يكى از چهرههاى شاخص قرآن در زمينه حكومت و فرماندهى، طالوت است، كه قصه او از آيه 247 تا آيه 252 سوره بقره بيان گرديده است. وى از سوى پيامبر زمانش بنا به وحى ياالهام، به فرماندهى و سرورى قوم بنىاسرائيل منصوب شد، و او را نخستين پادشاه بنىاسرائيل مىدانند.
أَلَمْ تَرَ إِلَى الْمَلَإِ مِنْ بَنِىإِسْرائِيلَ مِنْ بَعْدِ مُوسى إِذْ قالُوا لِنَبِىٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنا مَلِكاً نُقاتِلْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ قالَ هَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ القِتالُ أَلّا تُقاتِلُوا...؛(1)
آيا از حال سران بنىاسرائيل پس از موسى خبر نيافتى، آنگاه كه به پيامبرى از خود گفتند: <پادشاهى براى ما بگمار تا در راه خدا پيكار كنيم»؛ آن پيامبر گفت: <اگر جنگيدن بر شما مقرر گردد، چه بسا پيكار نكنيد.»
وَقالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طالُوتَ مَلِكاً...؛(2)
و پيامبرشان به آنان گفت: در حقيقت، خداوند، طالوت را بر شما به پادشاهى گماشتهاست.
او پهلوانى برومند و خردمند بود، اما ثروت و شهرتى نداشت و بدين سبب همواره عدهاى از بنىاسرائيل در پذيرش فرمانش بهانه جويى مىكردند:
قالُوا أَنّى يَكُونُ لَهُ المُلْكُ عَلَيْنا وَنَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلكِ مِنْهُ وَلَمْيُؤْتَ سَعَةً مِنَ المالِ؛(3)
گفتند: <چگونه او را بر ما پادشاهى باشد با آنكه ما به پادشاهى از او سزاوارتريم و به او از حيث مال، گشايشى داده نشده است؟»
به هر حال، قرآن از زبان پيامبر زمان كه روايات، او را <اشموئيل» دانستهاند،(4) از او به نيكى ياد كرده است:
قالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَيْكُمْ وَزادَهُ بَسْطَةً فِى الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ وَاللَّهُ يُؤْتِى مُلْكَهُ مَنْ يَشاءُ وَاللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ؛(5)
پيامبرشان گفت: <در حقيقت، خدا او را بر شما برگزيده، و او را در دانش و نيروى بدنى بر شما برترى بخشيده است، و خداوند پادشاهى خود را به هر كس كه بخواهد مىدهد، و خدا گشايشگر داناست.»
هرچند، اين چهره قرآنى مسؤوليت دعوت دينى مستقيم نداشته و در اين جهت تابع رهنمودهاى پيامبر زمانش بوده است، اما برخى از شيوههاى حكومت و فرماندهى او، رنگ و جلوه تبليغى داشته و باعث ترويج انديشه توحيد مىشده است، كه به بيان آنها مىپردازيم. ضمن آن كه اين شيوهها به صورتى، روشهاى تبليغى آن پيامبر الهى نيز به حساب مىآيد.
با وجود مقام پادشاهى و فرماندهى، طالوت هرگز به عجب و استكبار نگراييد و بنا بر ايمان مستحكم و اخلاص عملى كه وجودش را فرا گرفته بود، تابع بى چون و چراى فرمان پيامبر بود. از محتواى آيات نيز استنباط مىشود كه او در حين انجام مأموريت نيز از رهنمودهاى مقام نبوت بهره مىگرفته است.
فَلَمّا فَصَلَ طالُوتُ بِالْجُنُودِ قالَ إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِيكُمْ بِنَهَرٍ؛(6)
و چون طالوت با لشكريان خود بيرون شد، گفت: <خداوند شما را به وسيله رودخانهاى خواهد آزمود.»
از دوران موسى و هارون تابوت مقدس، نماد افتخارات و حماسههاى بنىاسرائيل بهشمار مىرفت. شموئيل نيز به ارشاد الهى، اولاً به منظور اقناع مردم به قبول فرماندهى طالوت، و ثانياً براى ايجاد همبستگى و تحكيم صفوف جنگجويان دربرابر سپاه جالوت، تابوت(7) آرامبخش و اطمينان آور را به آنان ارائه نمود؛
وَقالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ آيَةَ مُلْكِهِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ التّابُوتُ فِيهِ سَكِينَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَبَقِيَّةٌ مِمّا تَرَكَ آلُمُوسى وَآلُهرُونَ تَحْمِلُهُ المَلائِكَةُ إِنَّ فِى ذلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ؛(8)
و پيامبرشان بديشان گفت: در حقيقت، نشانه پادشاهى او اين است كه آن صندوق عهد كه در آن آرامش خاطرى از جانب پروردگارتان، و بازماندهاى از آنچه خاندان موسى و خاندان هارون در آن بر جاى نهادهاند -در حالى كه فرشتگان آن را حمل مىكنند- بهسوى شما خواهد آمد. مسلماً اگر مؤمن باشيد، براى شما در اين رويداد نشانهاىاست.
اين حركت به طور قطع در تقويت روحيه سپاهيان و تشويق به نبرد جانانه و سركوب دشمن مفيد بوده است.
دربرابر بهانه جويىها و عكس العملهاى يأس آفرين گروهى از بنىاسرائيل، طالوت و گروه مؤمنان پاكباخته همواره با ياد خدا و ذكر قدرت لايزال او به خود و ديگران روحيه اميد و اطمينان مىبخشيدند. قرآن حال هر دو گروه را چنين حكايت مىكند:
فَلَمّا جاوَزَهُ هُوَ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ قالُوا لا طاقَةَ لَنا اليَوْمَ بِجالُوتَ وَجُنُودِهِ قالَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّهِ كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصّابِرِينَ؛(9)
و هنگامى كه طالوت با كسانى كه همراه وى ايمان آورده بودند، از آن نهر گذشتند، گفتند: امروز ما را ياراى مقابله با جالوت و سپاهيانش نيست. كسانى كه به ديدار خداوند يقين داشتند، گفتند: بسا گروهى اندك بر گروهى بسيار، به اذن خدا پيروز شدند، وخداوند با شكيبايان است.
وَلَمّا بَرَزُوا لِجالُوتَ وَجُنُودِهِ قالُوا رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَيْنا صَبْراً وَثَبِّتْ أَقْدامَنا وَانْصُرْنا عَلَى القَوْمِ الكافِرِينَ؛(10)
و هنگامى كه با جالوت و سپاهيانش روبهرو شدند، گفتند: پروردگارا بر دلهاى ما شكيبايى فرو ريز، و گامهاى ما را استوار دار، و ما را بر گروه كافران پيروز فرماى.
براى هر فرمانده و حاكمى ارزيابى و آزمودن كارگزاران و سپاهيان از اهميت فراوانى برخوردار است و به او امكان شناخت وضعيت و شرايط خود را دربرابر دشمن مىدهد. طالوت پس از بسيج نيروها و حركت به خارج شهر، براى آنكه ميزان واقعى قوت اراده، انگيزه نبرد و اخلاص و فرمانپذيرى نيروهاى تحت فرمان خويش را دريابد، آنان را بهمحدوديت نوشيدن آب مىآزمايد. و جز عدهاى اندك از اين آزمايش سرافراز بيروننمىآيند؛ هرچند، آزمايش چندان دشوارى نبود، چرا كه اجازه استفاده حداقل داده شده بود؛
فَلَمّا فَصَلَ طالُوتُ بِالْجُنُودِ قالَ إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِيكُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَيْسَ مِنِّى وَمَنْ لَمْيَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّى إِلّا مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِيَدِهِ فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلّا قَلِيلاً مِنْهُمْ...؛(11)
و چون طالوت با لشكريان خود بيرون شد، گفت: خداوند شما را به وسيله رودخانهاى خواهد آزمود. پس هر كس از آن بنوشد از پيروان من نيست، وهركس از آن نخورد، قطعاً او از پيروان من است، مگر كسى كه با دستش كفى برگيرد. پس همگى جز اندكى از آنها، از آن نوشيدند.
و مسلماً اين گروه اندك همانها بودند كه دربرابر نداهاى يأس آميز فرياد برآوردند؛
كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصّابِرِينَ؛(12)
بسا گروهى اندك كه بر گروهى بسيار، به اذن خدا پيروز شدند، و خدا با شكيبايان است.
و در رأس آنها داود بود كه با كشتن جالوت، سپاه طالوت را به پيروزى رساند و پس از ديرزمانى به نبوت نايل آمد.
| رديف | شيوهها | محل اجرا | نوعبيان | وسايل وابزارها | زمينهها(عواملموجبه ) | هدف | ميزانپذيرش |
| 1 | اطاعت از پيامبر زمان | در ميان بنىاسرائيل | عملى | خدمت در هر پست و جايگاه | ضرورت رهبرى واحد در جامعه | تقويت جبهه توحيد | خوب |
| 2 | قراردادن نشانه و نماد براى جبهه حق | جبهه نبرد با جالوت | عملى | تابوت | تأثير نشانهها در روحيه جنگجويان | اجتماع و همبستگى بيشتر قوم | خوب |
| 3 | مقابله با يأس بوسيله ياد خدا | جبهه نبرد با جالوت | گفتارى و عملى | ذكرخدا، دعا، تكيه بر قدرت الهى | نوميدى گروهى از مردم | تقويت روحيه | خوب |
| 4 | آزمايش و ارزيابى نيروها | در جبهه و خارج از شهر | گفتارى و عملى | منع از شرب آب | خوف از سرايت ضعف و سستى به تمام قوم | تفكيك نيروهاى وفادارخوب از سست عنصران | خوب |
1 - بقره (2) آيه 246.
2 - همان (2) آيه 247.
3 - همان (2) آيه 247.
4 - در تفسير كشف
الاسرار ميبدى نام وى اشمائيل ضبط شده است. شموئيل يا سموئيل از سبط لاويان، و
دلاور و پيامبر بنىاسرائيل بوده است (محمد خزائلى، اعلام قرآن، ص 705).
5 - بقره (2) آيه 247.
6 - همان، آيه 249.
7 - در اين
تابوت، ظاهراً بخشى از تورات و وحى الهى و بعض آثار بيت نبوت، حمل مىشده است.
8 - بقره (2) آيه 248.
9 - همان، آيه 249.
10 - همان، آيه 250.
11 - همان، آيه 249.
12 - همان، آيه 249.