احتکار
احتکار
در قرآن
اسلام در برابر احتکار که از گناهان
کبيره است روش قاطع و انعطاف ناپذيري را پيش گرفته است
روح احتکار و شرايط آن
اين حقيقت را قبلا گفته ايم
ولي تکرار آن را ضروري مي دانيم که اسلام به عنوان
يک دين و آئين راستين هرگز در حاشيهء زندگي
مردم نيست،بلکه در متن زندگي انسانها قرار دارد، و به همين
دليل براي تمام دردهاي اجتماعي "طبيب " و
"دارو" را ارائه مي دهد که يکي از اين دردها
درد احتکار، و يا صحيحتر،بلاي احتکار است.
در گذشته که از برکت يک "اقتصاد
وابسته تک محصولي " ظاهرا همه چيز فراوان بود،شايد
اهميت و درد احتکار را زياد احساس نمي کرديم،اما امروز که
تصميم داريم بخواست خدا روي پاي خود
بايستيم،و مشکلات ناشي از جنگ و محاصره اقتصادي و کمبود
ارز که آنهم بر اثر همين عوامل به وجود آمده، نياز به کالاها فراوان
است و عرضه آن کم، درد احتکار را با تمام وجودمان احساس ميکنيم و
مي فهميم هنگامي که گروهي از خدا بي خبر
ضروري ترين کالاهاي زندگي مردم را احتکار مي کنند
چه بلائي بر سر طبقه مستضعف مي آيد .
في المثل پنير غذائي است که
معمولا آنرا بر سر سفره قشرهاي محروم مي توان يافت،اما افراد
سودپرستي پيدا مي شوند که دهها يا صدها هزار حلب آنرا
براي ثروت- اندوزي و مکيدن خون مردم در انبارها پنهان
مي کنند،و خانواده هاي مستضعف را
حتي از يک لقمه نان و پنير که ميان همه ما ضرب المثل ساده
ترين غذاها است محروم مي سازند، و از آن بالاتر احتکار داروها و مواد
ديگر که با جان مردم تماس مستقيم دارد،يا با روند انقلاب و
تقويت پشت جبهه هاي جنگ.
اجازه بدهيد گوشه اي از
روايات تکان دهنده اي که در زمينه احتکار در منابع اسلامي
وارد شده است در اينجا از نظر بگذرانيم تا روشن شود اسلام تا چه حد با
مساله احتکار برخورد قاطع داشته است.
1-در حديثي از پيامبر
گرامي اسلام مي خوانيم :
" ايما رجل اشتري طعاما
فکبسه اربعين صباحا يزيد به غلاء المسلمين،ثم باعه فتصدق
بثمنه،لم يکن کفاره لما صنع "
هر کس چيزي از مواد غذائي
را بخرد و به منظور گران فروختن آنرا چهل روز احتکار کند، سپس آنرا بفروشد و تمام
پول آنرا (اعم از سود و سرمايه) در راه خدا صدقه دهد هرگز کفاره گناه او
نخواهد شد"1
2-در حديث ديگري از رسول
خدا (ص)مي خوانيم الجالب مرزوق و المحتکر ملعون ""آنکس کوشش
دارد مواد نياز مردم را به بازارها برساند خدا به او روزي پاک
مي دهد،و آنکس که به عکس سعي در احتکار دارد ملعون و دور از رحمت خدا
است "2 3-باز در حديث ديگر از همان حضرت چنين آمده است لا
يحتکر الطعام الا خاطئ "کسي جز افراد خطاکار،گناهکار دست به
احتکار نمي زند"3
4-در عهدنامه امير مومنان علي(ع)
به مالک اشتر مي خوانيم :
فامنع من الاحتکار فان رسول الله منع
منه،وليکن البيع بيعا سمحا،بموازين عدل و اسعار لا
يجحف بالفريقين من البايع و المبتاع،فمن قارف حکره بعد
نهيک اياه فنکل و عاقب في غير اسراف .
"اي مالک 1از احتکار
جلوگيري کن، که رسول خدا(ص)از آن جلوگيري فرمود،
بايد معاملات مردم بدون سختگيري انجام گيرد،با
موازين عدالت،و نرخهائي که نه براي خريدار اجحاف باشد نه
فروشنده،و اگر کسي بعد از نهي تو،مرتکب احتکار شود،او را عادلانه
مجازات کن "4
5-امام صادق(ع) مي فرمايد :
"مازاد علي الاربعين يوما في الخضب،فصاحبه ملعون،و
مازاد علي ثلاثه ايام في العسره، فصاحبه ملعون "
نگهداري مواد مورد نياز مردم به
هنگام فراواني بيش از چهل روز جايز نيست،و کسي که
چنين کند ملعون و مطرود درگاه خدا است و به هنگام عسرت و کمبود،بيش از
سه روز موجب لعن خدا است "5
6-در زمينه مجازات محتکران در
پيشگاه خدا همين بس که در حديث ديگري از
پيامبر مي خوانيم که جبرئيل پيک وحي به
آنحضرت عرض کرد روزي به دوزخ نظر افکندم زميني را ديدم که
از شدت حرارت سوزان و جوشان بود از مالک دوزخ پرسيدم اين نقطه
براي چه اشخاصي است گفت براي سه گروه المحتکرين،و
المدمنين الخمر، و القوادين "محتکران،شرابخواران و واسطه
فحشاء".
آنچه در بالا آورديم بخشي است از
آنچه در روايات اسلامي در مذمت احتکار وارد شده،و بررسي و
مطالعه همين مقدار کافي است که موضع آشتي ناپذير اسلام را
در برابر اين عمل زشت و ننگين منعکس کند.
مخصوصا اينکه از حديث اخير
سه گروه را در کنار هم قرار داده مي فهميم حتما ارتباط و پيوندي
در ميان آنها وجود داشته است که سرنوشت و حکم مشترکي پيدا کرده
اند واسطه فحشاء براي انجام يک عمل ننگين پا
درمياني مي کند،شرابخواران نيز واسطه نشر فساد در
زمين اند،محتکران هم واسطهء وابستگي اقتصادي به
بيگانگان،واسطه توزيع نامشروع کالا و واسطه فقر و محروميت اند.
تعبير به "الجالب مرزوق و المحتکر
ملعون "روح تجارت اسلامي را منعکس مي کند تاجر هنگامي تاجر
مسلمان است که مصداق "الجالب "باشد يعني مواد مورد
نياز را به بازارهاي مصرف با نرخ عادلانه بکشاند،و از آنجا به تمام
شهرها و روستاها پخش کند، يعني در کنار دستگاه
"توليد"وسيله موثري براي "توزيع
صحيح "باشد،اما آنکس که بجاي جلب و توزيع صحيح
کالاها،دست به کارهاي انحرافي مي زند،و کالا را از اين
انبار به آن انبار مخفيانه منتقل مي کند،و مرتبا با نرخهاي
گرانتر روي آن معامله انجام مي دهد،بي آنکه به نيازمندان
عرضه کند مگر به قيمت خون آنها يک بازرگان و کاسب منحرف است که عمل او
با روح و فلسفه توزيع و تجارت هرگز سازگار نمي باشد.
و از اينجا نيز سر اين سخن
پيامبر که فرمود محتکر اگر تمام سود و سرمايه را،در راه خدا انفاق
کند،کفارهء گناه او نخواهد بود،روشن مي شود،چرا که عمل محتکر
تاثيري در کل بازار و سيستم توزيع کالا مي گذارد و
تورم متقابل در زمينه هاي مختلف ايجاد مي کند،چگونه صدقه
دادن آن پول مي تواند اين ضرر وسيع را جبران نمايد؟
پاورقي:
1و2و3و4- وسائل
الشيعه جلد 12 صفحه 313 تا 315
5- همان ص
314
منبع مقاله: احتکار
بلاي بزرگ اقتصاد عصر ما ، به قلم آيت الله ناصر مکارم شيرازي