سيده سهله تقوى
چون خسى بر باد
«اَتباعُ کُلِّ ناعِقٍ، يَميلُونَ مَعَ کُلِّ ريحٍ»1
آنان که از پى هر بانگى دوند و با هر باد به سويى روند.
حکيم ناصر خسرو قباديانى در اين باب گويد:
بر طريق راست رو، چون باد گردنده مباش
گاه با باد شمال و گاه با باد صبا
(ديوان ناصر خسرو، ص 25)
مولوى را بيت زير در اين معناست:
آن که از بادى رود از جا، خسى است
ز انکه باد ناموافق خود بسى است
(مثنوى معنوى، ج 1، ص 233)
در امثال عربى آمده است:
«فلانٌ يهبَّ مَع کلِّ ريحٍ»
(التمثيل و المحاضرة، ص 242)
نظير بيت ذيل که مناسب اين مقال است:
ـ إن مالتِ الريحُ هکذا و کذا
مالَ معَ الرّيحِ حيثُما مالتْ
(همان مأخذ)
رميدن نعمت ها
«احْذَرُوا نِفارَ النِّعمِ فَما کُلُّ شارِدٍ بِمَردودٍ»2
از رميدن نعمت ها بترسيد که هر رميده اى باز نخواهد گشت.
ـ اى که با نعمتى، به سيرت بد
نعمت خويش را ز خود مرمان
که نه هرچ او رميده شد ز کسى
باز آوردنش بود آسان
و اين چنين است از دکتر على رضا ميرزا محمد:
ـ مبادا گريزد ز دست تو نعمت
که ريزد به دامت تو را ناز نقمت
بيا قدر نعمت بدان تا بماند
وگر رفت، کى بازت آيد به همّت
داد و ستد با خدا
«اِذا اَملَقتُم فَتاجِرُوا اللّه بِالصَّدَقَةِ»3
چون تنگدست شويد، به صدقه دادن با خدا داد و ستد کنيد.
رشيد وطواط در شرح اين کلمه گويد:
صدقه سبب زيادت مال و سعادت حال است و هر که صدقه دهد، توانگر شود و از حال بد باز رهد.
ـ هيچ چيزى مدان تو چون صدقه
هست از او مال و جاه را بيشى
او رساند به ناز و استغنا
وارهاند ز رنج درويشى
(مطلوب کل طالب، ص 43)
اقبال و ادبار دنيا
«اِذا اَقبَلَتِ الدُّنيا عَلى أحَدٍ اَعارَتْه مَحاسِنَ غَيرِهِ، وَ اِذا اَدبَرَت عَنهُ سَلَبَتْه محاسِنَ نَفسِهِ»4
هر گاه دنيا به کسى روى آورد، خوبى هاى ديگران را بدو عاريت دهد و چون پشت کند، نيکويى هاى او را باز ستاند.
(گلستان، ص 122)
ـ چو دولت خواهد آمد بنده اى را
همه بيگانگانش خويش گردند
چو برگرديد روز نيکبختى
در و ديوار با او نيش گردند
(ديوان ابن يمين، ص 378)