‏سرگذشت هود(ع)

محل سكونت عاد و خدايان آنها

از قرآن مى‏توان استفاده كرد كه محل سكونت <عاد» در احقاف بوده است. خداى متعال فرموده است: <وَاذكُرْ أَخا عادٍ إِذ أَنْذَرَ قَوْمَهُ بِالأَحْقافِ».(1) احقاف جمع حقف، به معناى شن و ماسه است، و قرآن جاى آن را مشخص نكرده است،ولى مورّخان براين عقيده‏اند كه مكان آنها بين يمن و عمان تا حضرموت و شِحر(2) بوده است.

قوم عاد شهرى را به نام <ارم»(3) بنا نهاد و اين همان است كه در قرآن ازآن ياد شده است: <أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِعادٍ * إِرَمَ ذاتِ العِمادِ»(4).

باستان‏شناسان با حفارى‏هاى زيادى كه انجام داده‏اند، براين اعتقادند كه ارم همان كوه <رُم» است كه در حد فاصل 25 ميلى شرق خليج عقبه واقع شده و در كنار اين كوه آثارى از زمان‏هاى گذشته و دور يافت شده است. طبق نقل واقعه‏نگاران، قوم عاد سه‏نوع بت را به نام‏هاى صداء، صمود و هباء مى‏پرستيدند.(5)

مطالبى كه گذشت، اشاره‏اى گذرا و فشرده در باره عاد بود كه جهت ورود به بحث درمورد ماجراى حضرت هود(ع) بايسته مى‏نمود.

دعوت به حق

هود(ع) قوم خود را به پرستش خداى يگانه و ترك بت‏پرستى دعوت كرد؛ زيرا آن را تنها راه رهايى از عذاب قيامت مى‏دانست:

وَإِلى‏ عادٍ أَخاهُمْ هُوداً قالَ يا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَكُمْ مِنْ إلهٍ غَيْرُهُ أَفَلا تَتَّقُونَ؛(6)

و به سوى قوم عاد برادرشان هود را فرستاديم. وى گفت: اى قوم، خدا را بپرستيد و معبودى جز او نداريد، آيا پرهيزكار خواهيد شد.

وَاذكُرْ أَخا عادٍ إِذ أَنْذَرَ قَوْمَهُ بِالأَحْقافِ وَقَدْ خَلَتِ النُّذُرُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ أَلّا تَعْبُدُوا إِلّا اللَّهَ إِنِّى أَخافُ عَلَيْكُمْ عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ؛(7)

برادرت هود، پيامبر (عاد) را ياد كن كه قوم خود را در سرزمين احقاف ازكيفر خدا بيم داد و قبل و بعد از او نيز بيم دهندگانى بوده‏اند. او به قومش گفت: جز خدا را پرستش نكنيد، چرا كه من از عذاب روز قيامت بر شما بيمناكم.

به‏علاوه، قوم عاد، بت‏ها را شريكان خدا مى‏دانستند كه در پيشگاه وى از آنها شفاعت كنند و هود(ع) بدان‏ها فرمود: <شما دروغ مى‏گوييد، جز خداى يگانه كسى سزاوار پرستش نيست».

وَإِلى‏ عادٍ أَخاهُمْ هُوداً قالَ يا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَكُمْ مِنْ إِلهٍ غَيْرُهُ إِنْ أَنْتُمْ إِلّا مُفْتَرُونَ؛(8)

و برادرشان هود را به سوى قوم (عاد) فرستاديم. وى گفت: اى قوم، خدا را پرستش نماييد و شما معبودى غير از او نداريد [آنچه مى‏گوييد] دروغ و ناصواب است.

اين دعوت تا چه اندازه در قوم عاد مؤثر واقع شد؟ آنان هود(ع) را تحقير كرده و او را بى‏مقدار شمردند و نسبت نادانى و سبك مغزى و دروغ به وى دادند، ولى هود(ع) با تأكيد بر اين‏كه فرستاده خداى جهانيان است و جز خيرخواهى آنان منظورى ندارد،اين نسبت‏هاى ناروا را از خود نفى كرد:

قالَ المَلَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِهِ إِنّا لَنَراكَ فِى سَفاهَةٍ وَإِنّا لَنَظُنُّكَ مِنَ الكاذِبِينَ * قالَ يا قَوْمِ لَيْسَ بِى سَفاهَةٌ وَلكِنِّى رَسُولٌ مِنْ رَبِّ العالَمِينَ * اُبَلِّغُكُمْ رِسالاتِ رَبِّى وَأَنَا لَكُمْ ناصِحٌ أَمِينٌ؛(9)

آن گروه از قوم او كه كفر ورزيدند بدو گفتند: تو به نظر ما فردى نادان و دروغگو هستى، او گفت: اى قوم، من نادان نيستم، بلكه فرستاده‏اى از سوى خداى جهانيانم. دستورات پروردگارم را به شما مى‏رسانم و برايتان فردى خيرخواه و درستكارم.

يادآورى نعمت‏هاى خدا

هود(ع) دعوت خويش را پى گرفت و با يادآورى نعمت‏هاى خدا براى قوم خود، سعى كرد آنها را قانع ساخته و به راه راست باز گرداند؛ از اين رو فرمود: <آيا براى شما شگفت‏آور است كه خداوند شما را با زبان فردى از ميان خودتان ارشاد و راهنمايى كند تا شما را از عاقبتِ نافرجامى كه در اثر گمراهى‏تان در انتظار شماست، برحذر دارد؟ آيا به ياد نمى‏آوريد كه خداوند پس از قوم نوح كه در اثر گناهانشان به هلاكت رسيدند، شما را وارثان زمين قرارداد و به شما نيروى جسمى بخشيد و حاكميت و قدرت داد. شما بايد خدا را بر اين نعمت شكر و سپاس گفته و بدو ايمان آوريد، نه كفر بورزيد. پند و اندرز من به شما اين است كه لطف خدا را در باره خويش يادآور شويد تا به سعادتِ دنيا و آخرت نائل گرديد:

أَوَ عَجِبْتُمْ أَنْ جاءَكُمْ ذِكْرٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَلى‏ رَجُلٍ مِنْكُمْ لِيُنْذِرَكُمْ وَاذكُرُوا إِذ جَعَلَكُمْ خُلَفاءَ مِنْ بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَزادَكُمْ فِى الخَلْقِ بَسْطَةً فَاذكُرُوا آلاءَ اللَّهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ؛(10)

آيا تعجب كرديد كه رسالتى از سوى خدا توسط فردى از خودتان بر شما وارد شود، تا از عذاب خدا بيمتان دهد. به ياد آريد زمانى را كه خداوند شما را پس از قوم نوح جانشين روى زمين قرار داد و قدرت شما را افزايش داد، بنابراين نعمت‏هاى خدا را به ياد آوريد، شايد رستگار شويد.

ولى قوم هود خدا را به خاطر نعمت‏هاى وى سپاس نگفتند، بلكه در لذايذ مادى غوطه‏ور شده و گرفتار تكبّر و خودبينى شدند، هود(ع) بدان‏ها گفت: چرا براى مباهات و بيهوده‏گرى بر هر بلندى، بنايى سربه فلك كشيده ساخته و مانند كسانى كه مى‏خواهند هميشه زنده بمانند، كاخ‏هايى در كمال شكوه و جلال بنا مى‏كنيد و چون ستمگران بدرفتارى نموده و آن‏گاه كه خشمگين مى‏شويد، بر كسى رحم نمى‏كنيد، همه اين امور را چون مغروران با خشونت انجام مى‏دهيد، از خدا بترسيد و به دستورات او عمل كنيد و از من كه براى هدايت شما آمده‏ام، اطاعت كنيد. اى قوم از خدايى كه نعمت‏هاى فراوان، مانند فرزندان و احشام و باغ‏ها و نهرها به شما بخشيده، بپرهيزيد و نعمت‏هاى او را با كفران و ناسپاسى و كبر و نخوت پاسخ ندهيد؛ زيرا در اين صورت عذاب خدا بر شما فرود خواهد آمد و شما را به هلاكت مى‏رساند:

أَتَبْنُونَ بِكُلِّ رِيعٍ آيَةً تَعْبَثُونَ* وَتَتَّخِذُونَ مَصانِعَ لَعَلَّكُمْ تَخْلُدُونَ * وَإِذا بَطَشْتُمْ بَطَشْتُمْ جَبّارِينَ * فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ * وَاتَّقُوا الَّذِى أَمَدَّكُمْ بِما تَعْلَمُونَ * أَمَدَّكُمْ بِأَنْعامٍ وَبَنِينَ * وَجَنّاتٍ وَعُيُونٍ * إِنِّى أَخافُ عَلَيْكُمْ عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ؛(11)

آيا بر هر سرزمين بلندى كاخ بنا مى‏نهيد تا به بازى‏هاى دنيوى سرگرم شويد و ساختمان‏هاى محكم مى‏سازيد، به اميد اين‏كه هميشه زنده بمايند و آن‏گاه كه به ظلم و بيداد مى‏پردازيد، در كمال قساوت و خشم رفتار مى‏كنيد. از خدا بترسيد و مرا اطاعت كنيد، از خدايى كه شما را به آنچه خود مى‏دانيد، قدرت وقوت بخشيد، بيم داشته باشيد و برايتان احشام و فرزندان و باغ‏ها و چشمه‏ساران عطا فرمود. من از عذاب روز بزرگ قيامت بر شما بيمناكم.

مناقشه با بت‏پرستان

قبيله عاد تسليم دعوت هود نشد و سران آن قبيله بر بت‏پرستى خود پافشارى كرده و خطاب به هود گفتند: تو برهانِ روشنى بر صحت آنچه ما را بدان فرامى‏خوانى نياوردى، بنابراين ما دست از پرستش خدايان خود برنمى‏داريم و تو را راستگو نمى‏دانيم و تصوّر ما اين است كه برخى از خدايان ما تو را آسيب رسانده‏اند، از اين رو سخنان بيهوده بر زبان مى‏آورى.

هود، در پاسخ آنان گفت: به راستى و صداقتِ آنچه مى‏گويم خدا را گواه مى‏گيرم و شاهد باشيد كه من از شرِّ كسى كه بدان پاى بنديد، بيزارم. شما و خدايانتان همدست شويد و براى من توطئه كنيد و اگر قادر هستيد لحظه‏اى كيفرم را تأخير نيندازيد،من از توطئه شما ترس و واهمه‏اى ندارم؛ زيرا متكى به خدا هستم و امور من و شما و همه موجوداتِ زنده، به دست اوست و هر گونه بخواهد عمل مى‏كند، و كارهاى الهى به شيوه حق و عدالت جريان دارد. اگر از دعوتِ من سر برتافتيد، اين سرپيچى به زيان من نيست، چرا كه من آنچه را بدان مأمور بودم به شما ابلاغ كردم،خداوند مى‏تواند شما را به هلاكت رسانده و گروهى غير از شما را روى كار آورد كه جايگزين شما در شهر و ديارتان باشند؛ زيرا پروردگار من بر هر چيزى قدرت و استيلا دارد:

قالُوا يا هُودُ ما جِئْتَنا بِبَيِّنَةٍ وَما نَحْنُ بِتارِكِى آلِهَتِنا عَنْ قَوْلِكَ وَما نَحْنُ لَكَ بِمُؤْمِنِينَ * إنْ نَقُولُ إِلّا اعْتَراكَ بَعْضُ آلِهَتِنا بِسُوءٍ قالَ إِنِّى أُشْهِدُ اللَّهَ وَاشْهَدُوا أَنِّى بَرِىّ‏ءٌ مِمّا تُشْرِكُونَ* مِنْ دُونِهِ فَكِيدُونِى جَمِيعاً ثُمَّ لا تُنْظِرُونِ * إِنِّى تَوَكَّلْتُ عَلىَ اللَّهِ رَبِّى وَرَبِّكُمْ ما مِنْ دابَّةٍ إِلّا هُوَ آخِذٌ بِناصِيَتِها إِنَّ رَبِّى عَلى‏ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ * فَإِنَ تَوَلَّوْا فَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ ما أُرْسِلْتُ بِهِ إِلَيْكُمْ وَيَسْتَخْلِفُ رَبِّى قَوْماً غَيْرَكُمْ وَلا تَضُرُّونَهُ شَيْئاً إِنَّ رَبِّى عَلى‏ كُلِّ شَى‏ءٍ حَفِيظٌ؛(12)

قوم هود گفتند: اى هود، تو دليل و برهان براى ما نياوردى و ما با گفته تو، دست از خدايانِ خود برنمى‏داريم و به تو نخواهيم گرويد، برخى از خدايان ما تو را آسيب رسانده‏اند. وى گفت: خدا را گواه مى‏گيرم و شما نيز گواه باشيد كه من از معبودهاى غير خدا بيزارم. همه شما برايم توطئه كنيد و مهلتم ندهيد، من بر خداى خود و شما توكل كردم، خدايى كه هر موجودى در اختيار اوست، راه راست از آنِ خداوند است؛ اگر روگردان شويد، من آنچه را بدان مأمور بودم به شما رساندم و خداوند، ديگران را جايگزينِ شما خواهد گرداند، و زيانى هم به او نمى‏رسانيد، پروردگارم بر هر چيزى قدرت دارد.

علاوه براين قوم عاد، هود(ع) را رنجيده خاطر كردند و با وجودِ دعوت و پند و اندرزهاى بسيار وى، دعوتش را رد كردند و دست از پرستش خدايانشان برنداشتند و به خدايى كه هود آنها را بدان فرا مى‏خواند، نگرويدند و او را به مبارزه طلبيدند تا تهديدها و كيفرهايى را كه وعده داده بود، بر آنها وارد سازد اين جا بود كه حضرت هود بدانان فرمود: خشم و غضب الهى قطعاً بر شما وارد خواهد شد. در انتظار عذاب الهى باشيد و من نيز در انتظار خواهم بود:

قالُوا أَجِئْتَنا لِنَعْبُدَ اللَّهَ وَحْدَهُ وَنَذَرَ ما كانَ يَعْبُدُ آباؤُنا فَأْتِنا بِما تَعِدُنا إِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِقِينَ * قالَ قَدْ وَقَعَ عَلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ رِجْسٌ وَغَضَبٌ أَتُجادِلُونَنِى فِى أَسْماءٍ سَمَّيْتُمُوها أَنْتُمْ وَآباؤُكُمْ مانَزَّلَ اللَّهُ بِها مِنْ سُلْطانٍ فَانْتَظِرُوا إِنِّى مَعَكُمْ مِنَ المُنْتَظِرِينَ؛(13)

گفتند: آيا آمده‏اى به ما بگويى خداى يگانه را بپرستيم و از آنچه پدرانمان مى‏پرستيدند دست برداريم!؟ اگر راست مى‏گويى عذابى را كه برما وعده كردى برما بفرست. هود گفت: خشم و غضب الهى قطعاً بر شما وارد خواهد شد. آيا شما در يك سلسله نام‏هايى كه خود و پدرانتان نام‏گذارى كرديد، با من بحث و مناقشه مى‏كنيد؟ خداوند هيچ گونه قدرتى به آنها نداده، بنابراين منتظر عذاب الهى باشيد و من نيز با شما در انتظار خواهم بود.

در اين آيه كريمه نيز ملاحظه مى‏كنيم كه قوم هود به خاطر تقليد كوركورانه از پدرانشان، به بردگى روحى دچار گشته بودند كه آزادى فكر و انديشه را از آنها سلب كرده بود، چنان‏كه قدرت استدلال هود را مى‏بينيم، زمانى كه خدايانِ آنها را اسم‏هاى بى‏مسما خواند و گفت بيش از اسم چيز ديگرى نيستند؛ در اين بت‏ها نشانى از خدايى‏گرى وجود نداشته و از قدرتى كه حتى خود را نگاه‏دارند، برخوردار نيستند.

دعوت به توبه

پس از آن‏كه هود(ع) قوم خود را هدايت و ارشاد نمود و آنها سربرتافتند، مدت سه سال باران از آنها قطع گرديد و اين خود هشدارى بود كه عذاب آنها نزديك است. در همين فرصت نيز هود(ع) به پند و اندرز قوم خود مى‏پرداخت و بدان‏ها مى‏گفت: از خداى خود بخواهيد كه گناهان گذشته شما را بيامرزد و با توبه كردن به سوى او بازگرديد، اگر شما اين كار را انجام دهيد، خداوند بارانِ پى‏درپى برايتان خواهد فرستاد و نعمت‏هاى شما فراوان مى‏گردد، همان گونه كه بر قدرت و توان شما افزود. زنهار كه از دعوت من نافرمانى كنيد و بر كفر و اعمال ناروا پافشارى و اصرار ورزيد:

وَيا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُمْ مِدْراراً وَيَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلى‏ قُوَّتِكُمْ وَلا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِينَ؛(14)

اى قوم، از خداى خويش آمرزش بخواهيد و سپس به پيشگاه او توبه نماييد [در اين صورت‏] بر شما باران رحمت فرو مى‏فرستد و قدرت شما را فزونى مى‏بخشد، و گردِ گناه نگرديد.

رهايى مؤمنان و هلاكتِ كافران

پس از سه سال قطع باران بر قوم هود و پس از آن‏كه آنان رسالتِ پيامبر خود را انكار كرده و به كفر و سركشى خود ادامه دادند، فرمان خداوند تعلق گرفت كه بر آنها عذاب نازل شود و خداوند، هود(ع) و همراهان مؤمن او را از عذاب رهانيد، و گنهكاران را به هلاكت رسانيد:

وَلَمّا جاءَ أَمْرُنا نَجَّيْنا هُوداً وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنّا وَنَجَّيْناهُمْ مِنْ عَذابٍ غَلِيظٍ؛(15)

و آن‏گاه كه فرمان ما صادر شد، هود و مؤمنين همراه وى را با لطف خويش نجات داديم و آنها را از عذاب سخت رهانيديم.

ولى قرآن چگونگى نجات هود(ع) را براى ما روشن نساخته است، برخى از مورخين مى‏گويند: نجات هود به اين شكل بود كه وى پس از آن‏كه از پذيرش دعوت خود از ناحيه مردم مأيوس و نااميد گشت، از قوم خود كناره گرفت و به همراهى مؤمنانى كه با او بودند، رهسپار مكه شد و مدتى در آن‏جا زندگى كرد و سرانجام در همان‏جا از دنيا رفت و به خاك سپرده شد.(16)

خداى سبحان بادى بسيار شديد بر قوم عاد مسلط گرداند كه هفت شبانه‏روز پى‏در پى برآنان وزيدن گرفت و همان‏گونه كه درخت نخل ميان تهى از ريشه كنده مى‏شود، بدن‏هاى آنان از جا كنده شده و بر زمين كوبيده مى‏شد و بدين سان به هلاكت رسيدند و بدن‏هايشان قطعه قطعه گرديد و همگى نابود شدند و يكى هم از آنان باقى نماند، به گونه‏اى كه فرداى آن روز جز خانه‏هايشان چيزى ديده نمى‏شد. خداى متعال فرمود:

وَأَمّا عادٌ فَأُهْلِكُوا بِرِيحٍ صَرْصَرٍ عاتِيَةٍ* سَخَّرَها عَلَيْهِمْ سَبْعَ لَيالٍ وَثَمانِيَةَ أَيّامٍ حُسُوماً فَتَرى‏ القَوْمَ فِيها صَرْعى‏ كَأَنَّهُمْ أَعْجازُ نَخْلٍ خاوِيَةٍ * فَهَلْ تَرى‏ لَهُمْ مِنْ باقِيَةٍ؛(17)

ولى عاد به وسيله بادى فوق‏العاده شديد كه آن را مدت هفت شب و هشت روز پى‏درپى برآنها مسلط گرداند، به هلاكت رسيدند. گويى آنها مدهوش بودند، مانند تنه‏هاى نخل خشكى كه روى زمين افتد. آيا كسى را از آنها زنده مى‏يابى؟

و نيز فرمود:

وَفِى عادٍ إِذا أَرْسَلْنا عَلَيْهِمُ الرِّيحَ الْعَقِيمَ * ما تَذَرُ مِنْ شَى‏ءٍ أَتَت عَلَيْهِ إِلّا جَعَلَتْهُ كَالرَّمِيمِ؛(18)

و بر قوم عاد تند بادى هلاك‏كننده فرستاديم، آن باد بر هر چه مى‏وزيد، آن را چون استخوان پوسيده قرار مى‏داد.


1- احقاف، (46) آيه 21.

2- شِحر، منطقه‏اى است در ساحل اقيانوس هند از سمت يمن.

3- ابن خلدون در تاريخ خود مى‏گويد: شهرى به نام ارم وجود نداشته بلكه افسانه است، ولى ارمى كه در قرآن از آن ياد شده است <ارم ذات العماد» نام قبيله‏اى است نه نام شهر.

4- فجر(89) آيات 6 - 7.

5- تاريخ طبرى، ج‏1.

6- اعراف(7) آيه 65.

7- احقاف(46) آيه 21.

8- هود(11) آيه 50.

9- اعراف(7) آيات 66 - 68.

10- اعراف(7) آيه 69.

11- شعراء(26) آيات 128 - 135.

12- هود(11) آيات 53 - 57.

13- اعراف (7) آيات 70 - 71.

14- هود(11) آيه 52.

15- هود(11) آيه 58.

16- به نقل از كتاب اخبار مكه نوشته ازرقى، ج‏1، ص‏30.

17- حاقه(69) آيات 6 - 8.

18- ذاريات(51) آيه 41.