صفحه بعد

فهرست

صفحه قبل

(قـال اوسـطـهـم ) ، آنـكـه از سـايـريـن مـيـانـه روتـر و مـعـتـدل تـر بـود چـون او هـمـواره مـردم خـود را بـه حق يادآورى مى كرد، هر چند كه در مقام عمل از آنان پيروى مى نمود بعضى از مفسرين گفته اند: منظور از اوسط كسى است كه سن و سـال مـتـوسـطـى داشـتـه . ليـكـن ايـن حـرف درسـت نـيـسـت - (الم اقـل لكـم ) آيا به شما نگفتم - معلوم مى شود قبلا به آنان نصيحت كرده بود، و اگر قـرآن كـريـم آن را نـقـل نكرده ، براى بود كه جمله مورد بحث به خواننده مى فهمانيد كه چنين نصيحتى قبلا شده بوده ، ديگر احتياج به ذكر آن نبود - (لو لا تسبحون ) ، چرا تسبيح خدا نمى گوييد، و او را از داشتن شريكها منزه نمى داريد؟ و چرا بر قدرت خود و ساير اسباب ظاهرى اعتماد مى كنيد و سوگند مى خوريد، كه حتما فردا ميوه ها را مى چينيم ، و ان شـاء اللّه نـمـى گـويـيـد و خـدا را بـه كـلى از دخـالت و سـبـبـيـت و تـاثـيـر مـعزول مى كنيد و همه تاثيرها را به خود و ساير اسباب ظاهرى منسوب مى كنيد؟ اين همان شرك است ، كه شما را از ارتكابش ‍ زنهار دادم .
آرى اگر گفته بودند (ليصرمنها مصبحين الا ان يشاء اللّه ) معنايش اين مى شد كه خدا هـيـچ شـريـكـى نـدارد، اگر به چيدن ميوه موفق مى شدند به اذن خدا شده بودند، و اگر نـمى شدند باز به مشيت خدا نشده بودند، پس همه امور به دست خداست ، و او را شريكى نيست .
بـعـضـى گـفـتـه اند: منظورشان از تسبيح خدا ياد خدا و توبه به درگاه او بوده ، چون گناهى از ايشان سر زده بود، و آن اين بود كه نيت كردند مسكينان را از ميوه هاى چيده شده محروم سازند،وجه بد نيست البته در صورتى كه منظور از استثناء كنار گذاشتن سهمى از ميوه براى فقراء باشد.

قالوا سبحان ربنا انا كنا ظالمين

ايـن جـمـله حكايت تسبيح صاحبان باغ مذكور است كه بعد از ملامت آن شخص ميانه رو متوجه خـطـاى خـود شـده ، خـدا را تسبيح كردند، و گفتند: خدا را از شركايى كه در سوگند خود برايش اثبات كرديم منزه مى داريم ، تنزيهى نگفتنى ، و اعتراف داريم كه يگانه رب ما اوسـت و او اسـت كه با مشيت خود امور ما را تدبير مى كند، آرى ما در اثبات شريكها براى او ستمكار بوديم .
بنابر اين ، جمله مورد بحث ما هم تسبيح خدا است ، و هم اعترافشان است به اينكه در اثبات شركا برنفس خود ستم كرده اند.
و بـنـابـر آن قـول ديـگـر كـه نـقل كرديم جمله مورد بحث توبه و اعتراف ايشان است به اينكه هم به خود ستم كردند و هم به فقرا.

فاقبل بعضهم على بعض يتلاومون

پس رو به يكديگر نهاده بعضى بعض ديگر را به خاطر ظلمى كه مرتكب شدند به باد ملامت گرفتند.

قالوا يا ويلنا... راغبون

كـلمـه (طغيان ) كه اسم فاعل (طاغى ) از آن مشتق شده به معناى تجاوز از حد است و ضـمـيـر در (مـنـهـا) بـه كـلمـه (جـنـه ) آن هـم بـه اعتبار ميوه اش برمى گردد، چون منظورشان اين بوده كه اميد است پروردگار ما چيزى بهتر از ميوه هايى كه سوختند به ما بدهد.
و مـعـنـاى آيـه ايـن اسـت كـه : صـاحبان باغ بعد از آنكه به ظلم و طغيان خود متوجه شدند گـفـتـنـد: اى واى بـر مـا كـه ما مردمى متجاوز از حد بوديم ، و پا از گليم عبوديت فراتر نـهـاديم ، براى اينكه براى پروردگار يكتاى خود اثبات شريك كرديم ، و او را يگانه در ربـوبـيـت ندانستيم ، و ما اميدواريم پروردگارمان بهتر از آن جنت كه طائفى از عذاب ، سـيـاهـش كـرد و سـوزانـد، چـيـزى بـه مـا بـدهـد، چـون مـا ديـگـر از هـر چـيـزى ديـگـرى دل بريديم ، و دل به او بستيم .

كذلك العذاب و لعذاب الاخره اكبر لو كانوا يعلمون

كـلمـه (العذاب ) مبتداى موخر، و كلمه (كذلك ) خبر مقدم است ، و تقديرش (العذاب كذلك ) است ، يعنى نمونه عذابى كه ما بشر را از آن زنهار مى دهيم عذاب اصحاب باغ اسـت . و حـاصـلش ايـن شـد كـه خـداى تـعـالى انـسـان را بـا مـال و اولاد امـتـحـان مـى كـنـد، و انـسـان بـه وسـيـله هـمـيـن مال و اولاد طغيان نموده مغرور مى شود و خود را بى نياز از پروردگار احساس نموده ، در نتيجه اصلا پروردگار خويش را فراموش مى كند، و اسباب ظاهرى و قدرت خود را شريك خـدا مـى گـيـرد، و قـهـرا جـرات بـر مـعـصـيـت پـيـدا مـى كـنـد، در حـالى كـه غافل است از اينكه عذاب و وبال عملش دورا دور او را گرفته ،
و ايـنـطـور عـذابـش آمـاده شـده ، تـا نـاگـهـان بـر سـرش بـتـازد، و بـا هـول انگيزترين و تلخ ‌ترين شكل رخ بنمايد، آن وقت از خواب غفلتش ‍ بيدار مى شود، و بـه يـاد نـصيحت هايى مى افتد كه به او مى كردند و او گوش نمى داد، آن وقت نسبت به كـوتـاهـى هـاى خـود اظـهـار نـدامـت مـى كـنـد، از ظـلم و طـغـيـان خـود شـرمـنـده مى شود، و از پـروردگـارش درخواست برگشتن نعمت مى كند، تا اين بار شكر او را به جاى آورد، عينا هـمـانـطـور كـه سـرگـذشـت صـاحـبـان بـاغ به آن انجاميد. بنابر اين قرآن مى خواهد با نقل اين داستان يك قاعده كلى براى همه انسان ها بيان كند.
و اينكه فرمود: (و هر آينه عذاب آخرت بزرگتر است اگر بفهمند) ، علتش اين است كه عـذاب آخـرت از قـهر الهى منشاء دارد، و چيزى و كسى نمى تواند در برابرش مقاومت كند، عـذابـى اسـت كـه خـلاصـى از آن نـيـسـت ، حـتـى مـرگـى هـم بـه دنـبـال نـدارد، بـه خـلاف عـذابـهـاى دنـيـوى كـه هـم در بـعـضـى اوقـات قابل جبران است ، و هم با مرگ پايان مى پذيرد، عذاب آخرت از تمامى جهات وجود، محيط بـه انـسـان اسـت ، و دائمـى و بـى انتها است ، نه چون عذابهاى دنيا كه بالاخره تمام مى شود.

بحث روايتى

رواياتى درباره مراد از (ن ) ، (قلم ) و (ما يسطرون )

روايـــاتـــى دربـــاره مـــراد از (خـــلق عـــظـــيـــم ) ، مـــراد از (كل حلاف مهين ....) و...

ماجراى صاحبان باغى كه به عذاب الهى نابود گشت

ان للمـتـقـيـن عـنـد ربـهـم جنات النعيم (34) افنجعل المسلمين كالمجرمين (35) ما لكم كيف تـحـكـمـون (36) ام لكم كتاب فيه تدرسون (37) ان لكم فيه لما تخيرون (38) ام لكم ايـمـان عـليـنـا بـالغـه الى يـوم القيمه ان لكم لما تحكمون (39) سلهم ايهم بذلك زعيم (40) ام لهـم شـركـاء فـليـاتـوا بـشـركائهم ان كانوا صادقين (41) يوم يكشف عن ساق و يـدعـون الى السجود فلا يستطيعون (42) خاشعه ابصرهم ترهقهم ذله وقد كانوا يدعون الى السـجـود و هـم سـلمـون (43) فـذرنـى و مـن يـكـذب بهذا الحديث سنستدرجهم من حيث لا يعلمون (44) و املى لهم ان كيدى متين (45) ام تسلهم اجرا فهم من مغرم مثقلون (46) ام عندهم الغـيـب فـهـم يـكتبون (47) فاصبر لحكم ربك و لا تكن كصاحب الحوت اذ نادى و هو مكظوم (48) لو لا ان تدركه نعمه من ربه لنبذ بالعراء و هو مذموم (49) فاجتبه ربه فجعله من الصـلحين (50) و ان يكاد الذين كفروا ليزلقونك بابصارهم لما سمعوا الذكر و يقولون انه لمجنون (51) و ما هو الا ذكر للعلمين (52).

ان للمتقين عند ربهم جنات النعيم

افنجعل المسلمين كالمجرمين

شـــرح مـــفـــاد آيــه (افنجعل المسلمين كالمجرمين ) و آيات بعد از آن كه در مقام نفى حـكـممـكـذبـان بـه ايـنـكـه بـر فـرض وجـود قـيـامـت ، بـا مـسـلمـانـان برابرند مى باشد

ام لكم كتاب فيه تدرسون ان لكم فيه لما تخيرون

ام لكم ايمان علينا بالغه الى يوم القيمه ان لكم لما تحكمون

سلهم ايهم بذلك زعيم

ام لهم شركاء فلياتوا بشركائهم ان كانوا صادقين

مراد از شركاى مشركين در آيه (يوم يكشف عن ساق )

معناى اينكه درباره قيامت فرمود: (يوم يكشف عن ساق )

يوم يكشف عن ساق و يدعون الى السجود فلا يستطيعون ... و هم سالمون

فذرنى و من يكذب بهذا الحديث

معناى استدراج كفار و مكذبان (سنستدرجهم من حيث لايعلمون )

سنستدرجهم من حيث لا يعلمون

و املى لهم ان كيدى متين

ام تسئلهم اجرا فهم من مغرم مثقلون

ام عندهم الغيب فهم يكتبون

امـر بـه رسـول الله (ص ) بـه صـبـر و نـهـى از ايـنـكـه چـون يـونـس (ع ) نـاشـكـيبا باشد

فاصبر لحكم ربك و لا تكن كصاحب الحوت اذنادى و هو مكظوم

لو لا ان تداركه نعمه من ربه لنبذ بالعراء و هو مذموم

بـــيـــان عـــدم مـــنـــافـات بـيـن آيـه : (لو لا ان تـداركه نعمة من ربه ...) با آيه : (فلولاانه كان من المسبحين ....)

فاجتبيه ربه فجعله من الصالحين

اشاره به اينكه دليلى بر نفى چشم زخم و خرافى بودن آن نيست

و ان يكاد الذين كفروا ليز لقونك بابصارهم لما سمعوا الذكر

و يقولون انه لمجنون و ما هو الا ذكر للعالمين