حضرت زكريا، پيامبرى از نسل سليمان و پدر يحيى است كه كفالت و سرپرستى مريم، مادر عيسى را نيز بر عهده داشت و خانوادهاش بيت تقوا، عفات و عبادت بود. نام اين پيامبر الهى هفت بار در قرآن در سورههاى آل عمران، انعام، مريم و انبيا يادشده است. <قرآن مجيد از زكريا تحت دو عنوان ياد كرده؛ يكى كفالت مريم و ديگر بشارت به تولد حضرت يحيى»(1) و همچنين خاندانش را به كار نيك و خشوع و دعا به درگاه حق ستوده است،
وَوَهَبْنا لَهُ يَحْيى وَأَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كانُوا يُسارِعُونَ فِى الخَيْراتِ وَيَدْعُونَنا رَغَباً وَرَهَباً وَكانُوا لَنا خاشِعِينَ؛(2)
و يحيى را بدو بخشيديم و همسرش را براى او شايسته و آماده حمل گردانيديم. زيرا آنان در كارهاى خير شتاب مىنمودند و ما را از روى رغبت و بيم مىخواندند و دربرابر ما فروتن بودند.
وَزَكَرِيّا وَيَحْيى وَعِيسى وَإِلْياسَ كُلٌّ مِنَ الصّالِحِينَ؛(3)
و زكريا و يحيى و عيسى و الياس را (ياد آر)، همگى از صالحان بودند.
فضاى حاكم بر آيات حكايتگر قصه زكريا و خاندانش فضايى آكنده از ايمان، تقوا، پايدارى و احسان است و يكى از صفات بارز اين خاندان و در رأس آنها زكريا، شتاب در انجامدادن كارهاى نيكو است كه شيوهاى از شيوههاى تبليغ عملى نيز محسوب مىشود؛
إِنَّهُمْ كانُوا يُسارِعُونَ فِى الخَيْراتِ؛(4)
آنان در كارهاى خير شتاب مىنمودند.
بهعبارت ديگر در روابط ايشان با همنوعان، همواره اصل نيكى، خدمت و احسان حاكمبود.
عبادت و توجه باطنى خالص به خداى بزرگ حقيقتى است كه مظاهر آن در اعمال و رفتارهاى اجتماعى جلوه گر مىشود و زكريا به خاطر خشوع باطنى و تضرع مخلصانه بهدرگاه الهى مىتوانست به انجامدادن خيرات و احسان به بندگان خدا همت گمارد؛
وَيَدْعُونَنا رَغَباً وَرَهَباً وَكانُوا لَنا خاشِعِينَ؛(5)
و از روى رغبت و بيم ما را مىخواندند و دربرابر ما فروتن بودند.
توكل و اعتماد زكريا به عنايات الهى نيز در اثر آن ايمان و خشوع بسيار چشمگير بود؛
وَزَكَرِيّا إِذْ نادى رَبَّهُ رَبِّ لا تَذَرْنِىفَرْداً وَأَنْتَ خَيْرُ الوارِثِينَ؛(6)
و زكريا را (ياد كن) هنگامى كه پروردگار خود را خواند: پروردگارا، مرا تنها مگذار و تو بهترين ارث برندگانى.
او خود همواره به عبادت الهى سر گرم و حتى جايگاه مخصوصى بدان اختصاص داده بود. زمانى كه ملائكه بشارت يحيى را برايش آوردند آن حضرت در محراب مشغول ابتهال و تضرع بود؛
فَنادَتْهُ المَلائِكَةُ وَهُوَ قائِمٌ يُصَلّى فِى المِحْرابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيى؛(7)
پس در حالى كه وى ايستاده در محراب خود دعا مىكرد، فرشتگان، او را ندا دردادند كه؛ خداوند تو را به ولادت يحيى مژده مىدهد.
زكريا راهنما و مشوق دائمى مردم به نماز و دعاى پروردگار بود و حتى آنگاه كه ازجانب خدا مأمور به سكوت گرديد، مطابق برخى تفاسير با اشاره، مردم را به نماز رهنمون شد.
قالَ آيَتُكَ أَلّاتُكَلِّمَ النّاسَ ثَلاثَ لَيالٍ سَوِيّاً * فَخَرَجَ عَلى قَوْمِهِ مِنَ المِحْرابِ فَأَوْحى إِلَيْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُكْرَةً وَعَشِيّاً؛(8)
فرمود: نشانه تو اين است كه سه شبانه روز با اينكه سالمى با مردم سخن نگويى. پس از محراب بر قوم خويش درآمد و ايشان را آگاه گردانيد كه روز و شب به نيايش بپردازيد.
گفتهاند كه هر روز از غرفه خويش در هنگام نماز صبح و خفتن بيرون مىآمد و اذان مىگفت و بنىاسرائيل با او نماز مىكردند. چون وقت وعده خدا رسيد و نتوانست با مردم سخن بگويد در زمان مقرر بيرون آمد و با اشاره آنها را اعلام كرد به نماز.(9)
بههر حال از جمله پيامهاى آيات فوق اين است كه اين اسوه قرآنى همچون ديگر مبلّغان قرآنى، مردم را چه با سخن آشكار و چه با اشاره و نداى كوتاه به تسبيح و عبادت خداى يكتا سفارش مىكرده است.