منابع و مصادر كتاب
اولا: مصاحف
الف: مصاحف خطى
1. مصحف كريم، نوشته شده بر پوست، با خط كوفى سنگين، بدون تاريخ، محفوظ در دارالكتب المصريه به شماره (139 مصاحف) آورده شده از جامع عمرو بن عاص كه از آن به مصحف عمرو تعبير مى شود.
2. بقيّه مصحف كريم، نوشته شده بر پوست، با خط كوفى سنگين، بدون تاريخ، محفوظ در دارالكتب المصريه به شماره (115 مصاحف).
3. نسخه عكسى مصحف موجود در تاشكند، محفوظ در دارالكتب المصريه به شماره (204) نسخه اصلى بر پوست نوشته شده و در بسيارى از موارد ناقص است.
4. مصحف كريم، نوشته شده بر پوست، با خط كوفى، منسوب به امام على، محفوظ در مشهد امام على در نجف. (هشت لوح مصور از اين مصحف نزد ماست).
5. مصحف كريم، نوشته شده بر پوست، با خط كوفى، محفوظ در دارالكتب المصريه (شماره1 مصاحف). (از اين مصحف تنها نيمه اول تا پايان سوره كهف موجود است).
6. مصحف كريم، سه ربع آن موجود است: از اول قرآن تا سوره صافات، با خط عبدالملك بن محمد زاهد اصفهانى كه آن را در سال 499 هجرى نوشته است، محفوظ در دارالكتب المصريه به شماره(227 مصاحف).
7. مصحف كريم، با خط مسعود بن محمد كاتب اصفهانى كه آن را در سال 555 هجرى نوشته است، محفوظ در دارالكتب المصريه به شماره (144 مصاحف).
8. مصحف كريم، با خط بكر بن احمد بن عبيدالله غزنوى كه آن را در سال 566 هجرى نوشته است،
محفوظ در دارالكتب المصريه به شماره (238 مصاحف).
9. مصحف كريم، با خط ياقوت مستعصمى (متوفى 698 هجرى) كه آن را در سال 690 هجرى نوشته است، محفوظ در تركيه، و از آن نسخه اى به صورت ميكروفيلم در معهد المخطوطات العربية در قاهره وجود دارد (شماره 3 كتابهاى آسمانى).
ب: مصاحف چاپى
10. مصحف كريم، چاپ هامبورگ، سال 1694 ميلادى، نسخه اى از آن در كتابخانه دانشگاه قاهره به شماره (31964) و نسخه ديگرى در دارالكتب المصريه به شماره (176 مصاحف) موجود است.
11. مصحف كريم، چاپ قازان، سال 1295 هجرى = 1877 ميلادى، نسخه اى از آن در كتابخانه دانشگاه قاهره به شماره (21542) موجود است.
12. مصحف كريم، چاپ لايپزيك از روى اصل نوشته شده توسط خطاط تركى معروف به حافظ عثمان (متوفى 1110 هـ) سال 1094، نسخه اى از آن در كتابخانه دانشگاه قاهره به شماره (4405) موجود است.
13. مصحف كريم، چاپ قاهره 1342 هجرى = 1923 ميلادى، زير نظر گروهى از علماى الازهر، چاپ چهارم سال 1388 هجرى = 1968 ميلادى. چاپخانه تجارتى الاهرام در قاهره تصويرى از آن را در سال 1390 هجرى = 1970 ميلادى چاپ كرده و مورد استناد ما همين چاپ است و از آن با نام مصحف چاپى ياد مى كنيم.
14. مصحف كريم، چاپ قاهره، 1380 هجرى = 1960 ميلادى، با خط مغربى، كتابخانه
و چاپخانه مشهد حسينى. چاپ عكس آن در سال 1973 ميلادى انجام گرفت.
15. جزء عم يتساءلون، با خط مغربى، چاپ دارالتونسيّه للنشر، تونس.
ثانيا: كتابهاى عربى
الف: كتابهاى خطى
16. تنسى، محمد بن عبدالله بن عبدالجليل (متوفى 899 هـ): الطراز فى شرح ضبط الخراز، دارالكتب المصريه، به شماره (261 قراءات) در 98 برگ نوشته شده در سال 1057 هـ .
17. جعبرى، برهان الدين ابراهيم بن عمر (متوفى 732 هـ): خميلة (جميلة) ارباب المراصد فى شرح عقيلة اتراب القصائد، دارالكتب المصريه به شماره (249 قراءات) در 317 برگ.
18. ابن جنى، ابوالفتح عثمان (متوفى 392 هجرى): سرّ صناعة الاعراب، دارالكتب المصريه، به شماره (120 لغت) در 311 برگ.
19. جهنى، ابوعبدالله محمد بن يوسف بن معاذ (متوفى حدود 442 هـ): البديع فى الهجاء، دارالكتب المصريه به شماره (23318 ب).
20. ابوحيان توحيدى، على بن محمد بن عباس (متوفى 414 هـ): رسالة فى علم الخط، نسخه عكسى از اصل موجود در وين كه در دانشگاه قاهره به شماره (24090) محفوظ است.
21. دانى، ابوعمرو عثمان بن سعيد (متوفى 444 هـ): جامع البيان فى القراءات السبع المشهورة، دارالكتب المصريه، به شماره (3 قراءات) 375 برگ، در سال 1146 نوشته شده است.
22. دانى: الموضح فى الفتح و الامالة، دانشگاه الازهر به شماره (103 قرائات) كه در سال 836 هـ نوشته شده است.
23. سليمان بن نجاح، ابو داوود اموى اندلسى (متوفى 496 هـ): التنزيل فى هجاء المصاحف، كتابخانه ظاهريه دمشق به شماره (5964).
24. شيرازى، ابو يحيى محمد بن محمود قارى (متوفى 780 هـ): كشف الاسرار فى رسم
مصاحف الامصار، كتابخانه اوقاف در بغداد (به شماره 2405 مجموعه ها).
25. ابن عاشر انصارى ابو محمد عبدالواحد بن احمد (متوفى 1040 هـ): فتح المنّان المروى بمورد الظمآن، دارالكتب المصريّه (به شماره 215 تفسير).
26. ابن عبدالكافى، ابوالقاسم بن محمد: شاگرد ابوالحسن فارسى، كتاب فى القراءات، دارالكتب المصريه (به شماره 265 قراءات) در 117 برگ كه در سال 1074 هـ نوشته شده است.
27. ابوعبيد قاسم بن سلاّم بغدادى: فضائل القرآن و معالمه و ادبه، نسخه عكسى از كتابخانه دولت در برلين.
28. ابو احمد عسكرى، حسن بن عبدالله (متوفى 382 هـ): تصحيفات المحدّثين، دارالكتب المصريه به شماره (545 حديث).
29. عقيلى، ابو طاهر اسماعيل بن ظاهر (متوفى 623 هـ): مختصر ما رسم فى المصحف الكريم، دارالكتب المصريه، به شماره (260 قراءات).
30. علم الدين سخاوى، ابوالحسن على بن محمد بن عبدالصمد (متوفى 643 هـ): جمال القرّاء و كمال الاقراء، دارالكتب المصريه، به شماره (9 قراءات) در 242 برگ كه در سال 1135 هـ نوشته شده است.
31. علم الدين سخاوى: الوسيلة الى كشف العقيلة (شرح رائيه شاطبى) دار الكتب المصريه، به شماره (29 قراءات) در 74 برگ كه در سال 741 هـ نوشته شده است.
32. كرمانى، رضى الدين ابو عبدالله محمد بن ابى نصر: كتاب فى شواذ القراءة و اختلاف المصاحف، كتابخانه الازهر (به شماره 244 قراءات) در 273 برگ.
33. لبيب ابوبكر بن ابى محمد عبدالله: الدرة الصقيلة فى شرح العقيله، كتابخانه الازهر، به شماره (290 قراءات) در 92 برگ كه در سال 1052 هـ نوشته شده است.
34. مؤلف ناشناخته: جامع الكلام فى رسم مصحف الامام، دارالكتب المصريه، به شماره (قراءات 49) ضمن يك مجموعه.
35. مؤلف ناشناخته: كتاب الهجاء، كتابخانه وهبى افندى، به شماره (7) در 38 برگ، نسخه عكسى آن از روى ميكروفيلم معهد المخطوطات العربيه نزد اينجانب موجود است و
اين كتابى است كه مؤلف آن را از پانزده كتاب استخراج كرده است.
36. مهدوى، ابوالعباس احمد بن عمار (متوفى پس از سال 430 هـ): مختصر وجوه القراءات و الاعتلال على الروايات، شرحى است بر كتاب الهدايه فى القراءات السبع از خود وى كه در موزه سلطنتى رباط نگهدارى مى شود و نسخه اى از آن به صورت ميكروفيلم در معهد المخطوت العربيه وجود دارد، به شماره (195) در 150 برگ، خط سال 1147 هـ .
37. ابن وثيق اندلسى، ابراهيم بن محمد بن عبدالرحمن اموى (متوفى 654 هـ): رسالة فى رسم المصحف، كتابخانه شهيد على، به شماره (276) در 37 برگ، خط 797 هـ .
ب: رساله هاى دانشگاهى چاپ نشده
38. احمد نصيف جنابى: الدراسات اللغوية و النحويه فى مصر منذ نشأتها حتى نهاية القرن الرابع الهجرى، رساله دكترا، دانشكده آداب دانشگاه عين شمس، نسخه مؤلف.
39. زجاج، ابواسحاق ابراهيم بن سرى (متوفى 310 هـ): اعراب القرآن و معانيه، جزء اول، تحقيق هدى محمود قراعة، رساله دكترا، دانشكده آداب دانشگاه قاهره، 1975، نسخه موجود در دانشگاه قاهره به شماره (1395).
40. عبدالحى حسين الفرماوى: رسم المصحف و نقطه، رساله دكترا، دانشكده اصول الدين، دانشگاه الازهر، 1974، نسخه مؤلف.
41. عبدالصبور شاهين (دكتر): الاصوات فى قراءة ابى عمر و بن العلاء، رساله فوق ليسانس دانشكده دارالعلوم دانشگاه قاهره، 1962 نسخه موجود در كتابخانه دانشگاه قاهره به شماره (283).
42. عبدالعزيز الدالى: البرديات العربية فى مصر، دراسة لغوية، رساله دكترا، دانشكده آداب دانشگاه قاهره، نسخه موجود در كتابخانه دانشگاه قاهره به شماره (511).
43. عبدالهادى فضلى: قراءة ابن كثير و اثرها فى الدراسات النحويه، رساله دكترا، دانشكده دارالعلوم دانشگاه قاهره 1975 نسخه دكتر امين السيد.
44. عوض مرسى جهاوى: ظاهرة التنوين فى اللغة العربية، رساله فوق ليسانس دانشكده دارالعلوم دانشگاه قاهره، 1967 نسخه موجود در كتابخانه قاهره به شماره (655).
45. فتحى عبدالفتاح دجنى: ابوالاسود الدئلى و نشأة النحو العربى، رساله فوق ليسانس، دانشكده آداب دانشگاه قاهره، 1969، نسخه موجود در كتابخانه دانشگاه به شماره (742).
ج: كتابهاى چاپى
46. ابراهيم انيس (دكتر): الأصوات اللغويه، چاپ چهارم، مكتبة الانجلو المصريه، قاهره، 1971.
47. ابراهيم انيس (دكتر): دلالة الألفاظ، چاپ اول، مكتبة الانجلو المصرية، قاهره 1958.
48. ابراهيم انيس (دكتر): فى اللهجات العربيه، چاپ سوم، مكتبة الانجلو المصرية، قاهره، 1965.
49. ابراهيم انيس (دكتر): من اسرار اللغة، چاپ سوم، مكتبة الانجلو المصريه، قاهره، 1966.
50. ابراهيم جمعه (دكتر): دراسة فى تطور الكتابات الكوفية على الاحجار فى مصر فى القرون الخمسة الاولى للهجرة، دارالفكر العربى، قاهره، 1969.
51. ابن اثير، ابوالحسن على بن ابى الكرم محمد ملقّب به عز الدين (متوفى 630 هـ): الكامل فى التاريخ، ادارة الطباعة المنيرية، مصر، ج 2، سال 1349 هـ و ج 3، سال 1356 هـ .
52. احمد بن مبارك: الابريز، چاپ اول، المطبعة الازهريه المصريه، 1306 هـ .
53. ازهرى، ابومنصور محمد بن احمد (متوفى 370 هـ): تهذيب اللغة، قاهره، 1974.
54. استرآبادى، رضى الدين محمد بن حسن (متوفى حدود 686 هـ): شرح الشافية ابن حاجب، دارالطباعة العامرة، بدون تاريخ.
55. اسرائيل و لفنسون: تاريخ اللغات السامية، چاپ اول، لجنة التأليف و الترجمه و النشر، قاهره، 1348 هـ .
56. اقليمس يوسف داود: اللمعة الشهية فى نحو اللغة السريانية على كلا مذهبى الغربيين و الشرقيين، چاپ دوم، چاپ موصل، ديرآباء الدومنكيين، 1986 م.
57. امين مدنى: العرب فى احقاب التاريخ، ج 1، التاريخ العربى و بدايته، دارالمعارف مصر، 1965.
58. ابوالبركات الانبارى، كمال الدين عبدالرحمن بن محمد (متوفى 557 هـ): نزهة الاولياء فى طبقات الادباء، دار نهضة مصر، قاهره، 1967، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم.
59. ابوبكر الانبارى، محمد بن قاسم بن بشار (328 هـ): ايضاح الوقف و الابتداء فى كتاب الله عزوجل، مجمع اللغة العربية، دمشق، 1971 تحقيق محيى الدين عبدالرحمن رمضان.
60. ابوبكر باقلانى، محمد بن طيّب (متوفى 403 هـ): نكت الانتصار لنقل القرآن، (ابوعبدالله محمد بن عبدالله صيرفى آن را مختصر كرده است) منشأة المعارف، اسكندريه 1971، تحقيق محمد زغلول سلام.
61. بخارى ابوعبدالله محمد بن اسماعيل (متوفى 256 هـ): صحيح البخارى، مطبوعات محمد صبيح و اولاده، قاهره، بدون تاريخ.
62. برجشتراسر (مستشرق آلمانى، متوفى 1933 م): التطور النحوى للغة العربيه، مطبعة السماح، قاهره، 1929.
63. بروكلمان (كارل): تاريخ الادب العربى (ترجمه عربى)، ج 1، دارالمعارف مصر 1959، ترجمه دكتر عبدالحليم النجار.
64. بلاذرى، احمد بن يحيى بن جابر بغدادى (متوفى 279 هـ): فتوح البلدان، چاپ اول، شركة طبع الكتب العربيه، قاهره، 1901.
65. بلاشر: تاريخ الادب العربى، (ترجمه عربى)، ج 1، مطبعة الجامعة السوريه، دمشق، 1956، ترجمه ابراهيم كيلانى.
66. بلوى، ابوالحجاج يوسف بن محمد، (متوفى 604 هـ): الف باء، جمعيّة المعارف بمصر 1287 هـ .
67. بنّا ساعاتى، احمد عبدالرحمن: الفتح الربانى لترتيب مسند الامام احمد بن حنبل شيبانى: ج 1، چاپ اول، مصر 1374 هـ .
68. تمام حسان (دكتر): اللغة بين المعيارية و الوصفية، مكتبة الانجلو المصريه، 1958.
69. تمام حسان (دكتر): مناهج البحث فى اللغة، مكتبة الانجلو المصريه 1955.
70. تمام حسان (دكتر): اللغة العربية معناها و مبناها، الهيئة المصريه العامه للكتاب،
1973.
71. ابن تيميه، شيخ الاسلام تقى الدين ابوالعباس احمد بن عبدالحليم (متوفى 728 هـ): مجموعه فتاوى ابن تيميّه، مجلد 1، مطبعة كردستان العلميه، قاهره، 1326 هـ .
72. جان كانتينو: دروس فى علم اصوات العربية، ترجمه عربى، دانشگاه تونس، 1966، ترجمه صالح قرمادى.
73. جرجى زيدان: تاريخ آداب اللغة العربية، چاپ جديد، دارالهلال 1957، با مراجعه دكتر شوقى ضيف.
74. جرجى زيدان: العرب قبل الاسلام، چاپ جديد، دارالهلال، بدون تاريخ، با مراجعه دكتر حسين مونس.
75. جروهمان (گروهمان) ادولف: اوراق البردى العربية بدار الكتب المصريه، مطبعة دارالكتب المصريه، ج 1، چاپ 1934، ج 4، چاپ 1967، ترجمه دكتر حسن ابراهيم حسن.
76. ابن جزرى، ابوالخير محمد بن محمد دمشقى (متوفى 833 هـ): غاية النهاية فى طبقات القراء، مكتبة الخانجى، 1932، تحقيق برجشتراسر.
77. ابن جزرى: منجد المقرئين ومرشد الطالبين، مكتبة القدسى، قاهره، 1350 هـ .
78. ابن جزرى: النشر فى القراءات العشر، مطبعة مصطفى محمد، مصر، بدون تاريخ، با تصحيح على محمد الضباع.
79. جمحى، محمد بن سلام (متوفى 231 هـ): طبقات فحول الشعراء، دارالمعارف، قاهره، 1952، با شرح محمود محمد شاكر.
80. ابن جنى: (رجوع شود به شماره 18) الخصائص، چاپ دوم، دارالكتب المصرية، ج 1، چاپ 1952، ج 2،1955، ج 3، 1956، تحقيق محمد على نجار.
81. ابن جنى: سر صناعة الاعراب، ج 1، چاپ اول، مكتبة مصطفى البابى الحلبى، مصر، 1954، تحقيق مصطفى سقا و چند تن ديگر.
82. ابن جنى: المحتسب فى تبيين وجوه شواذ القراءات و الايضاح عنها، المجلس الاعلى للشؤون الاسلاميه، قاهره، 1966، تحقيق على نجدى ناصف و عبدالفتاح اسماعيل
حلبى و عبدالحليم نجار.
83. جهشيارى، محمد بن عبدوس (متوفى 331 هـ): الوزراء و الكتاب، مطبعة مصطفى البابى الحلبى، قاهره، 1938، تحقيق مصطفى سقا و ابراهيم ابيارى و عبدالحفيظ شلبى.
84. جواد على (دكتر): تاريخ العرب فى الاسلام، السيرة النبويه، مطبعة الزعيم، بغداد، 1961.
85. جواد على، تاريخ العرب قبل الاسلام، ج 1 (بخش سياسى) و ج 7 (بخش لغوى) المجمع العلمى العراقى، ج 1، چاپ 1950 و ج 7، چاپ 1957.
86. جواد على: المفصل فى تاريخ العرب قبل الاسلام، چاپ اول، دارالعلم للملايين، بيروت، 1969.
87. جولد تسيهر (گلدزيهر): مذاهب التفسير الاسلامى (ترجمه عربى) مكتبة الخانجى، مصر، 1955، ترجمه دكتر عبدالحليم نجار.
88. جوهرى، اسماعيل بن حماد (متوفى 393 هـ): تاج اللغة و صحاح العربيه، دارالكتاب العربى، قاهره، 1956، تحقيق احمد عبدالغفور عطار.
89. جويدى: محاضرات ادبيات الجغرافيا و التاريخ و اللغة عندالعرب، مجموعه درسهاى دانشجويان دانشگاه مصر 1908-1909، مكتبة مجلة الجامعة المصريه، بدون تاريخ.
90. حاجى خليفه، مصطفى بن عبدالله: كشف الظنون عن اسامى الكتب و الفنون، وكالة المعارف الجليله، استانبول، 1941، تصحيح محمد شرف الدين يا لتقايا و رفعت بيلكه الكليسى.
91. حاكم نيشابورى، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفى 405 هـ): المستدرك على الصحيحين فى الحديث، چاپ اول، دائره المعارف النظاميه، هندوستان 1334 هـ .
92. ابن حجر، احمد بن على عسقلانى (متوفى 852 هـ): فتح البارى فى شرح البخارى، مصطفى البابى الحلبى، مصر، 1959 م.
93. ابن حجر: المطالب العاليه بزوائد المسانيد الثمانيه، تحقيق حبيب الرحمن اعظمى، بدون تاريخ و مكان.
94. ابن حزم، ابو محمد على بن احمد بن سعيد (متوفى 456 هـ): جوامع السير و خمس رسائل اخرى (ابن حزم)، دارالمعارف، مصر، بدون تاريخ، تحقيق دكتر احسان عباس و دكتر ناصرالدين اسد.
95. حسن عون (دكتر): اللغة و النحو، چاپ اول، چاپخانه رويال، اسكندريه، 1952.
96. حفنى ناصف: تاريخ الادب او حياة اللغة العربية، چاپ دوم، چاپخانه دانشگاه قاهره، 1958.
97. حمد جاسر: فى شمال غرب الجزيره، چاپ اول، داراليمامه، رياض، 1970.
98. حمزة بن الحسن اصفهانى (متوفى 360 هـ): التنبيه على حدوث التصحيف، مجمع اللغة العربيه، دمشق، 1968، تحقيق محمد اسعد طلس.
99. ابو حيان اندلسى، اثيرالدين ابوعبدالله محمد بن يوسف بن على بن حيان (متوفى 754 هـ): البحر المحيط، مكتبة و مطابع النصر الحديثة، رياض، بدون تاريخ.
100. ابن خالويه، ابوعبدالله حسين بن احمد (متوفى 370 هـ): اعراب ثلاثين سورة من القرآن الكريم، جمعية المعارف العثمانيه، حيدرآباد، 1941.
101. ابن خالويه: مختصر فى شواذ القرآن من كتاب البديع، چاپ اول، المطبعة الرحمانية، قاهره، 1934، تحقيق برجشتراسر.
102. خطيب بغدادى، ابوبكر احمد بن على (متوفى 463 هـ): تاريخ بغداد او مدينة السلام، مكتبة الخانجى، قاهره، و المكتبة العربيه، بغداد، 1931.
103. خطيب بغدادى: تقييد العلم، المعهد الفرنسى، دمشق، 1949، تحقيق يوسف العش.
104. ابن خلدون، عبدالرحمن المغربى (متوفى 808 هـ): العبر و ديوان المبتداء و الخبر معروف به تاريخ ابن خلدون، دارالكتاب اللبنانى، بيروت، ج اول معروف به مقدمه 1956 و جلد دوم 1957.
105. ابن خلكان، ابوالعباس احمد بن محمد (متوفى 681 هـ): و فيات الاعيان و انباء ابناء الزمان، چاپ اول، مكتبة النهضة المصريه، 1948 تحقيق محمد محيى الدين عبدالحميد.
106. خليل بن احمد فراهيدى (متوفى 170 هـ): العين، ج اول، مطبعة العانى، بغداد 1967، تحقيق دكتر عبدالله درويش.
107. خليل يحيى نامى (دكتر): اصل الخط العربى و تاريخ تطوره الى ما قبل الاسلام، مطبعة بول بارييه، قاهره، 1935.
108. ابن خير، ابوبكر محمد بن خير بن عمر اشبيلى (متوفى 575 هـ): فهرسة ما رواه عن شيوخه، چاپ دوم، المكتب التجارى، بيروت و مكتبة المثنى، بغداد. و مؤسسة الخانجى، قاهره 1963.
109. دانى: (رجوع شود به شماره 21) التيسير فى القراءات السبع، مطبعة الدولة، استانبول 1930، تصحيح اوتو برتزل.
110. دانى: المحكم فى نقط المصاحف، مديرية احياء التراث القديم، وزارة الثقافة و الارشاد، دمشق، 1960 تحقيق دكتر عزت حسن.
111. دانى: المقنع فى معرفة مرسوم مصاحف الامصار، مكتب الدراسات الاسلاميه، دمشق 1940 تحقيق محمد احمد دهمان.
112. دانى: النقط، چاپ شده در آخر المقنع (شماره قبلى).
113. ابن ابى داود، ابوبكر عبدالله بن سليمان بن اشعث سجستانى (متوفى 316 هـ): المصاحف، چاپ اول، المطبعة الرحمانيه، مصر، 1936 تصحيح آرترجفرى.
114. ابن درستويه، ابو محمد عبدالله بن جعفر (متوفى 346 هـ): كتاب الكتاب، مطبعة الاباء اليسوعيين، بيروت، 1921. نشر لويس شيخو.
115. ابن دريد، ابوبكر محمد بن حسن (متوفى 321 هـ): الاشتقاق، مؤسسة الخانجى، مصر، 1958 تحقيق عبدالسلام هارون.
116. ابن دريد: جمهرة اللغة، چاپ اول، دائرة المعارف العثمانيه، حيدرآباد، 1345 هـ .
117. دمياطى، احمد بن محمد معروف به بنّاء (متوفى 117 هـ): اتحاف فضلاء البشر فى القراءات الاربع عشر، مطبعة عبدالحميد احمد حنفى، مصر، 1359 هـ تصحيح على محمد ضباع.
118. ذهبى، شمس الاسلام محمد بن احمد بن عثمان (متوفى 748 هـ): سير اعلام النبلاء، معهد المخطوطات العربيه با شركت دارالمعارف، قاهره، جلد اول، تحقيق صلاح الدين المنجد، 1956، جلد دوم، تحقيق ابراهيم ابيارى 1957.
119. ذهبى: معرفة القراء الكبار على الطبقات و الاعصار، چاپ اول، دارالكتب الحديثة، قاهره، 1969، تحقيق محمد سيّد جاد المولى.
120. رازى، ابوحاتم احمد بن حمدان (متوفى 322 هـ): الزينة فى الكلمات الاسلامية، چاپ دوم، جلد دوم، مطبعة الرساله، قاهره، تحقيق حسين بن فيض الله الهمدانى.
121. ابن رسته، ابوعلى احمد بن عمر: الاعلاق النفيسه، جلد 7، ليدن، 1891.
122. رمضان عبدالتواب (دكتر): فصول فى فقه العربيه، چاپ اول، مكتبة دارالتراث، قاهره، 1973.
123. زاكيه محمد رشدى (دكتر): السريانية نحوها و صرفها، دارالثقافه، قاهره، بدون تاريخ.
124. زبيدى، ابوالفيض محمد بن محمد معروف به مرتضى الحسينى (متوفى 1205 هـ): حكمة الاشراق الى كتاب الافاق، چاپ اول، سلسلة نوادر المخطوطات، مجموعه پنجم، 1954، تحقيق عبدالسلام هارون.
125. زبيدى، ابوبكر محمد بن حسن(متوفى 379 هـ): طبقات النحويينو اللغويين، چاپ اول، مكتبة الخانجى، قاهره، 1954، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم.
126. زجاجى، ابوالقاسم عبدالرحمن بن اسحاق (متوفى 304 هـ): الجمل، چاپ دوم، مطبعة كلنسيك، پاريس، 1957، تحقيق ابن ابى شنب.
127. زرقانى، شيخ محمد عبدالعظيم: مناهل العرفان فى علوم القرآن، چاپ سوم، داراحياء الكتب العربية، قاهره، 1943.
128. زركشى، بدرالدين محمد بن عبدالله بن بهادر (متوفى 794 هـ): البرهان فى علوم القرآن، چاپ اول، داراحياء الكتب العربيه، قاهره، 1957، تحقيق ابوالفضل ابراهيم.
129. زركلى، خيرالدين: الاعلام، چاپ سوم، بيروت، 1969.
130. زمخشرى، جارالله ابوالقاسم محمود بن عمر (متوفى 538 هـ): اساس البلاغة، دارالكتب المصريه، قاهره، 1922-1923.
131. زمخشرى: الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الاقاويل فى وجوه التأويل، چاپ دوم، المكتبة التجارية الكبرى، قاهره، 1953، تحقيق مصطفى حسين محمد.
132. زنجانى، ابوعبدالله: تاريخ القرآن، لجنة التأليف و الترجمة و النشر، قاهره، 1935.
133. ابوزهره، شيخ محمد: المعجزة الكبرى، دارالفكر العربى، قاهره، 1970.
134. سعاد ماهر (دكتر): مخلّفات الرسول فى المسجد الحسينى، وزارة الاوقاف المصريّه، 1965.
135. سعاد ماهر: مشهد الامام على فى النجف، دارالمعارف، قاهره، 1388 هـ .
136. ابن سعد، ابو عبدالله محمد الزهرى (متوفى 230 هـ): الطبقات الكبرى، دار صادر، بيروت، 1957.
137. ابن السيد البطليوسى، ابو محمد عبدالله بن محمد (متوفى 521 هـ): الاقتضاب فى شرح ادب الكتاب، دارالجيل، بيروت، 1973.
138. سهيله ياسين جبورى: الخط العربى و تطورّه فى العصور العباسية فى العراق، المكتبة الاهليه، بغداد، 1962.
139. سيبويه، ابوبشر عمرو بن عثمان (متوفى 180 هـ): الكتاب، المطبعة الاميريه، بولاق، مصر، 1317 هـ .
140. ابن سيّده، ابوالحسن على بن اسماعيل اندلسى (متوفى 458 هـ): المخصص، چاپ اول، جلد سيزدهم، المطبعة الاميريه، بولاق، مصر، 1320 هـ .
141. سيرافى، ابو سعيد حسن بن عبدالله (متوفى 368 هـ): اخبارالنحويين البصريين، المطبعة الكاتوليكية، بيروت، 1936، نشر فريتس كرنكو.
142. ابن سينا، شيخ الرئيس ابو على حسين بن عبدالله (متوفى 428 هـ): اسباب حدوث الحروف، المطبعة السلفيه، قاهره، 1352 هـ .
143. سيوطى، جلال الدين عبدالرحمن بن ابى بكر (متوفى 911 هـ): الاتقان فى علوم القرآن، چاپ اول، مكتبة و مطبعة المشهد الحسينى، قاهره، 1967، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم.
144. سيوطى: اتمام الدرايه لقرّاء النقاية، چاپ شده در حاشيه مفتاح العلوم سكاكى، چاپ اول، المطبعة الادبية، مصر، 1317 هـ .
145.سيوطى: بغيه الوعاة فى طبقات اللغويين و النحاة، چاپ اول، عيسى البابى الحلبى،
قاهره، 1964، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم.
146. سيوطى: تدريب الراوى فى شرح تقريب النواوى، چاپ دوم، المكتبة العلميه، مدينه منوره، 1972، تحقيق عبدالوهاب عبداللطيف.
147. سيوطى: رسالة فى سبب وضع علم العربية، رساله چهارم از كتاب التحفة البهية و الطرفة الشهيه، مطبعة الجوائب، قسطنطنيه (استانبول) 1302 هـ .
148. سيوطى: رسالة فى علم الخط، رساله پنجم از كتاب ياد شده.
149. سيوطى: المزهر فى علوم اللغة و انواعها، چاپ چهارم، دار احياءالكتب العربيه، قاهره، 1958، تحقيق محمد احمد جاد المولى و چند نفر ديگر.
150. سيوطى: همع الهوامع، شرح جمع الجوامع فى علم العربيه، چاپ اول، الخانجى، مصر 1327، تصحيح محمد بدرالدين نعسانى.
151. صالح احمد على (دكتر): التنظيمات الاجتماعيه و الاقتصاديه فى البصرة فى القرن الاول الهجرى، چاپ دوم، دارالطليعة، بيروت 1969.
152. صبحى صالح (دكتر): مباحث فى علوم القرآن، چاپ سوم، دارالعلم للملايين، بيروت، 1964.
153. صلاح الدين منجّد (دكتر): دراسات فى تاريخ الخط العربى منذ بدايته الى نهاية العصر الاموى، چاپ اول، دارالكتاب الجديد، بيروت، 1972.
154. صولى، ابوبكر محمد بن يحيى (متوفى 335 هـ): ادب الكتاب، المطبعة السلفية، قاهره، 1341 هـ . تصحيح محمد بهجت اثرى.
155. طاش كبرى زاده، احمد بن مصطفى (متوفى 962 هـ): مفتاح السعادة و مصباح السيادة، چاپ اول، دائرة المعارف النظامية، حيدرآباد. بدون تاريخ.
156. طاهر احمد مكى (دكتر): دراسة فى مصادر الادب، جلد اول چاپ دوم، دارالمعارف، مصر، 1970.
157. طبرى، ابوجعفر محمد بن جرير (متوفى 310 هـ): تاريخ الرسل و الملوك، دارالمعارف، مصر، 1960، تحقيق ابوالفضل ابراهيم.
158. طبرى: جامع البيان عن تاويل القرآن، معروف به تفسير طبرى، دارالمعارف، مصر،
1374 هـ، تحقيق محمود محمد شاكر.
159. ابوالطيّب لغوى، عبدالواحد بن على حلبى (متوفى 351 هـ): مراتب النحويين، مكتبة نهضة مصر، قاهره، 1955، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم.
160. ابن عبدالبر، ابو عمر يوسف بن عبدالله (متوفى 463 هـ): الاستيعاب فى معرفة الاصحاب، مكتبة نهضة مصر، قاهره، 1960، تحقيق على محمد بجاوى.
161. عبدالجليل عيسى: مقدّمة المصحف الميسّر، چاپ چهارم، دارالشروق، 1969.
162. ابن عبد ربه، ابو عمر احمد بن محمد اندلسى (متوفى 327 هـ): العقد الفريد، لجنة التأليف و الترجمة و النشر، قاهره، 1940-1944 تحقيق احمد امين و چند تن ديگر.
163. عبدالرحمن ايوب (دكتر): العربية و لهجاتها، معهد البحوث و الدراسات العربيه، قاهره، 1968.
164. عبدالصبور شاهين (دكتر): تاريخ القرآن، دارالقلم، 1966.
165. عبدالصبور شاهين: فى التطور اللغوى، مكتبة دارالعلوم، قاهره، 1975.
166. عبدالصبور شاهين: القراءات القرآنيه فى ضوء علم اللغة الحديث، دارالقلم، 1966.
167. عبدالصبور شاهين: مقدمة ترجمة كتاب العربيه الفصحى، نوشته هنرى فليش، المطبعة الكاتوليكية، بيروت، 1966.
168. عبدالعال سالم مكرم (دكتر): القرآن الكريم و اثره فى الدراسات النحويه، دارالمعارف، مصر، 1968.
169. عبدالعزيز فهمى: الحروف اللاتينية لكتابة العربية، مطبعة مصر، قاهره، 1944.
170. عبدالفتاح اسماعيل شلبى (دكتر): الاماله فى القراءات و اللهجات العربيه، چاپ اول، مكتبة نهضة مصر، قاهره، 1957.
171. عبدالفتاح اسماعيل شلبى: رسم المصحف و الاحتجاج به فى القراءات، مكتبة نهضة مصر، قاهره، 1960.
172. عبدالفتاح القاضى: تاريخ المصحف الشريف، مكتبة و مطبعة المشهد الحسينى، قاهره، 1965.
173. عبدالفتاح القاضى: القراءات فى نظر المستشرقين و الملحدين، مجمع البحوث
الاسلامية، 1972.
174. عبدالله جبورى: ابن درستويه، مطبعة العانى، بغداد، 1974.
175. عبدالله خورشيد برى (دكتر): القرآن و علومه فى مصر، دارالمعارف، مصر، 1970.
176. عبدالوهاب حموده: القراءات و اللهجات، چاپ اول، مكتبة النهضة المصريه، قاهره، 1948.
177. عبده الراجحى (دكتر): اللهجات العربية فى القراءات القرآنية، دارالمعارف، مصر، 1969.
178. ابو عبيد: (رجوع شود به شماره 27)، الاموال، چاپ اول، مكتبة الكليّات الازهريه، 1968، تحقيق محمد خليل هراس.
179. ابو عبيد: غريب الحديث، چاپ اول، دائرة المعارف العثمانية، حيدرآباد، 1964-1967، زير نظر دكتر محمد عبدالمعين خان.
180. ابو عبيدة: معمر بن مثنى (متوفى 210 هـ): مجاز القرآن، چاپ اول، الخانجى الكتبى، مصر، 1954 تحقيق دكتر محمد فؤاد سزگين.
181. عدنان خطيب (دكتر): المعجم العربى بين الماضى و الحاضر، معهد البحوث و الدراسات العربية، قاهره، 1967.
182. ابن العربى، ابوبكر محمد بن عبدالله (متوفى 543 هـ): احكام القرآن، چاپ اول، داراحياء الكتب العربيه، 1958، تحقيق على محمد بجاوى.
183. عزت حسن (دكتر): فهرس مخطوطات دارالكتب الظاهريه، علوم القرآن، المجمع العلمى العربى، دمشق، 1962.
184. عزالدين بن عبدالسلام (متوفى 660 هـ) الاشارة الى الايجاز فى بعض انواع المجاز، المطبعة العامره، آستانه، 1313 هـ .
185. عزالدين بن عبدالسلام: الفوائد فى مشكل القرآن، وزارة الاوقاف، كويت، 1967. تحقيق دكتر سيد رضوان على ندوى.
186. عزالدين بن عبدالسلام: قواعد الاحكام فى مصالح الانام، مكتبة الكليات الازهريه، قاهره، 1968.
187. عسكرى: (رجوع شود به شماره 28)، شرح ما يقع فيه التصحيف و التحريف، چاپ اول، البابى الحلبى، مصر، 1963، تحقيق عبدالعزيز احمد.
188. ابن عطيه، عبدالحق بن ابى بكر بن عبدالملك عز ناطى (متوفى 543 هـ): مقدمه تفسير (الجامع المحرر) نشر آرتر جفرى در ضمن (مقدمتان فى علوم القرآن) مكتبة الخانجى، 1954.
189. على عبدالواحد وافى (دكتر): علم اللغة، چاپ سوم، لجنة البيان العربى، 1950.
190. على عبدالواحد وافى: فقه اللغة، چاپ چهارم، لجنة البيان العربى، 1956.
191. ابوعلى فارسى، حسن بن احمد بن عبدالغفار (متوفى 377 هـ): الحجة فى علل القراءات السبع، جلد اول، دارالكتاب العربى، 1965، تحقيق على نجدى ناصف و چند تن ديگر.
192. عمر رضا كحاله: معجم المؤلفين، المكتبة العربيه، دمشق، 1957.
193. فؤاد سزگين: تاريخ التراث العربى (ترجمه عربى)، الهيئة المصرية العامة للتأليف و النشر، قاهره، 1971، ترجمه فهمى ابوالفضل.
194. ابن فارس، احمد (متوفى 395 هـ): الصاحبى فى فقه اللغة و سنن العرب فى كلامها، المكتبة السلفية، قاهره، 1910.
195. فخر رازى، محمد بن عمر (متوفى 606 هـ): مفاتيح الغيب، معروف به تفسير كبير، چاپ اول، المطبعة الخيريه، مصر، 1307 هـ .
196. ابوالفرج اصفهانى، على بن الحسين (متوفى 356 هـ): الاغانى، دارالثقافة، بيروت، 1958، تحقيق عبدالستار فراج.
197. فرج بصمه چى (دكتر): كنوز المتحف العراقى، مديرية الآثار العامه، بغداد، 1972.
198. فراء، ابو زكريا يحيى بن زياد (متوفى 207 هـ): معانى القرآن، چاپ اول، دارالكتب المصريه، 1955، تحقيق محمد على نجار و چند تن ديگر.
199. فرّاء: المنقوص و الممدود، دارالمعارف، مصر، 1967، تحقيق عبدالعزيز ميمنى راجكوتى.
200. فندريس: اللغة، (ترجمه عربى) مكتبة الانجلو المصريه، قاهره، 1950، ترجمه
عبدالحميد دواخلى و محمد قصاص.
201. فيروزآبادى، مجد الدين محمد بن يعقوب (متوفى 817 هـ): القاموس المحيط، چاپ دوم، مصطفى البابى الحلبى، مصر، 1952.
202. فيليپ حتى (دكتر): تاريخ العرب، دارالكشاف، بيروت، 1949.
203. ابن القاصح، ابوالبقاء على بن عثمان بن محمد (متوفى 801 هـ): تلخيص الفوائد و تقريب المتباعد فى شرح عقيلة اتراب القصائد، چاپ اول، مصطفى البابى الحلبى، مصر 1949، تحقيق عبدالفتاح قاضى.
204. ابن قتيبه دينورى، ابومحمد عبدالله بن مسلم (متوفى 276 هـ): أدب الكاتب، المكتبة التجارية الكبرى، مصر، 1355 هـ، تحقيق محمد محيى الدين عبدالحميد.
205. ابن قتيبه دينورى: الامامة و السياسة، مكتبة الحلبى، قاهره، 1967.
206. ابن قتيبه دينورى: تأويل مختلف الحديث، مطبعة كردستان العلميه، مصر، 1326 هـ .
207. ابن قتيبه دينورى: تأويل مشكل القرآن، داراحياء الكتب العربية، قاهره، 1954، تحقيق احمد صقر.
208. ابن قتيبه دينورى: عيون الاخبار، دارالكتب المصريه، 1925-1928.
209. ابن قتيبه دينورى: الشعر والشعراء، چاپ دوم، دارالمعارف، مصر، 1966، تحقيق احمد محمد شاكر.
210. ابن قتيبه دينورى: المعارف، چاپ دوم، داراحياء التراث العربى، بيروت، 1970، تصحيح محمد اسماعيل عبدالله صاوى.
211. قرطبى، ابوعبدالله محمد بن احمد بن ابى بكر اندلسى (متوفى 671 هـ): الجامع لأحكام القرآن، چاپ دوم، دارالكتب المصرية، قاهره، 1952.
212. قسطلانى، ابوالعباس احمد بن محمد (متوفى 923 هـ): لطائف الاشارات لفنون القراءات، المجلس الاعلى للشؤون الاسلامية، قاهره، 1972 تحقيق عامرالسيد عثمان و عبدالصبور شاهين.
213. قفطى، ابوالحسن على بن يوسف (متوفى 646 هـ): انباه الرواة على انباء النحاة، چاپ اول، دارالكتب المصريه، 1950، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم.
214. قلقشندى، ابوالعباس احمد بن على بن احمد (متوفى 821 هـ): صبح الاعشى فى كتابة الانشاء، دارالكتب الخديويه، قاهره، 1913.
215. ابن قيّم الجوزيه، ابو عبدالله محمد بن بكر بن ايوب دمشقى (متوفى 751 هـ): زاد المعاد فى هدى خير العباد، چاپ اول، المكتبة الحسينية المصريه، 1928.
216. ابن كثير، ابوالفداء اسماعيل بن كثير دمشقى (متوفى 774 هـ): فضائل القرآن، مطبعة المنار، مصر، 1347 هــ، تصحيح محمد رشيد رضا.
217. كلاعى، ابوالربيع سليمان بن موسى اندلسى (متوفى 634 هـ): تاريخ الرده (اين كتاب را خورشيد احمد فارق از كتاب «الاكتفاء فى مغازى رسول الله والثلاثة الخلفاء» اقتباس كرده است) معهد الدراسات الاسلامية، دهلى، 1970.
218. كمال محمد بشر (دكتر): دراسات فى علم اللغة، دارالمعارف، مصر، 1969.
219. كمال محمد بشر: علم اللغة العام، الاصوات، دارالمعارف، مصر، 1971.
220. لبيب سعيد: الجمع الصوتى الاول للقرآن الكريم، دارالكتاب العربى، قاهره، بدون تاريخ.
221. ما رغنى، ابراهيم بن احمد تونسى: دليل الحيران شرح مورد الظمآن خراز، دارالقرآن، قاهره، 1974، تصحيح عبدالفتاح القاضى.
222. ابن مالك، ابو عبدالله محمد بن عبدالله جيانى (متوفى 672 هـ): تسهيل الفوائد و تكميل المقاصد، دارالكتاب العربى، قاهره، 1967، تحقيق محمد كامل بركات.
223. مبرّد، ابوالعباس محمد بن يزيد (متوفى 285 هـ): المقتضب، المجلس الاعلى للشؤون الاسلاميه، 1386 هـ، تحقيق محمد عبدالخالق عضيمه.
224. ابن مجاهد، ابوبكر احمد بن موسى بن عباس بغدادى (متوفى 324 هـ): السبعة فى القراءات، دارالمعارف، مصر، 1972، تحقيق شوقى ضيف.
225. مجهول (يك نويسنده ناشناخته): مقدمه تفسير «المبانى فى نظم المعانى» نوشته شده در سال 425 هجرى، نشر آرتر جفرى در «مقدمتان فى علوم القرآن» (به شماره 188 مراجعه شود).
226. محمد بخيت مطيعى (متوفى 1354 هـ): الكلمات الحسان فى الحروف السبعه و
جمع القرآن، چاپ اول، المطبعة الخيريه، قاهره، 1323 هـ .
227. محمد بن حبيب بغدادى (متوفى 245 هـ): المنمّق فى اخبار قريش، چاپ اول، دائرة المعارف العثمانية، حيدرآباد، 1964.
228. محمد حسين هيكل: الصديق ابوبكر، چاپ پنجم، مكتبة النهضة المصرية، 1964.
229. محمد حميد الله حيدرآبادى: مجموعة الوثائق السياسية فى العهد النبوى و الخلافة الراشدة، لجنة التأليف و الترجمة و النشر، قاهره، 1941.
230. محمد طاهر عبدالقاهر كردى خطاط: تاريخ الخط العربى و آدابه، چاپ اول، مكتبة الهلال، 1939.
231. محمد طاهر عبدالقاهر كردى خطاط: تاريخ القرآن و غرائب اسمه و حكمه، چاپ اول، جده، 1946.
232. محمد عبدالعزير مرزوق: المصحف الشريف دراسة تاريخيّة فنية، الهيئة المصرية العامة للكتاب، 1975، (مقاله اى در مجله المجمع العلمى العراقى، مجلد بيستم 1970).
233. محمد محمد عبداللطيف (خودش را ابن الخطيب مى نامد): الفرقان: جمع القرآن و تدوينه، چاپ اول، دارالكتب المصريه، قاهره، 1948.
234. محمود سعران (دكتر): علم اللغة مقدمه للقارئ العربى، دارالمعارف، مصر، شاخه اسكندريه، 1962.
235. محمود فهمى حجازى (دكتر): علم اللغة العربيه، وكالة المطبوعات، كويت، 1973.
236. محمود فهمى حجازى: اللغة العربية عبرالقرون، دارالكتاب العربى، قاهره، 1968.
237. مسلم، ابوالحسين بن حجاج قشيرى نيشابورى (متوفى 261 هـ): صحيح مسلم، دارالكتب العربية، 1954، تحقيق محمد فؤاد عبدالباقى.
238. مكى، ابو محمد بن ابى طالب حموش قيسى (437 هـ): الابانة عن معانى القراءات، مكتبة نهضة مصر، 1960، تحقيق عبدالفتاح اسماعيل شلبى.
239. مكى: الكشف عن وجوه القراءت السبع و عللها و حججها، مجمع اللغة العربيه، دمشق، 1974، تحقيق محيى الدين عبدالرحمن رمضان.
240. ابن منظور، ابوالفضل محمد بن مكرّم انصارى: لسان العرب، چاپ اول، المطبعة الميريه، بولاق، مصر، 1300-1307 هـ .
241. مهدوى، ابوالعباس احمد بن عمار (متوفى پس از 430 هـ): هجاء مصاحف الامصار، تحقيق و نشر محيى الدين عبدالرحمن رمضان، در مجله معهد المخطوطات العربية، مجلد 19، جزء اول، ص 53-141.
242. ناجى زين الدين: بدائع الخط العربى، وزارة الاعلام، بغداد، 1971.
243. ناجى زين الدين: مصور الخط العربى، المجمع العلمى العراقى، بغداد 1968.
244. ناصرالدين اسد (دكتر): مصادر الشعرالجاهلى و قيمتها التاريخية، چاپ سوم، دارالمعارف، مصر، 1966.
245. ندوى، ابوالحسن على الحسنى: النبى الخاتم، چاپ اول، المختار الاسلامى، قاهره، 1975.
246. ابن نديم، محمد بن اسحاق (متوفى 385 هـ): الفهرست، مكتبة خياط، بيروت (افست چاپ فلوگل، لاپپزيك، 1871).
247. نصرالهورينى، ابوالوفاء: المطالع النصرية للمطابع المصرية فى الاصول الخطية، چاپ دوم المطبعة الميريه، بولاق، مصر، 1302 هـ .
248. نولدكه (تيودر): اللغات السامية تخطيط عام (ترجمه عربى): دارالنهضة العربيه، 1963، ترجمه دكتر رمضان عبدالتواب.
249. ابن هشام، عبدالله بن يوسف انصارى نحوى (متوفى 761 هـ): مغنى اللبيب عن كتب الاعاريب، مكتبة و مطبعة محمد على صبيح، قاهره، بدون تاريخ.
250. ابن هشام، ابو محمد عبدالملك معافرى (متوفى 218 يا 213 هـ): السيرة النبويه، چاپ دوم، مصطفى البابى الحلبى، مصر، 1955. تحقيق مصطفى سقا و چند تن ديگر.
251. واقدى، محمد بن عمر بن واقد (متوفى 207 هـ): المغازى، دارالمعارف، مصر، 1964-1966، تحقيق دكتر مارسدن جونز.
252. ابن ولاد، ابوالعباس احمد بن محمد بن وليد (متوفى 332 هـ): المقصور و الممدود، ليدن، 1900.
253. ابن وهب، ابوالحسين اسحاق بن ابراهيم بن سليمان: البرهان فى وجوه البيان، چاپ اول، مطبعة العانى، بغداد، 1967، تحقيق دكتر احمد مطلوب و دكتر خديجه حديثى.
254. ياقوت حموى، ابوعبدالله بن عبدالله ملقب به شهاب الدين (متوفى 626 هـ): معجم الادباء، (ارشاد الاريب الى معرفة الاديب) چاپ جديد، مكتبة عيسى البابى الحلبى، مصر، 1936-1938.
255. ياقوت حموى; معجم البلدان، چاپ اول، مطبعة السعاده، مصر، 1906، تحقيق محمد امين خانجى.
256. يعقوبى، احمد بن يعقوب ابى واضح كاتب (متوفى 284 هـ): البلدان، چاپ شده در آخر «الاعلاق النفيسة» ابن رسته (رجوع شود به شماره 121).
257. ابن يعيش، موفق الدين يعيش بن على (متوفى 643 هـ): شرح المفصل، ادارة الطباعة المنيريه، مصر، بدون تاريخ.
258. يوهان فك: العربية دراسات فى اللغة و اللهجات (ترجمه عربى) مكتبة الخانجى، قاهره، 1951، ترجمه و تحقيق و فهرستها از: دكتر عبدالحليم نجار.
ثالثا: مقالات
259. ابراهيم مصطفى: اول من وضع النحو، مجله دانشكده آداب، دانشگاه فؤاد اول (قاهره كنونى) مجلد دهم، جزء سوم، دسامبر 1948.
260. احمد اسكندرى: تيسير الهجاء العربى، مجله مجمع اللغة العربيه، قاهره، جزء اول، 1935.
261. نشرية الاهرام قاهره، رسالة النبى محمد (ص) الى هرقل، شماره 2/12/1974 ص 7 و شماره 9/4/1975 ص 3.
262. جواد على (دكتر): لهجة القرآن الكريم، مجله المجمع العلمى العراقى، مجلد سوم، جزء دوم، 1955.
263. حامد عبدالقادر: دفاع عن الابجدية و الحركات العربية، مجله مجمع اللغة العربيه، قاهره، جلد 12 سال 1960.
264. حسن محمد هوارى: اقدم اثر اسلامى (سنگ قبرى به تاريخ 31 هجرى) مجله
الهلال، جزء دهم، سال سى و هشت، 1930.
265. خليل ابراهيم حماش (دكتر): دراسة مقارنة للنواحى الصوتية فى كتاب العين و النظرية الحديثة فى علم الصوت، مجله دانشكده آداب، دانشگاه بغداد، شماره 16 سال 1973
266. خليل محمود عساكر (دكتر): طريقة لكتابة اللهجات العربية الحديثة بحروف عربية، مجله مجمع اللغة العربيه، قاهره، جزء هشتم، سال 1955.
267. زاكية محمد رشدى: النقوش الساميه، مجله دانشكده آداب، دانشگاه قاهره، قسمت اول در شماره 28 سال 1966 و قسمت دوم در شماره 29 سال 1967.
268. طه باقر: اصل الحروف الهجائيه، مجله سومر، مديرية الآثار، بغداد، جلد دوم، 1945، سال اول.
269. عبدالحليم نجار (دكتر): فى قراءات القرآن، مجله دانشكده آداب، دانشگاه فؤاد اول (قاهره كنونى) مجلد دهم، ج 1، 1948.
270. عزالدين صندوق: حجر حفنة الأُبيّض، مجله سومر، مجلد يازدهم، جزء دوم، 1955.
271. ليتمان انو: لهجات عربية شمالية قبل الاسلام، مجله مجمع اللغة العربيه، قاهره، جزء سوم، 1937.
272. ناصر نقشبندى: المصاحف الكريمة فى صدر الاسلام، مجله سومر، مجلد دوازدهم، ج 1 و 2، سال 1956.
273. ناصر نقشبندى: منشأ الخط العربى و تطوره لغاية عهدالخلفاء الراشدين، مجله سومر، مجلد سوم، ج 1، 1947.
274. هوداس: محاولة فى الخط المغربى (ترجمه عربى) سالنامه دانشگاه تونس، شماره سوم 1966، ترجمه عبدالمجيد تركى.