امر به معروف و نهى از منكر
معروف
هر عملى است كه به عقل يا شرع حسن آن شناخته شده ، و منكر هر عملى است كه عقل يا
شرع آن را انكار نمايد. معروفى كه امر به آن واجب است معروفى است كه خود واجب باشد
يعنى ترك آن نيز منكر شمرده شود.
در
اسلام علاوه بر اينكه هر فرد مسئوول نيكو بد اعمال خويش است ، يك نوع مسئووليت
همگانى نيز بر عهده افراد گذاشته شده كه بمانند اعضاء يك پيكر مسئوول اعمال نيك و
بد همديگر هستند. تكليفى كه در ارتباط با اين مسئووليت اسلام مقرر داشته وظيفه امر
به معروف و نهى از منكر است ، كه با شرائط مقرره از مسلمات فرائض اسلام است .
قرآن
امت اسلامى را به داشتن اين ويژگى بر تمام ملل جهان برترى مى نهد، و آن را بهترين
امتها اعلام كرده و مى فرمايد:
كنتم
خير امة اخرحت للناس تاءمرون بالمعروف و تنهون عن المنكر(1)
«شما
بهترين امتى هستيد كه براى مردم بوجود آورده شده است ، كه امر به معروف و نهى از
منكر مى كنيد».
آيات
زير را در سوره هاى مختلف قرآن در ستايش از امر به معروف و نهى از منكر مى خوانيم
:
خذالعفو
واءمر بالمعروف و اعرض عن الجاهلين (2)
-
خطاب به پيامبر اكرم «عفو را پيشه ساز، امر به معروف كن ، و از جاهلان روى برتاب ».
ياءمرهم
بالمعروف و ينهيهم عن المنكر(3)
در
وصف پيامبر اكرم - «آنها را به معروف امر مى كند و از منكر نهى مى نمايد».
والمؤمنون
و المؤمنات بعضهم اولياء بعض ياءمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر(4)
«مردان
و زنان مؤمن همگان اوليا (و پاسداران) هم هستند (همديگر را) امر به معروف و نهى از
منكر مى كنند».
الامرون
بالمعروف و الناهون عن المنكر(5)
-
در وصف مؤمنان «امر كننده به معروف و نهى كننده از منكر هستند».
الذين
ان مكناهم فى الارض اقاموا الصلاة و اتواالزكاة و امروا بالمعروف و نهوا عن
المنكر(6)
-
در وصف مؤمنان «آنانكه هرگاه آنها را در روى زمين اقتدار و تمكين دهيم نماز بر پاى
دارند، و زكات دهند، و امر به معروف و نهى از منكر نمايند».
لا
خير فى كثير من نجويهم الا من امر بصدقة او معروف او اصلاح بين الناس و من يفعل
ذلك ابتغاء مرضات الله فسوف نؤ تيه اجرا عظيما(7)
«در
بسيارى از سخنان سرى آنها هيچ خيرى نيست مگر آنكه كسى با آن به صدقه يا معروف يا
اصلاح ميان مردم امر كند، هر كس چنين كند به او پاداش بزرگى خواهيم داد».
يا
بنى اقم الصلاة و اءمر بالمعروف و انه عن المنكر(8)
لقمان
: «فرزندم نماز را بپادار و امر به معروف و نهى از منكر كن »
و
كان ياءمر اهله بالصلاة و الزكاة و كان عند ربه مرضيا(9)
-
در وصف اسماعيل «خانواده خود را به نماز و زكات امر مى كرد و مورد رضاى پروردگار
خود بود».
ان
الانسان لفى خسر الا الذين امنوا و عملواالصالحات و تواصوا بالحق و تواصعوا
بالصبر(10)
«به
يقين انسانها در زيانكارى هستند، جز آنكه ايمان آورده و اعمال صالح انجام دادند، و
همديگر را به حق و صبر و پايدارى (در راه خدا) توصيه نمودند».
قرآن
كريم به وظيفه عمومى امر به معروف و نهى از منكر اكتفا نكرده ، و دستور مى دهد كه
گروهى بالخصوص در جامعه مسلمانان عهده دار اين وظيفه خطير باشند، چنانكه مى
فرمايد:
ولتكن
منكم امة يدعون الى الخير و ياءمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر و اولئك هم
المفلحون (11)
«بايد
از شما گروهى باشد كه (مردم را) به خير و صلاح دعوت كند، و امر به معروف و نهى از
منكر نمايد، آنانند رستگاران ».
چون
امر به معروف و نهى از منكر بايد بر پايه اطلاعات كافى از معارف الهيه و احاطه بر
احكام دينيه صورت گيرد، قرآن دستور مى دهد كه از هر شهر و ديار و جمعيتى گروهى
براى تفقه و تعلم دين و معارف و احكام الهيه تن به سفر داده و به مراكز علمى عزيمت
نمايند، تا پس از تحصيلات كافى به وطن خود مراجعت و با بهره گيرى از تحصيلات خود
ديگران را انذار و از ترك معروف و ارتكاب منكرات برحذر دارند چنانكه مى فرمايد:
فلولا
نفر من كل فرقة منهم طائفة ليتفقهوا فى الدين ولينذروا قومهم اذا رجعوا اليهم
لعلهم بحذرون (12)
«چرا
كوچ نمى كند از هر جمعيت گروهى ، تا تحصيل علم در دين كنند، و آنگاه كه مراجعت
كردند قوم خود را بيم دهند، شايد كه آنها (از نافرمانى) حذر نمايند».
امر
به معروف و نهى از منكر بطور كلى شرائطى دارد كه بقرار ذيل است:
1
- خويشتن به احكام اسلام آشنا بوده و واجبات و محرمات اسلامى و شرائط آن را به
خوبى بشناسد تا بتواند ديگرى را به آن امر يا از آن نهى نمايد.
2
- كسى كه از بجاى آوردن واجب كوتاهى مى كند و يا حرامى را مرتكب مى گردد، در صورتى
مى توان متعرض او شد كه قصد ادامه آن را داشته باشد، و در صورتى كه بدانيم از كرده
خويش پشيمان شده و از ادامه جرم منصرف شده است تعرض به او ناروا بلكه حرام است .
3
- احتمال بدهد كه امر و نهى او در مرتكب جرم تاءثير كند و او را از جرم باز دارد و
در صورتى كه بدانيم كه بر آن ترتيب اثر نخواهد داد واجب نيست.
4
- از امر به معروف و نهى از منكر هيچگونه ضررى متوجه جان و يا مال و يا حيثيت او
يا كس ديگر نشود.
امر
به معروف و نهى از منكر داراى مراتب زيادى است كه به هر مرتبه از آن نتيجه حاصل
شود، مرتبه بالاتر از آن جائز نيست .
از
كار ناشايست او روگردان شدن ، به نرمى تذكر دادن سخن به درشتى گفتن ، سپس درشت تر
گفتن ، تا آزردن با هر يك از اينها كه مرتكب جرم از آن بازداشته شود نبايد به
مرتبه بعد از آن اقدام نمود، و همچنين در هر يك از آنها نيز بايد مراعات شدت وضعف
را نموده و اگر سهل تر مؤثر بود از شديدتر آن خوددارى شود.
پي
نوشت ها:
1- سوره آل عمران ، آيه 110.
2- سوره اعراف ، آيه 199.
3- سوره اعراف ، آيه 157.
4- سوره توبه ، آيه 71.
5- سوره توبه ، آيه 112.
6- سوره حج ، آيه 41.
7- سوره نساء، آيه 114.
8- سوره لقمان ، آيه 17.
9- سوره مريم ، آيه 55.
10- سوره والعصر، آيات 2 و 3.
11- سوره آل عمران ، آيه 104.
12- سوره توبه ، آيه 122.