اسراف
در
«مفردات راغب » گويد: اسراف ، تجاوز از حد در هر كارى است كه انسان انجام دهد اگر
چه غالبا در تجاوز از حد در مصرف مال استعمال مى شود.
تجاوز
از حد گاهى ، به ملاحظه كميت و مقدار است ، و گاهى به ملاحظه كيفيت و چگونگى آن ،
و بهمين جهت سفيان گفته است:(1)
هر
چه در غير طاعت خدا صرف شود اسراف است .
در
«مجمع البيان » در تفسير سوره فرقان گويد:
در
معنى اسراف اختلاف است .
گفته
شده ، كه اسراف صرف مال در معصيت ، و اقتار كه مقابل آنست خوددارى از اداى حق
خداست . آنگاه از معاذ روايت مى كند كه گويد از پيامبر صلى الله عليه و آله در اين
مورد پرسيدم فرمود هر كس در غير حق ، چيزى بدهد اسراف كرده ، و هر كس از اداى حق
امتناع كند اقتار كرده است .
اينك
آيات اسراف :
ولا
تسرفوا انه لايحب المسرقين (2)
«اسراف
مكنيد كه خدا مسرفان را دوست نمى دارد».
ان
الله لايهدى من هو مسرف كذاب (3)
«خدا
هر كسى را كه اسراف كننده و دروغ پيشه باشد هدايت نمى كند».
و
ان مردنا الى الله و ان المسرفين هم اصحاب النار(4)
«و
محققا (بدانيد كه در قيامت) بازگشت ما بسوى خداست و مسرفان همانا اهل آتشند».
ولا
تطيعوا امر المسرفين الذين يفسدون فى الارض ولا يصلحون (5)
«از
امر اسراف كنندگان اطاعت نكنيد، آنان كه در زمين افساد مى كنند، و اصلاح نمى
كنند».
ان
المبذرين كانوا اخوان الشياطين (6)
«تبذير
كنندگان ، برادران شياطين هستند».
توضيح
: لغت تبذير به معنى تضييع مال مى باشد، ماده آن از بذر به معنى تخم است ، و تبذير
در اصل به معنى تخم افشانى است كه بر حسب ظاهر تضييع دانه ها است .
كذلك
زين للمسرفين ما كانوا يعملون (7)
«آنچنان
اعمال (زشت) مسرفان در نظرشان زينت داده شده ، و زيبا نمودار گرديده است ».
ربنا
اغفرلنا ذنوبنا واسرافنا فى امرنا و ثبت اقدامنا(8)
«بار
پروردگارا به كرم خود، از گناه و ستمى كه ما درباره خود كرده ايم درگذر و ما را
ثابت قدم بدار».
اسراف
در خوردن و نوشيدن
كلوا
و اشربوا ولا تسرفوا(9)
«بخوريد
و بنوشيد، و اسراف نكنيد».
معنى
اسراف در خوردن و نوشيدن : منظور از اسراف در خوردن و نوشيدن ، زياده روى در مقدار
آن است ؛ و اما در كيفيت و انتخاب بهترين خوراك ، چنانچه در حديث آمده اسراف نيست
.
در
مسائل ج 16 ص 540 به سند صحيح از حضرت صادق عليه السلام روايت مى كند كه فرمود:
در
طعام اسراف نيست .
كلوا
من ثمره اذا اثمر واتوا حقه يوم حصاده ولا تسرفوا انه لا يحب المسرفين (10)
«بخوريد
از ميوه آن (درختان)، و حقى را كه به آن تعلق گرفته ، در روز چيدن آن بدهيد، و
اسراف نكنيد، خدا اسراف كنندگان را دوست نمى دارد».
اسراف
در انفاق
والذين
اذا انفقوا لم يسرفوا ولم يقتروا و كان بين ذلك قواما(11)
«آنانكه
هرگاه انفاق مى كنند اسراف نمى كنند و (از حد لازم نيز) كمتر انفاق نمى كنند و
انفاقشان حد وسط آندوست ».
وات
ذاالقربى حقه و المسكين و ابن السبيل ولا تبذر تبذيرا ان المبذرين كانوا اخوان
الشياطين و كان الشيطان لربه كفورا(12)
«حق
«ذى القربى » و «مسكين » و «ابن سبيل » را بده ، و اسراف نكن ، همانا اسراف
كنندگان برادران شياطين هستند، و شيطان به پروردگار خود بسيار كفران كننده (يا كفر
ورزنده) است ».
تفسير:
ذى القربى ، يعنى خويشاوند، در برخى از روايات آمده است كه : مراد از آن خويشاوند
پيامبر اكرم ، يعنى اهل بيت عصمت سلام الله عليهم اجمعين است .
مسكين
، به معنى فقير است ولى اگر فقير و مسكين هر دو با هم گفته شود مراد از مسكين به
حالتى از فقرا خواهد بود.
ابن
السبيل ، كسى است كه در سفر به نيازمندى دچار شده است ، و به دارائى خود در وطن
دسترسى ندارد.
پي نوشت ها:
1- مجمع البيان تفسير سوره
فرقان .
2- سوره انعام آيه 141 و سوره
اعراف ، آيه 31.
3- سوره غافر آيه 28.
4- سوره غافر آيه 28.
5- سوره شعراء آيه 151 و 152.
6- سوره شعراء آيه 151 و 152.
7- سوره يونس ، آيه 12.
8- سوره آل عمران آيه 147.
9- سوره اعراف ، آيه 31.
10- سوره انعام ، آيه 141.
11- سوره فرقان آيه 67.
12- سوره اسراء آيه 26 و 27.