عوامل موثر در حفظ قرآن كريم
عوامل موثر در حفظ قرآن كريم
آنـچـه گذشت , شرطهاى اصلى حفظ قرآن بود به گونه يى كه اگرخللى بدان ها
وارد آيد, حفظ امكان پذيرنيست . در اين فرصت , به عواملى كه [حفظ] را
مفيدتر و
پربارتر مى سازد, مى پردازيم .
1 - نماز
حفظ قرآن
حفظ كتاب خداوند, توفيقى است كه جز به يارى آن حضرت رفيق راه انسان نمى شود .
بدين سبب , نـمـاز, دعـا (103) و تـوسـل را ازضـروت هـاى مـسـيـر حـفـظ شمرده اند .
مرحوم طبرسى در مـكـارم الاخـلاق به دو
نوع نماز حفظ اشاره كرده است :
يكى نماز تقويت هوش و حافظه و
ديگرى
نـمـاز حـفـظ قـرآن . دربـاره ى نماز حفظ قرآن
مى گويد:
شب يا روز جمعه چهار ركعت نماز مى گزارى , در ركعت اول سوره ى حمد و يس , در ركعت دوم حمد و
حم دخان , در ركعت سوم حمد و حـم سجده و در ركعت چهارم حمد و تبارك الملك .
بعداز پايان نماز, نخست
خداوند را ستايش مـى كـنـى . سـپـس بـر پـيـامـبـر وخـانـدانـش درود مى فرستى و براى مؤمنان صد بار آمرزش مى طلبى .
آن گاه مى گويى : [الـلـهـم ازجـرنـى
بـتـرك مـعـاصـيـك ابـدا ما ابقيتنى وارحمنى من ان اتكلف طلب مالا يعنينى وارزقـنـى حـسـن الـنـظـر فيما يرضيك عنى اللهم بديع السموات و الارض
ذاالجلال و
الاكرام و الـعـزة الـلـتـى لاتـرام . يـااللّه , يـارحمن
,اساءلك بجلالك و بنور وجهك ان تلزم قلبى حفظ كتابك الـقـرآن
الـمنزل على رسولك و ترزقنى ان اتلوه على النحو الذى
يرضيك عنى . اللهم بديع السموات والارض , ذاالجلال والاكرام والعزالذى لا
يرام . يااللّه ,يارحمن,اساءلك بجلالك و بنور وجهك ان تنور بـكـتـابك بصرى و تطلق به لسانى و تفرج به قلبى و تشرح به صدرى وتستعمل
به بدنى و
تقوينى عـلـى ذلـك و تـعـيـننى عليه , فانه لايعين على
الخير غيرك و لايوفق له الا انت . لا حول و لا قوة باللّه
العلى العظيم
[.
(104)
2 - ايجاد
آمادگى معنوى
وضـو گرفتن , قصد قربت و رو به قبله نشستن , علاوه بر اين كه خود عبادت
است ,در
روان حافظ تاثير مى نهد واو را از آرامش سرشارمى سازد .
3 - بهره
گيرى از سحرگاهان
چـنـان كـه نـوجـوانى و جوانى بهترين فصل حفظ مطالب است ,هنگام صبح و
نشاط اول
روز نيز بـرترين وقت حفظ به شمار مى آيد .
دراين زمان , مغز انسان آماده تر است و بدن و طبيعت هر دو از آرامـش خاص برخوردارند .
افزون بر اين , در سحرگاه بركات فراوان نهفته
است .
وقتى امام محمد بـاقـر(ع ) به فرمان هشام بن عبد الملك ازمدينه سوى شام سفر مى كرد, گروهى از مسيحيان را ديد كه درون غارى گام
مى نهادند , حضرت پرسيد:
در چنين روزى عيد گرفته اند؟
گـفتند: خير, به سوى يكى از دانشمندان خود مى روند .
آن هاهرسال يك بار در چنين روزى او را ازكوه خارج مى
كنندو آنچه مى خواهند از وى مى پرسند . امام
فرمود: آيا دانشى دارد؟ گـفـتـنـد: آرى , از داناترين مردم
است .
آن گاه حضرت چهره ى خودرا پوشاند و با يارانش همراه
مسيحيان
سمت آن دانشمند نابينا وكهنسال حركت كرد, مرد كهنسال به
يارى حس نيرومندش , سمت امام اشاره كرد و گفت : مرد, از ما هستى
يااز امت محمد؟ امام فرمود: از امت محمد(ص (.
پير پرسيد: براى پرسيدن آمدى يا پرسيده شدن ؟ امام فرمود:
بپرس . مرد كهنسال بسيار پرسيد . وپاسخ شنيد . آن
گاه گفت : بنده ى خدا, كدام ساعت نه بخشى از شب است نه
بخشى از روز, واگر ازهيچ كدام نيست ,چيست ؟ امـام بـاقـر(ع ) فـرمـود : فاصله
ى طلوع فجر تا طلوع آفتاب نه جزءشب است نه جزء روز .
زمانى از زمـان هاى بهشت است كه در
آن بيماران درمان مى يابند و روزى بندگان خدا تقسيم مى شود, و ساعت رحمت و خيرو بركت است .
از اين داستان در مى يابيم اين زمان زمانى معنوى است و شايسته است حفظ
قرآن در
چنين وقتى تحقق يابد . خداوند مى فرمايد: [ان
قرآن الفجر كان مشهودا [ نماز صبح مورد مشاهده است . مـراد از[قـرآن الـفـجـر] نماز صبح است .
بر اساس روايات شيعه وسنى , در ميان نمازهاى روزانه نماز صبح مورد
مشاهده ى
فرشتگان شب و روز قرار مى گيرد, زيرا در آغاز صبح فرشتگان
شـب جـاى خـودرا به فرشتگان روزمى سپارند و دراين تعويض
جايگاه , نماز مردمان راديده , برآن گواهى مى دهند .
براى بيدار شدن به هنگام طلوع فجر, توجه به نكات زير سودمندمى نمايد:
الف ( خفتن در اوايل شب ب ) شب هنگام غذاى اندك خوردن
ج ) خواندن آيه ى آخر سوره ى كهف
4 - انتخاب
مكان مناسب
اگـر مـكان مطالعه پرسروصدا, بسيار سرد يا بسيار گرم و نامناسب باشد,
انسان
دچار تشتت فكر مى شود . اين نكته در [حفظ قرآن ]
ازحساسيت ويژه برخورداراست , زيرا حفظ قرآن به تمركز شديد فكرنياز
دارد . البته پس از به خاطر سپردن آيات , تكرار آن به اين اندازه
تمركز نيازمند نيست و مى تواند در مكان هاى شلوغ نيز تحقق يابد .
5 تمركز فكر
هـنـگـام به خاطر سپردن قرآن , تمركز فكر بسيار ضرورت دارد . پس
بايد عوامل
عدم تمركز فكر و حـواس پرتى را شناسايى كرد و در رفع آن
ها كوشيد .
اين عوامل , در اشخاص مختلف متفاوت است ومى توان آن
ها را به دو نوع تقسيم كرد: الف ) درونى ب ) بيرونى عـوامـل [درونـى
] بـه معناى اسبابى است كه در درون انسان جاى دارد, مانند اندوه و اضطراب
و نگرانى . كسى كه در دام اين عوامل گرفتار آمد, بايد حفظ قرآن راكنار نهد و نخست در نابودى اين عـوامل بكوشد .
مراد از عوامل [بيرونى ], عوامل محيطى است ,
مانندسروصدا و صحنه هاى مشغول كننده .
اين امور از بازدهى حفظمى كاهد و چه بسا
موجب دلسردى و نوميدى انسان مى گردد .
6 - انتخاب
نوع قرآن
يـكـى از نـكـات بـسيار مهم و مؤثر در حفظ قرآن , مسئله ى انتخاب قرآن
است .
بايد از آغاز تا پايان حفظ, حتى براى مرور, از يك قرآن
استفاده
كرد .
استفاده از قرآن هاى مختلف ذهن را دچار مشكل مى كندوتصوير
آيات و صفحات را به هم مى ريزد . بهتر است , با توجه به
مكان و زمان حفظ ومرور, از قطع هاى گوناگون يك قرآن استفاده
شود,براى مثال در خانه و محل كار از قطع بزرگ و در غير ايـن مـوارد
ازقـطـع جـيـبـى بـهره برد .
البته قرآنى كه انتخاب مى شود, بايد ازويژگى هاى
زير برخوردار باشد:
الف ) سادگى متن و زمينه ب ) عدم ترجمه هـنگام حفظ قرآن توجه به ترجمه ما را از مسير اصلى حفظ دورمى سازد . بنابراين
, بهتراست پيش از آغاز حفظ درباره ى ترجمه ,تفسير
اجمالى آيات و برخى از شان نزول ها آگاهى به دست آورد .
7 - آشنايى
بازبان عربى
آشـنـايى بازبان عربى و ترجمه و تفسير اجمالى آيات , در حفظقرآن بسيار
سودمند
است .
به خاطر سـپـردن كـلـمات و الفاظ, بدون توجه به معانى ,
كار حافظ را سخت مى كند و سبب مى شود آيات بـه طـور
صـحـيـح در ذهن جاى نگيرد . اين امر چنان مهم است كه مى توان
آن را مؤثرترين عامل پـيـشـرفـت در حفظ قرآن به شمار آورد .
آشنايى بازبان عربى , آيات را دلنشين تر مى سازد و سبب
علاقه و اميدوارى فزون تر حافظ مى گردد .
ياد آورى
كـسـانـى كه در انديشه ى شركت در مسابقات سراسرى قرآن به سرمى برند,
بايد درباره ى تجويد قـرآن آگـاهـى كـافـى داشـتـه باشند . يادگيرى
احكام تجويد از دو راه امكان پذير است : مربى و نـوارهاى
قرآن . در اين راستا, سفارش مى شود علاقه مندان از همان
آغاز قرآن رابا رعايت تجويد به خاطر سپارند تا هنگام خواندن آيات لحن آنان ازويژگى احكام تجويد برخوردار باشد .
9 - نوارهاى
قرآنى
حـافظان با تجربه (109) بر اين باورند كه گوش سپردن به نوارهاى قرآنى براى حفظ كتاب خدا روشـى نـامـنـاسـب است , زيرا در اين شيوه حافظ به جاى تكرار پيوسته ى
آيات به
شنيدن بسنده مـى كند و حافظه را با تكرار كلمات ورزيده
نمى سازد .
اگر حافظه پيوسته به كار گرفته نشود,
به تـدريـج سلول هاى مغز حالت اثر پذيرى و ثمردهى را ازدست مى دهد و
ديگر در برابر محرك ها به انـدازه ى كـافـى حـسـاسـيت ندارد تا داده ها را بى درنگ بايگانى و حفظ كند .
رمز اصلى حفظقرآن , تكرار الفاظ است نه شنيدن . به
طور كلى ,آفات گوش سپردن به نوار عبارت است از: 1 . تنبلى
حافظه 2 . دير به مطلوب رسيدن 3 . سستى و مستحكم نبودن
محفوظات البته گوش دادن به نوارهاى قرآنى , براى فراگيرى احكام تجويدو بالا بردن سطح آن سودمند و در مواردى ضرورى است .