ضميمه ها
شكل 1. مقايسه خطوط عربى قديمى با خط نبطى متأخر
خط عربى قديم خط نبطى متأخِر
1. نمونه هايى از خط نبطى متأخر مربوط به قرنهاى اول و دوم و سوم ميلادى برگرفته شده از سنگ نوشته هاى بطرا و حجر.
2. نمونه هايى از حروف نقش نماره از قرن چهارم ميلادى.
3. نمونه هايى از حروف نقش زبد و نقش حران از قرن ششم ميلادى.
4. نمونه هايى از حروف عربى برگرفته شده از نقوش عربى قديمى از قرن اول هجرى.
شكل 2. نقش امّ جمال اول (250 ميلادى).
شكل 3. نقش نماره كه سنگ قبر امرء القيس است (328 ميلادى).
شكل 4. نقش زَبَد (512 ميلادى).
شكل 5. نقش حران (568 ميلادى).
شكل 6. نقش امّ جمال دوم (اواخر قرن ششم ميلادى).
شكل 7. نوشته اى از يك مناره راهنما در باب الواد (به نقل از وان برشم).
شكل 8. نمونه اى از سنگ نوشته اى در كوه سلع در كنار مدينه منوره، منسوب به عهد خلفاى راشدين (به نقل از Islamic Culture).
شكل 9. صورت نامه پيامبر اسلام (ص) به كسرى پادشاه ايران كه او را به اسلام دعوت مى كند. (به نقل از اصل آن كه در گنجينه هانرى فرعون در بيروت نگهدارى مى شود).
شكل 10. صورت نامه پيامبر اسلام (ص) به منذر بن ساوى عبدى پادشاه بحرين كه او را به اسلام دعوت مى كند. اين نامه در دمشق پيدا شده (به نقل از ZDMG).
شكل 11. صورت پارچه اى (برده) كه در سال 22 هجرى يعنى در عهد عمر بن خطاب نوشته شده و با خط عربى نسخ قديم و يونانى است و در حفريات شهر «اهنس» در مصر پيدا شده و در موزه وين مجموعه ارشيدوگ رينر به شماره 558 نگهدارى مى شود. (به نقل از گروهمان).
شكل 12. نقش قاهره، سنگ قبر عبدالرحمن بن خير، به تاريخ 31 هجرى زمان عثمان بن عفان كه در موزه آثار اسلامى در قاهره نگهدارى مى شود. (به نقل از راهنماى موزه قاهره، سنگ قبرها شماره1)
شكل 13. نوشته سدّ معاويه. اين از قديمى ترين نوشته هاى عربى است كه نزديك طايف در حجاز پيدا شده، و مربوط به سال 58 هـ مى باشد. (به نقل از مايلز).
شكل 14. نوشته اى از روى نوشته سد طايف كه آن را معاويه در سال 58 هجرى بنا كرده. اين قديمى ترين نوشته با تاريخ در حجاز است. (به نقل از مايلز).
شكل 15. سنگ گودال «اُبيّض» يك نوشته عربى كوفى بر سنگ قبر ثابت بن يزيد اشعرى به تاريخ 64 هجرى. اين سند را دارالاثار در عراق در گودال ابيّض عراق در استان كربلا پيدا كرده است. (تصوير از موزه عراق).
شكل 16. برگى از يك مصحف قديمى نوشته شده بر روى پوست كه به قرن اول هجرى برمى گردد و در كتابخانه واتيكان به شماره 1605 نگهدارى مى شود و نمونه اى از خط مكى كج مى باشد (به نقل از G.Levi della Vida).
شكل 17. برگى از يك مصحف قديمى نوشته شده بر پوست با خط كج كه مربوط به اواخر عصر اموى است و در موزه انگلستان به شماره (2165، Or) نگهدارى مى شود.
شكل 18. نمونه اى از مصحف تاشكند كه منسوب به عثمان بن عفان است و با خط كوفى خالى از نقطه در قرن سوم هجرى نوشته شده است.
شكل 19. دو صفحه از مصحف منسوب به عثمان بن عفان كه در مشهد حسينى در قاهره نگهدارى مى شود. (به نقل از مجله مصوّر مصرى، شماره 2265، مارس 1968).
شكل 20. برگى از مصحف منسوب به عثمان بن عفان كه در موزه آثار اسلامى استانبول به شماره 457 برگa183 نگهدارى مى شود.
شكل 21. برگى از مصحف منسوب به عثمان در موزه توپ قاپى سراى در استانبول كه به شماره 194، S.Hبرگ B367 نگهدارى مى شود.
شكل 22. برگى از مصحف منسوب به امام على بن ابى طالب كه در موزه توپ قاپى سراى در استانبول كه به شماره 2 برگ a102 نگهدارى مى شود.
شكل 23. برگى از مصحف ديگر منسوب به امام على بن ابى طالب كه در موزه توپ قاپى سراى در استانبول كه به شماره 29 برگa4 نگهدارى مى شود.
شكل 24. برگى از مصحف منسوب به امام على كه در موزه امام رضا در مشهد نگهدارى مى شود.
شكل 25. برگى از مصحف منسوب به امام على بن ابى طالب كه در روضه حيدريه در نجف نگهدارى مى شود. (به نقل از نشريه جمعيت مؤسس دانشگاه كوفه).
شكل 26. برگى از مصحف منسوب به امام على بن ابى طالب كه در كتابخانه اميرالمؤمنين در نجف نگهدارى مى شود.
شكل 27. دو صفحه از مصحف منسوب به امام على بن ابيطالب كه در مشهد امام حسين در قاهره نگهدارى مى شود (به نقل از مجله مصوّر مصرى شماره 2265، 8 مارس 1968).
شكل 28. برگى از مصحف منسوب به عقبة بن عامر كه در سال 52 هجرى نوشته شده و در موزه توپ قاپى سراى در استانبول به شماره 40 برگ b130 نگهدارى مى شود.
شكل 29. برگى از مصحف خديج بن معاوية بن مَسلَمه انصارى كه آن را عقبة بن نافع فهرى در سال 49 هجرى براى يك امير نوشته است و در موزه توپ قاپى سراى در استانبول به شماره 44 برگ b1 نگهدارى مى شود.
شكل 30. برگى از مصحفى كه بر پوست نوشته شده و در موزه عراق به شماره 678 نگهدارى مى شود و به اواخر قرن اول و اوايل قرن دوم هجرى مربوط است.
شكل 31. برگى از مصحفى كه در موزه آثار اسلامى در استانبول به شماره 87 نگهدارى مى شود و به اواخر قرن اول و اوائل قرن دوم هجرى مربوط است (از مجموعه اسناد مربوط به امويـان).
شكل 32. برگى از مصحف جامع عمرو بن عاص كه در دارالكتب المصريه به شماره 139 مصاحف نگهدارى مى شود.
شكل 33. برگى از مصحفى كه به روش ابوالاسود دئلى نقطه گذارى شده است (به نقل از مجموعه موريتز).
شكل 34. برگى از مصحف منسوب به امام جعفر صادق (نقل از مجموعه موريتز).
شكل 35. صفحه آخر مصحفى كه اعراب آن مضبوط و به خطى شبيه كوفى توسط حسن بصرى به تاريخ 97 هجرى نوشته شده و در پايين صفحه شرحى به خط محمد بن ادريس شافعى دارد. (در موزه توپ قاپى سراى در استانبول نگهدارى مى شود).
شكل 36. برگى از يك مصحف به خط كوفى مربوط به اواخر قرن دوم هجرى كه نقطه گذارى اعراب دارد و در لنينگراد كتابخانه مركز بررسيهاى شرقى به شماره 322 نگهدارى مى شود.
شكل 37. برگى از يك مصحف كه به خط كوفى عراقى نوشته شده و منسوب به وزير ابن مقله (272-328 هجرى) مى باشد. اين مصحف به طور كامل نقطه گذارى و اعراب گذارى شده است. اين برگ را مجله ثقافة الهند منتشر كرده و احتمال دارد كه از كتابخانه هرات باشد.
شكل 38. خط نسخ به آن شكل كه خطاط بغدادى ابن بواب آن را ابداع كردهـ برگى از مصحفى كه على بن هلال معروف به ابن بواب در سال 391 هجرى نوشته است و در موزه چستر بيتى در دبلن ايرلند نگهدارى مى شود.
شكل 39. نمونه اى از دو صفحه از يك مصحف منحصر به فرد در دنيا كه آن را ابوالقاسم ابراهيم بن صالح مذهّب در سال 427 هجرى با خط نسخ خوب و دقيق، اندكى پس از
درگذشت ابن بواب نوشته است. فاصله هاى سوره ها به خط كوفى بر زمينه تزيين يافته اى نوشته شده و در حاشيه ها علامتهاى جزءها و ربعها و عشرها با شكل دايره اى شبيه به مصحف ابن بواب رسم شده است و مى توان اين دو مصحف را با يكديگر مقايسه نمود. اين مصحف در موزه بريتانيا به شماره ADD.7214 RiChنگهدارى مى شود.
شكل 40. نمونه اى از يك صفحه مصحف نادر كه به خط نسخ خوب به وسيله ياقوت مستعصمى در سال 693 هجرى. نوشته شده اين صفحه مربوط به سوره مريم در جزء شانزدهم از آيه 67 تا آيه 78 مى باشد. اين مصحف در موزه روضه حسينى دارالاثار عراقى (م ت 3 آ/ 60-855) نگهدارى مى شود.