صفحه بعد

فهرست

صفحه قبل

مـراد از كـلمـه (امـر) در ايـنـجـا (شـاءن ) اسـت . و ايـن كـلمـه حـال از كـلمـه (امـر) قـبـلى اسـت ، و مـعـنـاى جـمله اين است : در آن شب هر امرى تجزيه و تـفـصيل مى شود، در حالى كه امرى است از جانب ما، و آغاز شده اى از درگاه ما. ممكن هم هست مـراد از ايـن كـلمه همان معناى مقابل نهى باشد، و آن وقت معنايش چنين مى شود: در آن شب هر امـرى بـه فـرمـان ما تفصيل داده مى شود. و اين كلمه چه به معناى شاءن باشد، و چه به معناى فرمان ، متعلق است به كلمه (يفرق ) .
و نـيـز مـمـكـن اسـت كـه بـگـويـيـم متعلق است به جمله (انزلناه ) يعنى در حالى كه آن نـازل شـده شـاءنـى از مـا اسـت و يـا بـه فـرمـانـى از مـا نـازل شـده اسـت . و جـمـله (انـا كـنـا مـرسـليـن ) خـالى از تـاءيـيـد ايـن احتمال نيست ، و آن را تعليل مى كند. و معنايش اين است كه : ما آن كتاب را در حالى كه امرى از ناحيه ما بود نازل كرديم ، چون سنت ما بر فرستادن پيامبران و رسولان جارى است .

رحمه من ربك انه هو السميع العليم

يعنى نازل كردن آن رحمتى بود از پروردگار تو. و يا معنايش اين است كه ما آن را بدين جـهـت نـازل كـرديـم تـا رحمتى از خود را بر مردم افاضه كرده باشيم : و يا اين است كه نـازل كـردنـش بـه خـاطـر آن بـود كـه رحـمـت پـروردگـارت اقـتـضـاى انـزال آن را داشـت . پـس كـلمـه (رحـمـه ) بـنـا بـر مـعـنـاى اول ، حـال خـواهـد بـود، وبـنـا بـر مـعـنـاى دوم و سـوم مفعول له ، و بيان علت .
و در كـلمـه (مـن ربـك ) التـفـاتـى از تـكـلم مـع الغير به غيبت بكار رفته ، چون خداى تـعـالى قـبـلا متكلم مع الغير فرض شده بود، مى فرمود: ما چنين و چنان كرديم . و در اين كلمه غايب فرض شده مى فرمايد (از ناحيه پروردگارت ) . وجه اين التفات اين است كه اظهار عنايتى در باره رسول گرامى خود فرموده باشد، چون آن كسى كه قرآن را بر آن جـنـاب نـازل كـرده ، پـروردگـار او اسـت ، و مـنـذر حـقـيقى كه پيامبر را به سوى مردم فرستاده او است .
(انـه هـو السـمـيـع العـليـم ) - يـعـنـى او شـنـواى درخـواست ها، و داناى حوائج است . درخواست آنان را مى شنود، و حاجت شان را كه همان اهتداء به هدايت پروردگار تو است مى داند، و به همين جهت كتاب نازل مى كند و رسول ارسال مى كند، چون نسبت به بندگانش ‍ رحمت دارد.

رب السموات و الارض و ما بينهما ان كنتم موقنين

از آنجا كه وثنيها معتقد بودند كه هر صنف از اصناف خلق ، اله و معبودى جداگانه دارد - حـال يـا يكى و يا بيشتر - و چه بسا مى شد كه يك طايفه از آنها اله مخصوصى براى خـود داشـتـنـد، غـيـر آن اله كـه قـوم ديـگـر اتخاذ كرده بودند، لذا در اين آيه شريفه به دنـبـال جـمـله (مـن ربـك ) كه در آخر آيه قبلى بود، فرمود: 0 (رب السموات ...) تا كـسـى از آنـان خـيـال نـكـنـد كـه ربـوبـيـت خـدا نـسـبـت بـه رسـول گـرامـيـش در جـمـله (ربـك پـروردگـار تـو) ربـوبيت خاصى است ، و قرآن هم قـائل بـه چـنـد ربـوبـيـت اسـت . و نـيـز بـفـهـمـانـد كـه پـروردگـار رسـول خدا (صلى اللّه عليه و آله وسلم ) همان پروردگار آسمانها و زمين و موجودات بين آندو است ، و به همين جهت دنبال اين آيه در آيه بعدى هم فرمود: (لا اله الا هو) .
(ان كـنـتـم مـوقـنـيـن ) - ايـن اشـتـراط - هـمـانـطـور كـه زمـخـشـرى هـم گـفـتـه - از قـبـيـل اشـتـراطـى است كه گاهى خود ما در گفتگوهايمان مى آوريم ، مثلا مى گوييم (اين تحفه و انعام زيد است كه مردم همه جا از كرم او سخن مى گويند و سخاوتش را شهرت داده انـد. البته اگر داستان بخشش و سخاى او را شنيده باشى ، و برايت گفته باشند) . و در حـقـيـقـت مـعـنـاى ايـن اشـتـراط ايـن اسـت كـه بـفـهـمـانـيـم سـخـاوت زيـد را هـمـه اهل يقين مى دانند.
در آيه مورد بحث هم معناى (اگر اهل يقين بوده باشيد همين است كه بفهماند خدا همان كسى است كه همه اهل يقين او را مى شناسند، و مى دانند كه تنها او رب آسمانها و زمين و ما بين آن دو است ، و اگر شما هم از ايشان باشيد البته خواهيد ديد كه او رب همه چيز است .

لا اله الا هو يحيى و يميت ربكم و رب آبائكم الاولين

از آنـجـا كه آيه قبلى مى فهماند كه ربوبيت يعنى ملك و تدبير منحصر در خداى تعالى اسـت ، و نـيـز چـون الوهـيـت يعنى معبوديت به حق از لوازم ربوبيت است ، لذا دنبالش كلمه توحيد را آورد كه تمامى آلهه غير خدا را نفى مى كند، و مى فرمايد: (لا اله الا هو) .
(يحيى و يميت ) - اين دو صفت از خصوصى ترين صفات خداى تعالى است كه از شؤ ون تـدبـيـرنـد، و در نـامـبـردن آن دو، نـوعى زمينه چينى است براى انذار به معاد كه به زودى مى آيد.
(ربـكـم و رب آبـائكـم الاوليـن ) - در ايـن آيـه بـطـور كـامـل تـصـريـح شده به اينكه خداى تعالى رب ايشان و رب پدران و نياكان ايشان است پـس بـايـد تـنـهـا او را بـپرستند، و به خاطر پيروى از پدران در پرستش بت ها، نبايد تـعـلل ورزنـد، و عـذر و بـهـانـه بـيـاورنـد. و بـه مـنـظـور تـكـمـيـل ايـن تـصـريـح ، جـمله مورد بحث در سياق مخاطب آمده و فرموده : (رب شما و رب پدران شما) .
و اين دو جمله ، يعنى جمله (يحيى و يميت ) و جمله (ربكم ) هر دو خبرند براى مبتدائى كه حذف شده ، و تقديرش (هو يحيى و يميت ) و نيز (هو ربكم ) است .

بحث روايتى

(رواياتى درباره شب قدر و تقدير امور در آن )

آيات 33 -9 سوره دخان

بل هم فى شك يلعبون (9) فارتقب يوم تاتى السماء بدخان مبين (10) يغشى الناس هذا عـذاب اليـم (11) ربـنـا اكـشـف عـنـاالعـذاب انـا مؤ منون (12) انى لهم الذكرى و قد جاءهم رسـول مبين (13) ثم تولوا عنه و قالو و معلم مجنون (14) انا كاشفوا العذاب قليلا انكم عـائدون (15) يوم نبطش البطشه الكبرى انا منتقمون (16) و لقد فتنا قبلهم قوم فرعون و جـاءهـم رسـول كـريـم (17) ان ادوا الى عـبـاد اللّه انـى لكـم رسول امين (18) و ان لا تعلوا على اللّه انى اتيكم بسلطان مبين (19) و انى عدت بربى و ربـكـم ان تـرجـمـون (20) و ان لم تـومـنـوا لى فاعتزلون (21) فدعا ربه ان هولاء قوم مجرمون (22) فاسر بعبادى ليلا انكم متبعون (23) و اترك البحر رهوا انهم جند مغرقون (24) كـم تـركـوا مـن جـنـات و عـيـون (25) و زروع و مـقـام كـريم (26) و نعمه كانوا فيها فـاكـهـيـن (27) كـذلك و اورثـنـاها قوما اخرين (28) فما بكت عليهم السماء و الارض و ما كـانـوا مـنـظرين (29) و لقد نجينا بنى اسرئيل من العذاب المهين (30) من فرعون انه كان عـاليا من المسرفين (31) و لقد اخترناهم على علم على العالمين (32) و آتيناهم من الايات ما فيه بلاء مبين (33).

بل هم فى شك يلعبون

فارتقب يوم تاتى السماء بدخان مبين يغشى الناس )

اقـــوال مـخـتـلف مـفـسـريـن دربـاره عذاب دخان (فارتقب يوم تاءتى السماء بدخان مبين ...)

هذا عذاب اليم ربنا اكشف عنا العذاب انا مؤ منون

انى لهم الذكرى و قد جاءهم رسول مبين

ثم تولوا عنه و قالوا معلم مجنون

انا كاشفوا العذاب قليلا انكم عائدون

يوم نبطش البطشه الكبرى انا منتقمون

بـــيـــان آيـات مـربـوط بـه امتحان و ابتلاى قوم فرعون و بعث موسى (ع ) به سوى آنان

و لقد فتنا قبلهم قوم فرعون و جاءهم رسول كريم

ان ادوا الى عباد اللّه انى لكم رسول امين

و ان لا تعلوا على اللّه انى آتيكم بسلطان مبين

و عذت بربى و ربكم ان ترجمون

و ان لم تومنوا لى فاعتزلون

فدعا ربه ان هولاء قوم مجرمون

فاسر بعبادى ليلا انكم متبعون

و اترك البحر رهوا انهم جند مغرقون

كم تركوا من جنات و عيون و زروع و مقام كريم و نعمه كانوا فيها فاكهين كذلك

و اورثناها قوما اخرين

فما بكت عليهم السماء و الارض و ما كانوا منظرين

و لقد نجينا بنى اسرائيل من العذاب المهين

من فرعون انه كان عاليا من المسرفين

و لقد اخترناهم على علم على العالمين

مقصود از اختيار بنى اسرائيل بر عالمين

و آتيناهم من الايات ما فيه بلاء مبين

بحث روايتى

(رواياتى درباره عذاب دخان ، و گرييدن زمين و آسمان )

آيات 59 - 34 سوره دخان

ان هـولاء ليـقولون (34) ان هى الا موتتنا الاولى و ما نحن بمنشرين (35) فاتوا بابائنا ان كـنتم صادقين (36) اهم خير ام قوم تبع و الذين من قبلهم اهلكناهم انهم كانوا مجرمين (37) و ما خلقنا السموات و الارض و ما بينهما لا عبين (38) ما خلقناهما الا بالحق و لكن اكثرهم لا يـعلمون (39) ان يوم الفصل ميقاتهم اجمعين (40) يوم لا يغنى مولى عن مولى شيئا و لا هم يـنـصـرون (41) الا مـن رحم اللّه انه هو العزيز الرّحيم (42) ان شجرة الزقوم (43) طعام الاثـيم (44) كالمهل يغلى فى البطون (45) كغلى الحميم (46) خذوه فاعتلوه الى سواء الجحيم (47) ثم صبوا فوق راسه من عذاب الحميم (48) ذق انك انت العزيز الكريم (49) ان هـذا مـا كـنـتـم بـه تـمـتـرون (50) ان المـتـقين فى مقام امين (51) فى جنات و عيون (52) يـلبـسون من سندس و استبرق متقابلين (53) كذلك و زوجناهم بحور عين (54) يدعون فيها بكل فكهه امنين (55) لا يذوقون فيها الموت الا الموته الاولى و وقيهم عذاب الجحيم (56) فـضـلا من ربك ذلك هو الفوز العظيم (57) فانما يسرناه بلسانك لعلهم يتذكرون (58) فارتقب انهم مرتقبون (59)

ان هولاء ليقولون ان هى الا موتتنا الاولى و ما نحن بمنشرين

تـــوضـــيــح ايـن جـمـله مـنكران معاد كه گفتند: (ان هى الا موتتنا الاولى ) و چند وجه درمعناى آن

خلاصه اشكال و پاسخ آن

فاتوا بابائنا ان كنتم صادقين

اهم خير ام قوم تبع و الذين من قبلهم اهلكناهم انهم كانوا مجرمين

و مـا خـلقـنـا السـمـوات و الارض و مـا بـيـنـهما لا عبين ما خلقناهما الا بالحق و لكن اكثرهم لا يعلمون

اثبات معاد با بيان اينكه خلقت آسمان ها و زمين به حق بوده

ان يوم الفصل ميقاتهم اجمعين

يوم لا يغنى مولى عن مولى شيئا و لا هم ينصرون