . آيات قرآن به خوبى بر مقام عالى اسلام و پاکى روح آورنده‏اش گواهى مي‏دهد .

6 . دکتر هانرى کربن، اسلام شناس معروف فرانسوي، سخن جالبى درباره قرآن دارد . وى مي‏گويد: اگر قرآن خرافى بود و از جانب خداوند نبود، هرگز جرات نمي‏کرد که بشر را به علم و تعقل و تفکر دعوت کند . هيچ انديشه‏اى به اندازه قرآن محمد (ص) انسان را به دانش فرا نخوانده است تاآن جا که نزديک به نه صد و پنجاه بار در قرآن، از علم و عقل و فکر سخن رفته است .

7 . ارنست رنان، فيلسوف معروف فرانسوى مي‏گويد: در کتابخانه من هزاران جلد کتاب سياسى ، اجتماعي، ادبى و ... وجود دارد که هر کدام را بيش از يک بار نخوانده‏ام; اما يک جلد کتاب هست که هميشه مونس من است و هر وقت‏خسته مي‏شوم و مي‏خواهم درهايى از معانى و کمال به رويم باز شود، آن را مطالعه مي‏کنم . اين کتاب، قرآن - کتاب آسمانى مسلمانان - است .

8 . ناپلئون بناپارت، امپراطور فرانسه مي‏گويد: اميدوارم آن زمان دور نباشد که من بتوانم همه دانشمندان جهان را با يکديگر متحد کنم تا نظامى يکنواخت، فقط براساس اصول قرآن مجيد که اصالت و حقيقت دارد و مي‏تواند مردم را به سعادت برساند، ترسيم کنم . قرآن به تنهايى عهده دار سعادت بشر است .

9 . مهاتما گاندي، رهبر فقيد هند هم اعتقاد داشت: از راه آموختن علم قرآني، هر کس به اسرار وحى و حکمت‏هاى دين، بدون داشتن هيچ خصوصيت‏ساختگى ديگرى پى مي‏برد . در قرآن هيچ اجبارى براى تغيير دين و مذهب انسان‏ها ديده نمي‏شود . قرآن به راحتى مي‏گويد: هيچ زور و اکراهى در دين وجود ندارد .

10 . ژان ژاک روسو، متفکر و روان شناس مشهور فرانسوي، برداشت منحصر به فردى از قرآن دارد; او مي‏گويد: بعضى از مردم بعد از آن که مقدار کمى عربى ياد گرفتند، قرآن را خوانده، اما درست درک نمي‏کنند . اگر مي‏شنيدند که محمد (ص) با آن کلام فصيح و آهنگ رساى عربى آن را مي‏خواند، هر آينه به سجده مي‏افتادند و ندا مي‏کردند: اى محمد عظيم! دست ما را بگير و به محل شرف و افتخار برسان . ما به خاطر يارى تو حاضريم که جان خويش را فدا سازيم! !

پى نوشتها:

1 . مدخل، سيد عباس قائم مقامى .

2 . مبين، مجله قرآن پژوهي، شماره 5 .

3 . قرآن و روانشناسي، عثمان نجاتى .

4 . سيماى خانواده در قرآن، زهرا برقعى .

5 . شيوه جذب جوانان از ديدگاه قرآن، غلامرضا متقى .

6 . قرآن از ديدگاه 114 دانشمند، محمد مهدى عليقلى .

7 . دانستنيهاى قرآن، مصطفى اسرار .

8 . قرآن و علوم پزشکي، حسن رضارضايى .

منبع :پرسمان ، آبان 1382، شماره 14