عتق ، يا بنده آزاد كردن
قرآن
كريم يكى از مصارف «زكات » را كه ماليات رسمى اسلامى بر غلات و انواع دامها و طلا
و نقره است ، خريدارى بنده براى آزاد كردن ، و استخلاص آنها از ملكيت انسانها قرار
داده و مى گويد:
انما
الصدقات للفقراء والمساكين والعاملين عليها والمؤلفة قلوبهم و فى الرقاب والغارمين
و فى سبيل الله وابن السبيل فريضة من الله والله عليم حكيم (1)
«صدقات
ويژه فقرا، مساكين ، عملين صدقات ، تأليف قلوب ، آزاد كردن بندگان ، قرض داران ،
راه خدا، و درماندگان در سفر مى باشد، كه از جانب خدا واجب شده ، و خدا دانا و حكيم
است ».
گذشته
از مصرف زكات ، در شرع اسلام در موارد گوناگونى ، آزاد كردن بنده كفاره گناه قرار
داده شده كه از جمله در سوره نساء آيه 2»، سوره مجادله ، آيه 3، كفاره ظهار با
همسر، تعيين شده است .
در
اهميت آزاد كردن بنده ، قرآن مى فرمايد:
فلا
اقتحم العقبة و ما ادريك ماالعقبة فك رقبة او اطعام فى يوم ذى مسغبة يتيما ذامقربة
او مسكينا ذا متربة (2)
(در
ذم انسان مغرور) «او از عقبه (گردنه بالاى كوه) نگذشت ، تو چه مى دانى كه عقبه
چيست ، آزاد كردن بنده است يا طعام دادن در روز سختى به خويشاوند يتيم يا مسكين
خاك نشين است ؟»
برده
در اسلام
پيش
از اسلام بردگى در تمام قوانين روى زمين رسميت داشت . اسلام براى آن محدوديت هائى
پيش آورد كه نتيجه آن انقراض بردگى است .
اولا
بردگى را به كلى ممنوع ساخته و تنها در مورد جنگ با كفار كه طبعا موجب خونريزى مى
شد اجازه داده است كه مسلمانان به جاى كشتن افراد مى توانند از آنها به عنوان
بردگى استفاده نمايند، اين يك دستور مفيدى است كه به توسط آن تا حد امكان از ريختن
خون انسانها جلوگيرى مى نمايد.
و
ثانيا مقرراتى جعل نمود كه به تدريج بردگان آزاد شوند. و اينك ما تعدادى از آنها
را در ذيل مى شماريم :
1
- براى آزاد كردن بنده ثواب بزرگى قرار داده است ، پيغمبر اكرم فرمود: هر كس بنده
اى آزاد كند خداوند عالم به جاى هر عضو برده ، عضوى از او را از آتش جهنم آزاد
گرداند.(3)
2
- زن برده اگر از آقاى خود داراى اولاد شد با مرگ او آزاد مى شود و به او ارث
منتقل نمى گردد.
3
- اگر پدر و مادر، به فرزند ارث برسند به خودى خود آزاد مى شوند.
4
- اگر پسر، پدر يا مادر خود را خريدارى نمايد قهرا آزاد مى شوند، و همچنين اگر
دختر يكى از پدر و مادر و يا يكى از خويشان خود را خريدارى نمايد.
5
- اگر بنده پيش از آقاى خود مسلمان شود آزاد مى گردد.
6
- اگر بنده مبتلا به جذام و يا كورى و يا زمين گيرى شود آزاد مى شود.
7
- اگر يكى از پدر و مادر برده نباشد فرزند نيز در قيد ملكيت كسى نخواهد بود.
8
- اگر از كسى به بنده ارث برسد از بابت آن طبعا آزاد شده و بقيه ارث را تملك مى
نمايد.
9-
هر كس در ماه رمضان بدون عذر عمدا روزه خود را بخورد يكى از كفاراتى كه براى او
قرار داده شده آنست كه در برابر هر روز يك برده آزاد كند.
10
- يكى از كفاراتى كه براى مخالفت عهد با خدا قرار داده شده آنست كه بنده اى آزاد
كند.
11
- يكى از كفاراتى كه براى مخالفت نذر قرار داده شده آنست كه بنده اى آزاد كند.
12
- يكى از كفاراتى كه براى مخالفت قسم قرار داده شده آنست كه بنده اى آزاد كند.
13
- يكى از كفاراتى كه براى مو كندن و صورت خراشيدن زن در مصيبت فرزند و همچنين
گريبان پاره كردن مرد در مصيبت زن يا فرزند، قرار داده شده آنست كه بنده اى آزاد
كند.
14
- كفاره زدن بيش از حد يك بنده آزاد كردن اوست با اختلاف در وجوب و يا استحباب آن
.
15
- گذشته از اينها يكى از مصارف زكات (ماليات اسلامى) خريدن بندگان با آن و آزاد
كردن آنان به اين وسيله است .
به
اين ترتيب بردگان به تدريج آزاد و بساط بردگى جمع مى شود، متاءسفانه در اثر عمل
نكردن به احكام شرع اسلام بردگى تا قرون اخير در ميان مسلمانان نيز مانند سائر ملل
ديده مى شد.
پي نوشت ها:
1- سوره توبه ، آيه 60.
2- سوره بلد، آيات 16 11.
3- وسائل الشيعه ، كتاب العتق ، باب 1 حديث 1