جعفر سبحانى
مَثَل چهل و چهارم،وضع نابسامان و پريشان پرستندگان خدايان متعدد
«و لَقَدْ ضَرَبْنا لِلنّاس فى هذا القرآن مِنْ كُلِّ مَثَلٍ لَعَلَّهُم يَتَذَكَّرونَ».
«ما در اين قرآن از هر نوع تمثيلى براى مردم آورديم شايد متذكر گردند».
«قرآناً عَربيّاً غَيْرَ ذِى عِوَجٍ لَعلّهُم يَتَّقونَ».
«قرآن عربى كه از هر كجى پيراسته است (اين مثلها را آورديم) شايد پرهيزگار شوند».
«ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً رَجُلاً فيهِ شُركاء مُتَشاكِسُونَ و رَجُلاً سَلَماً لِرَجُلٍ هَل يَسْتَويانِ مثلاً الحمدُ لِلّه بَلْ اَكْثَرُهُم لا يَعلمونَ(1)».
«خدا مثلى زده است: مردى است كه چند خواجه ناسازگار در (مالكيت) او شركت دارند (و هريك او را به كارى مىگمارند) و مردى است كه تنها فرمانبر يك مرد است. آيا اين دو در مثل يكسانند؟ سپاس خداى را [نه ]بلكه بيشترشان نمىدانند».
تفسير لغات آيه
1. «متشاكس» از واژه «شكس» گرفته شده كه به معنى «بدخويى» است و متشاكس به فرد مجادلهگر مىگويند كه به خاطر ناسازگارى خويش با ديگران به نزاع برمىخيزد.
«سلما» به معنى خلوص و دور از هر نوع عنصر بيگانه است.
تفسير تشبيه
1. خدا در اين آيه حال كافر و مؤمن را با يك تمثيل بيان مىكند. بنابراين بايد در اين مورد سه چيز باشد تا تمثيل، مقّق مىشود.
مشبّه به.
مشبّه.
وجه شبه.
مقصود از «مشبّهبه» در اين آيه حال دو برده است:
الف. بردهاى كه مملوك چند انسان ناسازگارى است كه هركدام از او كارى مىطلبند و برده نمىداند به سخن كداميك پاسخ بدهد.
ب. بردهاى كه مملوك يك انسان است و فرمان يك فرد بر او حاكم است. طبعاً او راه و روش خود را به وسيله فرمان او تشخيص مىدهد.
مقصود از «مشبه»، حال كافر و مؤمن است. كافر به خاطر خدايان متعددى كه هركدام براى خود امر و نهى دارند بسان بردهاى است كه مملوك چند نفر مىباشد درحالىكه مؤمن كه خود را بنده خداى واحد حكيم و قادر مىداند، بسان بردهاى است كه فقط يك مالك بيشتر ندارد.
انسان مشرك، در زندگى، متحير بوده و راهى به مقصود نخواهد برد چون آراى مختلف بر او حاكم است. در حالىكه مؤمن براى خود، حاكم واحدى برگزيده و يك رأى بر او حكومت خواهد كرد.
مشرك بر اثر اعتقاد به خدايان متعدد، جهان را به فساد تهديد مىكند چون خدايان متعددى بر جهان حكومت مىكنند چنانكه مىفرمايد:
«لَوْ كانَ فِيهِما آلِهَةٌ إِلاَّ اللَّه لَفَسَدَتا...(2)».
«اگر خدايان متعددى بر آسمان و زمين حكومت مىكرد رو به تباهى مىنهادند».
سرانجام، شعار مؤمن اين است:
«... أأرْبابٌ مُتَفَرِّقونَ خَيْرٌ أَمِ اللَّهُ الواحِدُ القَهّارُ(3)».
«آيا پروردگاران متعدد و گوناگون نيكوست و يا خداى واحد قهار؟».