تحريص بر توبه و تحذير از ترك آن
ان
الله يحب التوابين و يحب المتطهرين (1)
«به
تحقيق خدا دوست دارد بسيار توبه كنندگان و پاكى گزيدگان را»
يهتدى
اليه من اناب (2)
«خداوند
كسى را كه توبه كند به سوى خود هدايت مى كند»
يهتدى
اليه من ينيب (3)
«خدا
كسى را كه به او توبه كند به سوى خود هدايت مى كند».
هذا
ما توعدون لكل اواب حفيظ من خشى الرحمن بالغيب وجاء بقلب منيب (4)
«اين
جايگزينى در بهشت همانست كه به شما وعده داده مى شود براى هر كسى كه بسيار توبه
كننده و نگهدار خويش (از تجاوز به حدود الهى و ارتكاب گناه) باشد آن كس كه از خدا
به آنچه از ديده پنهان است بترسد و با دل پشيمان باز آيد».
والذين
اجتتبوا الطاغوت ان يعبدوها و انابوا الى الله لهم البشرى (5)
«كسانى
را كه از عبادت طاغوت اجتناب ورزيده و به خدا توبه نمايند بشارت باد.
كه
رحمت و كرامت الهى و رهائى از كيفر طاغوت پرستى و بهره مندى از الطاف خدا براى
آنها خواهد بود.
و
انيبوا الى ربكم و اسلموا له من قبل ان ياءتيكم العذاب (6)
«بسوى
خدا توبه كنيد و به او تسليم شويد (اطاعت كنيد او را) پيش از آنكه بر شما عذاب فرا
رسد».
تفسير:
برخى
از مفسران گفته اند كه مراد از اسلام در آيه آن است كه خويشتن را به خدا خالص
گرداند.
نعم
العبد انه اواب (7)
«چه
بنده نيكوئى است (سليمان) او بسيار توبه كننده است ».
نعم
العبد انه اواب (8)
«چه
بنده نيكوئى است (ايوب) او بسيار توبه كننده است ».
خدا
سيئات توبه كنندگان را به حسنات تبديل مى كند
الا
من تاب و امن و عمل عملا صالحا فاولئك يبدل الله سيئاتهم حسنات و كان الله غفورا
رحيما(9)
«كسى
كه توبه كند و ايمان آورده و عمل صالح كند خداوند بدى هاى آنان را به خوبى ها
تبديل مى كند خدا آمرزنده و مهربان است ».
تفسير:
تبديل
بدى ها به خوبى ها به اين است كه خدا آنان را توفيق مى دهد كه بجاى اعمال بد اعمال
نيكو بجاى آورند.
برخى
از مفسران گفته اند كه معنى آن اين است كه خدا بديهاى آنان را آمرزيده و ثوابى را
كه پاداش اعمال نيكو است به آنان نيز مى دهد.
توسل
به پيغمبر اكرم (ص) براى طلب آمرزش گناه از خدا
ولو
انهم اذ ظلموا انفسهم جاؤ ك فاستغفرواالله و استغفر لهم الرسول لوجدوا الله توابا
رحيما(10)
«اگر
آنها آنگاه كه بر خويشتن ستم كردند به پيش تو مى آمدند و از خدا طلب آمرزش مى
نمودند و پيامبر براى آنان طلب آمرزش مى كرد، خدا را بسيار توبه پذير و مهربان مى
يافتند.
(به
ماده شفاعت مراجعه شود).
همه
گناهان قابل آمرزش هستند
قل
يا عبادى الدين اسرفوا على انفسهم لا تقنطوا من رحمة الله ان الله يغفر الذنوب
جميعا انه هوالغفور الرحيم و اءنيبوا الى ربكم و اسلموا له من قبل ان ياتيكم
العذاب ثم لا تنصرون (11)
«اى
بندگان من كه بر جان خويش اسراف كرديد، از رحمت خدا نوميد نشويد، خدا همه گناهان
را مى آمرزد به يقين او آمرزنده و مهربان است ، به پروردگار خود توبه كنيد، و به
او تسليم شويد پيش از آنكه عذاب بر شما فرا رسد و از شما قطع كمك گردد».
تفسير:
مراد از اينكه همه گناهان را مى آمرزد آن است كه خدا همه گناهان را بر توبه كننده
مى آمرزد به قرينه اول آيه كه امر به توبه مى كند و از نااميدى باز مى دارد يعنى
توبه كنيد و نااميد از آمرزش هيچ گناهى نباشيد بخيال آن كه قابل آمرزش نبوده و
توبه از آن بيهوده و بى فائده است .
توبه
در هنگام مرگ قبول نمى شود
وليست
التوبة للذين يعملون السيئات حتى اذا حضر احدهم الموت قال انى تبت الان (12)
«توبه
براى كسانى نيست كه كارهاى بد مرتكب مى شوند تا آنگاه كه مرگ يكى از آنان فرا رسيد
مى گويد من اكنون توبه كردم ».
انما
التوبة على الله للدين يعملون السوء بجهالة ثم يتوبون من قريب فاءولئك يتوب الله
عليهم و كان الله عليما حكيما(13)
«اين
است و جز اين نيست پذيرش توبه بر خداست براى كسانى كه به نادانى كار بد مى كنند
سپس عنقريب توبه مى كنند خدا توبه آنان را مى پذيرد، خدا دانا و حكيم است ».
در
تفسير آمده است كه توبه تا هنگام مرگ ، قريب و نزديك به گناه است.
پيامبر
بزرگوار چنانچه در من لايحضره الفقيه روايت كرده در آخرين خطبه كه پيش از رحلت از
اين جهان ايراد كرد فرمود: هر كس يك سال پيش از مرگ خويش توبه كند خدا توبه او را
مى پذيرد، سپس فرمود يك سال زياد است هر كس يك ماه پيش از مرگ خود توبه كند خدا
توبه او را مى پذيرد.
باز
فرمود:
يك
ماه زياد است ، هر كس يك روز پيش از مرگ خود توبه كند خدا توبه او را مى پذيرد
باز
فرمود يك ساعت زياد است ، هر كس توبه كند پيش از آنكه جان او به اينجا برسد خدا
توبه او را مى پذيرد و با دست به گلوى خود اشاره كرد.
اميد
است كه توبه كننده رستگار شود
و
توبوا الى الله جميعا اية المؤمنون لعلكم تفلحون (14)
«همگى
به سوى خدا توبه كنيد اى مؤمنان اميد است كه رستگار شويد»
فاما
من تاب و امن و عمل صالحا فعسى ان يكون من المفلحين (15)
«كسى
كه توبه كند، و ايمان آورد و عمل صالح انجام دهد، اميد است كه از رستگاران باشد».
وعده
مغفرت به كسانى كه استغفار (طلب آمرزش) كنند
افلا
يتوبون الى الله ويستغفرونه و الله غفور رحيم (16)
«آيا
بسوى خدا توبه نمى كنند و از او آمرزش نمى طلبند؟! خدا آمرزشگر و مهربان است ».
و
من يعمل سوء او يظلم نفسه ثم يستغفرالله غفورا رحيما(17)
«هر
كس كار بد نمايد يا بر خويشتن ستم كند سپس از خدا طلب آمرزش كند خدا را آمرزنده
و مهربان مى يابد».
فسبح
بحمد ربك واستغفره انه كان توابا(18)
«بسپاس
پروردگار خويش او را تسبيح كن و از او طلب آمرزش نما، او به يقين بسيار توبه پذير
است ».
والذين
اذا فعلوا فاحشة او ظلموا انفسهم ذكرواالله فاستغفروا لذنوبهم و من يغفر الذنوب
الا الله ولم يصروا على ما فعلوا و هم يعلمون (19)
در
وصف متقين «آنانكه هرگاه كار بسيار زشتى مرتكب شوند يا بر خويشتن ستم كنند خدا را
بياد آرند و بر گناهان خود استغفار نمايند (كه مى دانند) جز خدا هيچكس (نمى تواند)
گناهان را بيامرزد آنگاه (ديگر كرده خويش را تكرار و) بر آن اصرار نكنند چون به
عاقبت معصيت آگاهند».
الصابرين
و الصادقين والقانتين والمنفقين والمستغفرين بالاسحار(20)
-
در وصف متقين «صبر كنندگان (بر رنج طاعت و ترك معصيت) راستگويان (در ايمان) اطاعت
كنندگان (يا مداومت كنندگان بر طاعت) و انفاق كنندگان (در راه خدا) و استغفار
كنندگان در سحرها)
شرائط
مرتبه كامله توبه
حقيقت
توبه چنانكه گذشت پشيمانى از گناه و برگشت به سوى خداوند متعال است ، طبيعى است
كسى كه واقعا از گناهى پشيمان شده تصميم مى گيرد كه ديگر آن را مرتكب نشود، و
همچنين آنچه را كه به سبب آن گناه به ذمه اش آمده اداء كند، مانند اداء حق مردم و
قضاء واجب فوت شده .
ولى
توبه كامل كه به حد كمال برسد شرائط ديگرى نيز دارد.
در
نهج البلاغه (كلمات قصار، شماره 409) چنين آمده است :
و
قال عليه السلام لقائل قال بحضرته : «اءستغفرالله »: تكلتك امك اتدرى ما
الاستغفار؟ الاستغفار درجة العليين ، وهو اسم واقع على ستة معان : اولها الندم على
ما مضى ، و الثانى العزم على ترك العود اليه ابدا، والثالث ان تودى الى المخلوقين
حقوقهم حتى تلقى الله املس ليس عليك تبعة ، و الرابع ان تعمد الى كل فريضة عليك
ضيعتها فتؤ دى حقها، والخامس ان تعمد الى اللحم الذى نبت على السحت فتذبيه
بالاحزان حتى تلصق الجلد باالعظم و ينشاء بينهما لحم جديد، والسادس ان تذيق الجسم
الم الطاعة كما اذقته حلاوة المعصية ، فعند ذلك تقول : «استغفرالله »
«امام
به شخصى كه در حضور او «استغفرالله » گفت فرمود: مادرت به عزايت بنشيند آيا مى
دانى استغفار چيست ؟ استغفار درجه عليين (بلند پايگان) است ، و آن نامى است كه بر
شش چيز گفته مى شود،
نخستين
آنها پشيمانى بر گذشته است ،
دوم
، تصميم بر اينكه هرگز به آن بازگشت نكند،
سوم
، حقوق مردم را اداء كنى تا خدا را پاك ملاقات كنى در حالى كه پيامد حقوق مردم بر
تو باقى نماند،
چهارم
، هر فريضه اى كه از تو فوت شد. آن را قضا نمائى ،
پنجم
، آنچه بر تو از خوشگذرانى گناه گوشت روئيده است آب كرده لاغر شوى .
ششم
، بر جسم خويش رنج طاعت را بچشانى همانگونه كه به آن شيرينى معصيت را چشانده بودى
.آنگاه مى گوئى استغفرالله ».
پي
نوشت ها:
1- سوره بقره ، آيه 222.
2- سوره رعد، آيه 27.
3- سوره شورى ، آيه 13.
4- سوره ق ، آيات 32 و 33.
5- سوره زمر، آيه 17.
6- سوره زمر، آيه 54.
7- سوره ص ، آيه 30.
8- سوره ص ، آيه 44.
9- سوره فرقان ، آيه 70.
10- سوره نساء، آيه 64.
11- سوره زمر، آيه 54.
12- سوره نساء، آيه 18.
13- سوره نساء، آيه 17.
14- سوره نور، آيه 31.
15- سوره قصص ، آيه 67.
16- سوره مائده ، آيه 74.
17- سوره نساء، آيه 110.
18- سوره نصر، آيه 3.
19- سوره آل عمران ، آيه 135.
20- سوره آل عمران ، آيه 17.
21- سوره انعام ، آيه 63.